MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA HAKKANİYET VE GÖZETİLEN MENFAATLER

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 779 - 811, 30.10.2025

Burcu İrge Erdoğan

https://doi.org/10.59909/khm.05.02.012

Öz

Milletlerarası özel hukuk, devletler arasında maddi hukuk farklılıklarının yol açtığı uyuşmazlıkları çözmek amacıyla oluşturulan bir hukuk disiplinidir. Ancak bu disiplin yalnızca teknik kurallar bütününden ibaret değildir; aynı zamanda çeşitli menfaat dengeleriyle ve hakkaniyet ilkesiyle yakından ilişkilidir. Bu çalışmada, milletlerarası özel hukukun gözettiği temel menfaatler (taraf menfaati, düzen menfaati, işlem menfaati, maddi hukuk adaleti ve devlet menfaati) ve bu menfaatler arasındaki ilişkiler hakkaniyet kavramı çerçevesinde incelenecektir.
Milletlerarası özel hukuk kurallarının amacı, yabancı unsurlu uyuşmazlıkları adil, öngörülebilir ve düzenli biçimde çözmektir. Bu kurallar, bireylerin işlem güvenliğini ve haklarının tanınmasını sağlamak üzere, tarafların en yakın irtibatlı olduğu hukuk sistemini esas alarak belirlenir. Kanunlar ihtilafı kuralarının gösterici nitelikte oluşu maddi hukuk adaleti adına bazı boşlukların oluşmasına neden olabilmektedir. Türk iç hukukunda hâkimin takdir yetkisini ve hakkaniyet ilkesine dayalı sorumluluğunu hatırlatan birçok düzenleme bulunmasına rağmen, kanunlar ihtilafı alanında hâkimin yalnızca uygulanacak hukuku belirlemekle yetinip, bu hukuku doğrudan ve bütüncül bir biçimde uygulamakla yükümlü olduğu yönünde yerleşik bir uygulama görülmektedir. Özellikle atıf ve yabancı hukukun uygulanması konularında yer alan risklerin değerlendirilmesi faydalı olacaktır. Çalışmamızda, menfaatler arası çatışmaları ve hakkaniyetin bu süreçteki işlevini tartışmayı amaçlıyoruz.

Anahtar Kelimeler

milletlerarası özel hukuk adaleti , kanunlar ihtilafı , hakkaniyet , taraf menfaati , düzen menfaati.

EQUITY IN PRIVATE INTERNATIONAL LAW AND CONSIDERED INTERESTS

Öz

Private international law is a legal discipline established to resolve disputes arising from differences in substantive law between states. However, this discipline is not merely a set of technical rules; it is also closely related to various balances of interests and the principle of fairness. In this study, the fundamental interests that international private law seeks to protect (party interest, order interest, transaction interest, substantive legal justice, and state interest) and the relationships between these interests will be examined within the framework of the concept of fairness. The indicative nature of conflict of laws rules may lead to certain gaps in substantive legal justice. Although Turkish domestic law contains many provisions reminding judges of their discretionary power and responsibility based on the principle of fairness, there is an established practice in the field of conflict of laws whereby judges are limited to determining the applicable law and are obliged to apply that law directly and comprehensively. The risks associated with references and the application of foreign law have been assessed. The purpose of international private law rules is to resolve disputes involving foreign elements in a fair, predictable, and orderly manner. In our study, we aim to discuss how conflicts of interest are resolved and the role of fairness in this process.

