TÜRK HUKUKUNDA HAKİMİN HUKUKİ VE CEZAİ SORUMLULUĞU

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 433 - 472, 30.10.2023

Muhammed Halil Ayaklı

https://doi.org/10.59909/khm.1279896

Öz

İnsanlara ait yaşama, mülkiyet ve özgürlük ve güvenlik hakkı gibi birçok temel değer bakımından kesin hüküm niteliğinde karar verme yetkisine sahip olan hâkimler, oldukça önemli ve sorumluluğu ağır bir görev ifa etmektedir. Zira toplumun huzur ve sükûnu, kamu güven ve düzeninin tesis edilmesi ancak adil bir yargılamanın varlığı ile mümkündür. Bu bakımdan en ufak yabancı unsurla bozulan adaletin tecelli edebilmesi hâkimlerin bağımsız ve tarafsız olmasına bağlıdır. Kanun koyucu, hâkimlerin de hukuka aykırı iş ve işlemlerde bulunabileceği gerçeğini göz önünde bulundurmuş ve gerek hukuki gerekse de cezai anlamda sorumluluğa ilişkin hükümler öngörmüştür. Ancak söz konusu sorumluluk rejimi, hâkimlerin ifa ettikleri görevin önemine binaen, diğer kamu görevlilerinden farklı bir usulde öngörülerek adalet dağıtımının sekteye uğratılmaması istenmiştir. Bunun bir gereği olarak hâkimin hukuki sorumluluğu; gerek Hukuk Muhakemeleri Kanunu gerekse de Ceza Muhakemesi Kanunu’nda sorumluluğa ilişkin sebeplerin tek tek sayılması, sorumluluğun yalnızca ağır kusur yahut kasten verilen zararlarda doğması, davanın sıkı şekil şartlarına bağlanması ve doğrudan hâkime değil devlete karşı açılması gibi hususlar ile hafifletilmiş ve sınırlı bir alana özgülenmiştir. Benzer şekilde hakimin cezai sorumluluğu bakımından da birden fazla makamın yetkili olduğu, kompleks ve bünyesinde fazlaca aşama içeren bir usul öngörülmüş ve olur olmaz her iddia ile hâkime şüpheli ve sanık sıfatının verilmesine engel olmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hâkim, Cumhuriyet Savcısı, Bağımsızlık ve Tarafsızlık, Hukuki Sorumluluk, Cezai Sorumluluk

Civil and Criminal Liability of the Judge in Turkish Law

Öz

Judges, who have the power to make final decisions in terms of many fundamental values such as the right to life, property, liberty and security of people, perform a very important and heavy duty. Because the peace and tranquility of the society and the establishment of public trust and order are only possible with the existence of a fair trial. In this respect, the execution of justice, which is disturbed by the slightest foreign element, depends on the independence and impartiality of the judges. The legislator has taken into account the fact that judges may also engage in unlawful acts and transactions, and stipulated provisions regarding their liability in both legal and criminal terms. However, the liability legislation in question, due to the importance of the duty performed by judges, required a different procedure from other public officials to disrupt the provision of justice. As a requirement of this, the legal responsibility of the judge; In both the Code of Civil Procedure and the Code of Criminal Procedure, the reasons for liability are listed one by one, liability arises only in cases of serious fault or intentional damage, the case is subject to strict formal conditions, and is filed against the state rather than the judge directly, and is limited to a limited area. Similarly, in terms of the criminal liability of the judge, a complex procedure involving more than one authority has been authorized, and it has been aimed to prevent the judge from being given the title of suspect and defendant with every possible allegation.

Anahtar Kelimeler

Judge, Publıc Prosecutor, İndependence and İmpartiality, Civil Liability, Criminal Liability

