TÜRK İDARİ TEŞKİLATINDA YAPAY ZEKA ALANINDA DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUM İHTİYACI

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 869 - 900, 30.10.2024

Elif Baydemir

https://doi.org/10.59909/khm.1528254

Öz

İdarenin faaliyetlerinde yapay zekanın kullanılması, düzenlenmesi ve idari denetimi konusu, yapay zekanın idare hukuku konuları üzerindeki artan etki nedeniyle gün geçtikçe önemli hale gelmektedir. Yapay zeka teknolojileri bir yandan fonksiyonel anlamda idare üzerinde görünür hale gelirken, öte yandan organik anlamda idarenin yeniden şekillenmesine yol açmaktadır. Yapay zekanın kurumsal yapıya yansımaları, idari teşkilatta yapay zekaya özgü görev ve yetkileri bulunan idari yapılarla açıklanabilir. Türk idari teşkilatında yapay zeka alanında görev ve yetkileri bulunan idari birimlerin yapay zekanın düzenlenmesi ve idari denetimi hususunda yeterli olup olmadığı tartışmalıdır. Bu çalışmada ülkemizde yapay zeka alanındaki gelişmelerin idari teşkilatta yarattığı kurumsal dönüşümden hareketle; yapay zeka alanında yeni bir kurumsal model ihtiyacının gerekçeleri ortaya konulacaktır. Yöntem olarak mevzuattaki düzenlemelerden, uluslararası belgelerden, strateji ve eylem planlarından yararlanılacaktır. Çalışma kapsamında yapay zeka alanındaki gelişmelerin idari teşkilata yansımalarına ilişkin farklı ülke örneklerine yer verilecek ve ülkemizin stratejisini açıklayan düzenlemeler değerlendirilecektir. Ardından yürütme içerisinde yapay zeka alanında görevli idari birimlerin, yapay zekanın özel sektörde ve kamusal faaliyetlerde hukuka uygun kullanımı ve denetimine ilişkin ulusal kurum ihtiyacını karşılama potansiyelleri tartışılacaktır. Son olarak, yapay zeka alanında düzenleme ve idari denetim faaliyeti yürütecek, ulusal kurum niteliğini haiz, düzenleyici ve denetleyici kurum modeli önerisi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

idari teşkilat, yapay zeka, organik anlamda idare, ulusal yapay zeka stratejisi, dijital çağ

THE REQUIREMENT FOR A REGULATORY AND SUPERVISORY INSTITUTION IN THE TURKISH ADMISINISTRATIVE ORGANIZATION IN THE FIELD OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE

Öz

The use of AI in the activities of the administration, its regulation and administrative supervision are becoming increasingly important due to the increasing impact of AI on administrative law issues. While artificial intelligence technologies become visible on the administration in a functional aspect, on the other hand, they lead to the reorganisation of the administration in an organic aspect. The reflections of artificial intelligence on the institutional structure can be explained by administrative structures with duties and competencies specific to artificial intelligence in the administrative organization. It is discussed whether the administrative units with duties and powers in the field of artificial intelligence in the Turkish administrative organisation are sufficient for the regulation and administrative supervision of artificial intelligence. In this study, based on the institutional transformation created by the developments in the field of artificial intelligence in the administra-tive organisation in our country; the grounds for the need for a new institutional model in the field of artificial intelligence will be revealed. As a method, legislative regulations, international documents, strategies and action plans will be referred to. Within the scope of the study, examples of different countries regarding the reflections of developments in the field of artificial intelligence on administrative organizations will be given and the regulations explaining the strategy of our country will be evaluated. Then, the potential of the administrative bodies in the field of artificial intelligence within the executive to meet the need for national institutions for the enforcement and supervision of artificial intelligence in the private sector and public activities in accordance with the law will be discussed. Finally, the proposal of a regulatory and supervisory institution model, which will carry out regulation and administrative supervision activities in the field of artificial intelligence and which has the characteristics of a national institution, will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

administrative organization, artificial intelligence, administration in organic aspects, national artificial intelligence strategy, digital age