Anahtar Kelimeler

conflicts justice , conflict of laws , equity , party interest , order interest

Kaynakça

• Acun Mekengeç, Merve. “5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun Kapsamın-da Atıf (Renvoi) Prensibinin Uygulanması” Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 17/3-4 (2013): s. 237,-283.
• Ağaoğlu, Cahit., Rekabetin Engellenmesinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklara Uygulanacak Hukuk. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2023.
• Altuğ, Yılmaz. Devletler Hususi Hukuku. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1973.
• Aktan, Elçin. “Konsorsiyum Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk”. Atipik Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk. der. Sibel Özel ve Hatice Selin Pürselim Arning. İstanbul: Oniki Levha Yayınevi, 2024.
• Atılgan, Eylem Ümit. “Hakkaniyet Kavramı ve Hâkimlerin Hukuki Yorum ve Hakkaniyete İlişkin Algıları Üzeri-ne Bir Emprik Araştırma” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 64/2 (Haziran 2015): s. 507-530
• Banu, Roxana. Private International Law and Global Governance. Oxford University Press. 1st edn. 2018.
• Banu, Roxana. Nineteenth Century Perspectives on Private International Law, “Individual- and State-Centered Perspectives in Nineteenth-Century Europe,” in Oxford Scholarship Online (Oxford: Oxford Univer-sity Press, 2018), 70–92.
• Bayata Canyaş A, Sözleşmeye Uygulanacak Hukuka İlişkin Genel Kural . Ankara: Adalet Yayınevi, 2021.
• Biscardi, Arnaldo. On Aequitas and Epieikeia, Greene Fund for Equity Studies, Aequitas and Equity: Equity in Civil Law and Mixed Jurisdictions. edited by Alfredo Mordechai Rabello, Jerusalem 1997.
• Bix, Brian. Jurisprudence: Theory and Context. Sweet & Maxwell 2012.
• Can, Hacı. Milletlerarası Özel Hukuk. Ankara: Adalet Yayınevi 2023.
• Chattopadhyay, S. K. “Equity in International Law: Its Growth and Development”; Georgia Journal of Internati-onal & Comparative Law, No. 2 (1975), s. 381-411.
• Çeçen, Anıl. Adalet Kavramı, Ankara: Astana Yayınları 2020.
• Çelikel, Aysel. “Türk Milletlerarası Özel Hukuku’nda “Atıf” Prensibi’nin Uygulanması”. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni. 3/2 (1983): s. 1-10.
• Çınar, Kazım. Milletlerarası Özel Hukukta Taşınmazlara İlişkin Sözleşmeler. İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık, 2016.
• Ekşi, Nuray. “Yabancı Hukukun Tespiti ve Uygulanması – Mukayeseli Bir İnceleme”. Legal Uluslararası Ticaret ve Tahkim Hukuku Dergisi, 3/1 (2014): s. 3-96.
• Erkan, Mustafa. “Türk Milletlerarası Özel Hukuk Sisteminde Yabancı Hukukun Tatbiki: Olan vs. Olması Gere-ken”. Milletlerarası Özel Hukukta Güncel Konular Sempozyumu. Ankara: Yetkin Yayıncılık, 2016: s. 543-555.
• Ersen Perçin, Gizem. Milletlerarası Özel Hukuk Bakımından Mal Rejimleri. İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık 2015. Flessner Axel. Interessenjurisprudenz im internationalen Privatrecht. 1989.
• Gençcan, Ömer Uğur. Milletlerarası Aile ve Usul Hukuku. Ankara: Yetkin Yayıncılık 2020.
• Giray, Faruk Kerem. “Milletlerarası Özel Hukuk Adaletinin 5718 Sayılı MÖHUK Kapsamında Değerlendiril-mesi”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Erhan Adal’a Armağan, 8-9/1-2 (2011-2012): s. 555-577.
• Giray, Faruk Kerem. “5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk Ve Usul Hukuku Hakkında Kanunun Bazı Hüküm-lerinin Güncellenmesine İlişkin Görüş ve Öneriler” MÖHUK’ta Reform. der Sibel Özel, Mustafa Erkan ve Hatice Selin Pürselim, İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık 2023.
• Goldschmidt, Werner. Derecho internacional privado – Derecho de la tolerancia. Abeledo Perrot 10th edn, 2009.
• Goldschmidt, Werner. “Rabels Zeitschrift Für Ausländisches Und Internationales Privatrecht” The Rabel Journal of Comparative and International Private Law 40, no. 2 (1976): 312–23. http://www.jstor.org/stable/27876004.
• Güngör, Gülin. Türk Milletlerarası Özel Hukuku, Ankara: Yetkin Yayıncılık, 5. Baskı, 2025.
• Güriz, Adnan. “Adalet Kavramının Belirsizligi” Adalet Kavramı Semineri, Türkiye Felsefe Kurumu- Alman Kültür Merkezi 1994.
• Gürten, Kadir. Roma Hukukunda Hakkaniyet (Aequıtas). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk (Roma Özel Hukuku) Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2006.
• Hay, Peter. Interessenjurisprudenz im Internationalen Privatrecht (Reviewed Book) The American Journal of Comparative Law, 39/2 (Spring 1991): s. 437-444.
• Kabadayı, Talip. “Hakkaniyet Adaletin Temelidir”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (2013): s. 49-57.