Kaynakça

• Aldemir, Hüsnü. Hakimlik ve Savcılık Mesleğinin Temel Esasları. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2013.
• Aras, Bahattin. “Hakim ve Savcılar Hakkındaki Suç Soruşturma ve Kovuşturmalarında Uyulacak Usul ve Esaslar”. AÜHFD 71/1 (2022), 207-279.
• Arslan, Ramazan vd. Medenî Usul Hukuku. Ankara: Yetkin Basımevi, 4. Baskı, 2018.
• Arslan, Ramazan vd. Notlu – Gerekçeli Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve İlgili Mevzuat. Ankara: Yetkin Basımevi, 5. Baskı, 2018.
• Avcı, Mustafa. “Türk Hukukunda Hâkimin Görevi İhmal Suçu”. Kamu Hukuku Arşivi Dergisi (Haziran 1999), 75-101.
• Aydın, Melikşah. İslam ve Osmanlı Hukukunda Hâkimlik ve Hâkimlerin Nitelikleri. Ankara: Adalet Yayınevi, 2016.
• Aydınalp, Sezai. Hâkimlerin Hukuki Sorumluluğu. Ankara: Dayınlarlı Hukuk Yayınları, 1997.
• Baş, Eylem. “Hakimlerin ve Savcıların Disiplin Yönünden Soruşturulmaları ve İşledikleri Suçlar Nedeniyle Yargılanmaları”. Ankara Barosu Dergisi 3 (2016), 265-360.
• Başgil, Ali Fuat. Hukukun Ana Mesele ve Müesseseleri Konferanslar. İstanbul: Yağmur Yayınevi, 2008.
• Beşe, Hakkı Kamil. Memurlar Hakkında Muhakeme Usulleri. Ankara: Yeni Ceza Evi Matbaası, 1943.
• Centel, Nur ve Zafer, Hamide. Ceza Muhakemesi Hukuku. İstanbul: Beta Yayıncılık, 7. Baskı, 2010.
• Çağlayan, Ramazan. “Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanmasına İlişkin 4483 Sayılı Kanunun Hakkında Bir Değerlendirme”. AÜEHFD 7/1-2 (2003), 105-128.
• Demir, Mehmet. “Hakime Hukuksal Sorumluluğu Nedeniyle Açılan Tazminat Davası”. AÜEHFD 7/3-4 (2003), 805-861.
• Dönmez, Burcu. “Ceza Muhakemesi Uygulamasında Görev Suçu”. DEÜHFD 19/3 (2017), 2727-2748.
• Ermumcu, Osman. Hakimlerin Hukuki Sorumluluğu. Ankara: Adalet Yayınevi, 2. Baskı, 2013.
• Eskiler, Selman. Hakim ve Savcıların Disiplin, Cezai ve Hukuki Sorumlulukları. Ankara: Adalet Yayınevi, 2020.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2000.
• Gökcan, Hasan Tahsin ve Artuç, Mustafa. Kamu Görevlisi ve Özel Soruşturma Usulleri (Memur Yargılaması). Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2. Baskı, 2008.
• Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku Dersleri. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 19. Baskı, 2015.
• Gözübüyük, Şeref. Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları. Ankara: Turhan Kitabevi, 8. Baskı, 1993.
• Günay, Erhan. Hakimin Yasaklılığı-Reddi ve Hukuki Sorumluluğu. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2018.
• Günay, Erhan. Koruma Tedbirleri Sebebiyle Tazminat ve Hakimlerin Hukuki Sorumluluğu. Ankara: Seçkin Yayınevi, 3. Baskı, 2020.
• Günay, Erhan. Uygulamada Hakim – Savcı Avukatlar İle Diğer Adli Personelin İşledikleri Suçlar ve Soruşturmalar. Ankara: Seçkin Yayınevi, 1997.
• Kılıçoğlu, Ahmet M. “Hakimlerin Hukuki Sorumluluğu”. AÜHFD 30/1-4 (1973), 231-269.
• Özbek, Veli Özer vd. Ceza Muhakemesi Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınevi, 14. Baskı, 2021.
• Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Yetin Basımevi, 13. Baskı, 2012.
• Özen, Muharrem. Hakimin Cezai Sorumluluğu. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2004.
• Öztürk, Bahri vd. Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınevi, 15. Baskı, 2021.
• Pekcanıtez, Hakan vd. Medenî Usul Hukuku Ders Kitabı. Ankara: Yetkin Basımevi, 2013.
• Şan, Abdullah Ayhan. Özel Soruşturma Usulleri. Ankara: Adalet Bakanlığı Yayın İşleri Daire Başkanlığı, 2008.
• Tercan, Erdal. Hâkimlerin Sorumluluğu. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1988.
• Toroslu, Nevzat ve Metin Feyzioğlu. Ceza Muhakemesi Hukuku. Ankara: Savaş Yayınevi, 19. Baskı, 2019.
• Yenisey, Feridun ve Nuhoğlu, Ayşe. Ceza Muhakemesi Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınevi, 9. Baskı, 2021.
• Yokuş Sevük, Handan. “Görevi Kötüye Kullanma Suçu (TCK m. 257)”. DÜHFD 23/39 (2018), 257-316