Kaynakça

• Ağar, Serkan. “Kamu Kurumları (Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları) Teorisi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 65(2006): s. 277-310. https://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2006-65-250
• Almıla Tanrıverdi, Ayşe. “Yapay Zekanın Kamu Hizmetinin Sunumuna Etkileri”, Adalet Dergisi, 66/1(2021): s.293-314. https://dergipark.org.tr/tr/pub/adaletdergisi/issue/62377/940391
• Apaydın, Bahadır. “İdarenin Kolluk Faaliyetlerinde Yapay Zekanın Kullanılması: Yapay Zekalı Kameralar Üzerinden Bir Değerlendirme” (İdare Hukuku ve İdari Yargı Uluslararası Sempozyumu’nda Sunulan Sözlü Bildiri, ISALAJ, 2024)
• Avaner, Tekin ve Merve Çelik. “Türkiye’de Dijital Dönüşüm Ofisi ve Yapay Zekâ Yönetimi: Büyük Veri ve Yapay Zekâ Daire Başkanlığı’nın Geleceği Üzerine”, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Medeniyet Araş-tırmaları Dergisi, 6/2(2021): s. 1-18. https://doi.org/10.52539/mad.1050640
• Avaner, Tekin ve Recep Feda. “Türk Kamu Yönetiminde Ofis Sistemi: E- Devlet Uygulamalarından Dijital Dönüşüm Ofisine”, Amme İdaresi Dergisi, 52/2(2019): s. 149-172. https://ammeidaresi.hacibayram.edu.tr/hbv/252717393
• Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu. Türkiye’de Dijital Dönüşüm ve Dijital Okuryazarlık, Araştırma Raporu, 2022. https://www.btk.gov.tr.
• Bilgin, Hikmet. “Yapay Zekanı Mahkeme Kararlarında Kullanımına Uluslararası Bir Bakış ve Robot Hakimler Hakkındaki Düşünceler”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13/2(2022): s. 405-419. https://doi.org/10.21492/inuhfd.1152196
• Bozkurt Yüksel, Ebru Armağan. “Avrupa Komisyonu’nun Yapay Zekâ Tüzük Teklifi ’ne Genel Bir Bakış”, Tür-kiye Adalet Akademisi Dergisi, 51(2022): s.19-46. https://doi.org/10.54049/taad.1139330
• Cin, Emine. “İdare Hukukunda Karine ve Varsayım”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Doktora Tezi, 2016. https://tez.yok.gov.tr.
• Cin, Emine. “İdarenin Örgütlenmesinde İhtisaslaşma Prensibi”, Turhan Kitabevi, Ankara, Ekim 2023.
• Coşkun, Bayram ve Çiğdem Pank Yıldırım. “Kamu Yönetimi Açısından Dijital Zekanın İyi Yönetime Etkisi”, Ombudsman Akademik Dergisi, Özel Sayı 1(2018): s. 141–162. https://doi.org/10.32002/ombudsmanakademik.477495
• Council of Europe, Artificial Intelligence, Glossary, https://www.coe.int/en/web/artificial-intelligence/glossary
• Çal, Sedat. “Bağımsız İdari Otorite olarak Enerji Piyasası Kurulu”, Ankara Barosu Dergisi, 3(2001), s. 93-113.
• Çelik, Şükrü Çağrı. “Türkiye’de Dijital Devlet Dönüşümünün Kurumsal Yapısı: Quo Vadis? (Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Örneği)”, Dijital Devlet (Ed. Kemal Çelebi, Birol Kovancı-lar, Gazi Kitabevi, Ankara, 2021.
• Doğan, Erdem. “Dijital Çağda Yeni Bir Hukuki Kişilik Arayışı: Yapay Zekâ”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 158(2022): s.213-256. https://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2022-158-2026
• Duran, Lütfü. “Türkiye’de Bağımsız İdari Otoriteler”, Amme İdaresi Dergisi, 30/1(1997): s. 3-10. https://ammeidaresi.hacibayram.edu.tr/hbv/130715734
• Dutton, Tim. Medium, “An Overwiev AI Strategies”, Son güncelleme 13.07.2018. https://medium.com/@tim.a.dutton/an-overview-of-national-ai-strategies-2a70ec6edfd
• Dülger, Murat Volkan. “Yapay Zekalı Varlıkların Hukuk Dünyasına Yansıması: Bu Varlıkların Hukuki Statüleri Nasıl Belirlenmeli?”, Terazi Hukuk Dergisi, 13/142(2018): s. 82-87. https://www.jurix.com.tr/article/12794?u=0&c=0
• Erdoğan, Gökhan. “Yapay Zekâ ve Hukukuna Genel Bir Bakış”, Adalet Dergisi, 66(2021): s.117-192. https://dergipark.org.tr/tr/pub/adaletdergisi/issue/62377/940007
• Ersoy, Çağlar. Robotlar, Yapay Zeka ve Hukuk, 12 Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• European Commission. “Regulation of The European Parliament And Of The Council Laying Down Harmonised Rules On Artıfıcıal Intelligence (Artificial Intelligence Act) And Amending Certain Union Legisla-tive Acts”, 2021, https://eur-lex.europa.eu.
• European Commission. “White Paper on Artificial Intelligence A European Approach to Excellence and Trust”, 2020. https://ec.europa.eu.
• European Conseil Committee on Artificial Intelligence. “Revised Zero Draft [Framework] Convention On Artıfıcıal Intellıgence, Human Rights, Democracy And The Rule Of Law”, 2023, https://rm.coe.int/.