• Kanatlı, Mehmet. “John Rawls’ın Hakkaniyet Olarak Adalet İlkelerinde Özgürlük ve Eşitlik Sorunu Üzerine” Akademik İncelemeler Dergisi 15/2 (2020): s. 681–693.
• Kay, Herma Hill. “Currıe's Interest Analysıs In the 21st Century:2losıng The Battle, But Wınnıng The War” Wıllamette Law Review 37/123 (2001): s. 123-132.
• Kege Gerhard and Klaus Schurig., Internationales Privatrecht: Ein Studienbuch, C.H.Beck, 9 th edn 2004.
• Küpe, Bahar. Milletlerarası Özel Hukukta Şekil (Form in Private International Law). Ankara: Adalet Yayınları, 2021. Lapıdoth, Ruth. “Equity in International Law”. American Society of International Law Proceedings. 81(1987): s. 138-147.
• Meagher, Roderick Prit. WMC Gummow and JRF Lehane, Equity: Doctrines and Remedies. LexisNexis Butter-worths 4th edn, 2002.
• Menekşe, Ayhan. “Devlet Menfaatinin Tahlili Metodu”. BATIDER, Ernst E. Hirsch’in Hatırasına Armağan, Ankara, (1986): s. 501-56.
• Menicocci, Alejandro Aldo. “The Justice of Private International Law: Equality and the Difference Principle.” In Philosophical Foundations of Private International Law, edited by Roxana Banu, Michael S. Green, and Ralf Michaels, 301–319. Oxford: Oxford University Press, 2024.
• Mesci, Barış. Milletlerarası Özel Hukukta Atıf (Renvoi). T.C. İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler En-stitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (2014).
• Mills, Alex. Party Autonomy in Private International Law. Cambridge University Press 2018.
• Nomer, Ergin. Davada Yabancı Kanun. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1. Baskı, 1971.
• Nomer, Ergin. Devletler Hususi Hukuku. İstanbul: Bası Beta Basım, 23. Baskı, 2021.
• Ömeroğlu, Ekin. “Aynî Haklardan Doğan Uyuşmazlıklarda İrade Serbestisi Prensibinin Rolü” Genç Milletlerarası Özel Hukukçular Konferansı. der Zeynep Derya Tarman İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2018.
• Özbay, Ümit Vefa. “Roma Hukuku’nda ve Çağdaş Hukukta Hakkaniyeti Sağlama Yolları”. Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 2/1 (Ocak 2016): s. 121-145.
• Özel, Sibel. Mustafa Erkan, Hatice Selin Pürselim ve Hüseyin Akif Karaca, Milletlerarası Özel Hukuk. İstanbul: Onikilevha Yayıncılık 2024.
• Öztürk, Ayşenur. Türk Hukukunda ve Karşılaştırmalı Hukukta Telif Hakkına İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk. İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık, 2019.
• Peari, Sagi. The Foundation of Choice of Law: Choice and Equality. Oxford University Press, 1st edn. 2018.
• Pirim, Ceren Zeynep. “Uluslararası Hukukta Hakkaniyetin Normatif Niteliği” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 7/26 (Nisan 2016), s. 169-201.
• Rawls, John. A Theory of Justice. London: Harvard University Press, 1971.
• Raz, Asaf. “The Orıgınal Meanıng Of Equıty”.Washıngton Unıversıty Law Revıew 102(2024), s. 541- 600.
• Şanlı, Cemal. Emre Esen ve İnci Ataman Figanmeşe, Milletlerarası Özel Hukuk. İstanbul: Beta Basım 11. Baskı, 2024.
• Savigny, Friedrich Carl. Private International Law and the Retrospective Operation of Statutes. Guthrie tr, T & T Clark 1880.
• Stein, Peter. Roman Law in European History. Cambridge University Press, 1999.
• Süzen, Begüm. Milletlerarası Özel Hukukta Hukuki İşlemlerin Şekline Uygulanacak Hukuk İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık 2020.
• Takavut, İbrahim Doğan. ‘5718 Sayılı MÖHUK ve Dijital Varlıklara İlişkin Uyuşmazlıklar’ MÖHUK’ta Reform. der Sibel Özel, Mustafa Erkan ve Hatice Selin Pürselim, İstanbul: Oniki Levha Yayınevi 2023.
• Tekinalp, Gülören. Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama ve Usul Hukuku Kuralları. İstanbul: Vedat Kitapçılık 13. Baskı, 2020.
• Tekin, Esra. Milletlerarası Özel Hukukta Kişilik Haklarının İnternet Yoluyla İhlalinde Sorumluluk. İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık 2021.
• Turhan, Turgut. “İsviçre Devletler Özel Hukuku Federal Kanununda Sözleşmeden Doğan Borçlara Uygu-lanacak Hukuk ve Türk Hukuku”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 41/1-4(1989-1990): s. 119-149.
• Yaşar Tuğçe Nimet. “Türk Mahkemelerinde Yabancı Hukukun Uygulanması”. MHB Bülteni. 33/2(2013): s. 75-114.
• Yeo, Tiong Min, "Private International Law from the Equitable Jurisdiction: Private International Law from the Equitable Jurisdiction: Imperialism, Universalism and Pluralism Imperialism, Universalism and Pluralism” 2010, s. 3. https://ink.library.smu.edu.sg/yph_lect/3/
• Yöney Can. Yabancı Hukukun Uygulanması. İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık 2018.