• European Union, “Artificial Intelligence Act(Regulation (EU) 2024/1689 of The European Parliament And of The Council)”, 2024. https://eur-lex.europa.eu/
• Eurpean Parliament News. “Artificial Intelligence Act: MEPs adopt landmark law”, 13 Mart 2024, https://www.europarl.europa.eu.
• Gezici, Hikmet Salahaddin. “Kamu Yönetiminde Yapay Zekâ: Avrupa Birliği”, Uluslararası Akademik Birikim Dergisi, 6/2(2023): s.114,115. https://www. akademikbirikimdergisi.com.
• GOV UK, News, “AI Council”, https://www.gov.uk/government/groups/ai-council
• Gözler, Kemal. “5018 ve 6085 Sayılı Kanunlarda Bazı İdare Hukuku Terimlerinin Yanlış Kullanımı Üzerine”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 60/4(2011): s.837-920. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001645
• Gülel, Hazal. Hukuki Açıdan Yapay Zekâ, Adalet Yayınevi, Ankara, 2023.
• Halaweh, Mohanad. “Viewpoint: Artificial Intelligence Government (GOV 3.0): The UAE Leading Model”, Journal of Artificial Intelligence Research, 62 (2018): s. 269-272 https://jair.org.
• Hankins, Emma, Pablo Nettel Fuentes, Martinescu Livia, Grau Gonzalo ve Rahim Sulamaan. “Government AI Readiness Index 2023”, Oxford Insight, 2023. https://oxfordinsights.com/ai-readiness/ai-readiness-index/
• İnsan Hakları Akademisi. Yapay Zekâ ve İnsan Hakları Açık Dersi, https://www.insanhaklariakademisi.org.
• İstanbul Barosu Bilişim Hukuku Komisyonu Yapay Zeka Çalışma Grubu ve İstanbul Barosu İnsan Hakları Mer-kezi, “Hukukun Üstünlüğü ve Demokrasi Kapsamında Yapay Zeka Sistemlerinin Risk ve Faydaları” , İnfografik, 2022. https://www.istanbulbarosu.org.tr.
• İstanbul Barosu Bilişim Hukuku Komisyonu Yapay Zekâ Çalışma Grubu. “Geçmişten Günümüze AB Yapay Zeka Düzenlemesi Teklifi, İnfografik”, 2024, https://www.istanbulbarosu.org.tr.
• İstanbul Barosu Bilişim Hukuku Komisyonu Yapay Zekâ Çalışma Grubu. “Yapay Zekaya İlişkin Uyumlaştırılmış Kurallara (Yapay Zekâ Düzenlemesi) ve Birliğin Belirli Yasal Düzenlemelerinin Değiştirilmesine Yönelik Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Birliği Konseyi Tüzüğü Teklifi” (Çeviri), 2021, https://www.istanbulbarosu.org.tr
• İstanbul Barosu Bilişim Hukuku Komisyonu Yapay Zekâ Çalışmaları Grubu. Yıllık Rapor: Kamuda Yapay Zekâ, 2023. https://www.istanbulbarosu.org.tr.
• İstanbul Barosu, Bilişim Hukuku Komisyonu Yapay Zekâ Çalışma Grubu. “Yapay Zekâ, İnsan Hakları, Demok-rasi ve Hukukun Üstünlüğü İlk Taslak [Çerçeve]Sözleşmesi” (Çeviri), 2023, https://www.istanbulbarosu.org.tr.
• Kadıoğlu, Yasin Murat ve Osman Gazi Güçlütürk. “Yapay Zekâ ve Regülasyon”, Gelişen Teknolojiler ve Hukuk II (Ed. Osman Gazi Güçlütürk, E. Eylem Aksoy Retornaz), İstanbul, On iki Levha Yayıncılık, 2021.
• Kağıtcıoğlu, Mutlu. “Yapay Zeka ve İdare Hukuku (Bugünden Geleceğe Yönelik Bir Değerlendirme)” Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 11/1(2021): s.118-168. https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.874993
• Kaplan, Onur. “Yapay Zekâ Kavramına İdare Hukuku Açısından Bir Yaklaşım”, Uluslararası Sosyal Bilimlerde Kritik Tartışmalar Kongresi’nde Sunulan Bildiri, İzmir Demokrasi Üniversitesi, İzmir, 2020.
• Karacan, Pınar ve Doğa Irgaz. “Yapay Zeka Kullanımı İçin Hukuksal Çerçeve İhtiyacı”, Lexpera Blog, 2023, https://blog.lexpera.com.tr.
• Kavut, Sevgi. “Toplumların Dijital Dönüşüm Aracı olarak Yapay Zekâ Çalışmaları: Türkiye’nin ve Türk Devlet-leri Teşkilatının Yapay Zekâ Kullanımı Üzerine Bir Analiz”, Erciyes İletişim Dergisi, 11/1(2024): s. 325-344. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.1346576
• Kılıçarslan Kara, Seda. “Yapay Zekanın Hukuki Statüsü ve Hukuki Kişiliği Üzerine Tartışmalar”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 2(2019): s.363-389. https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.599224
• Kızrak, Ayyüce. “Hukuk ve Teknoloji İlişkisi”, İstanbul, Ankara ve İzmir Baroları Çalıştay Raporu: Yapay Zekâ Çağında Hukuk, 2019: s.18-21. https://www.istanbulbarosu.org.tr.
• Koç Baykara, Firdevs. “Türk Kamu Yönetiminde Dijital Dönüşüm Ofisi'nin Fonksiyonu”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 28/1(2024): s.101-112. https://doi.org/10.20296/tsadergisi.1036446
• McCarthy, John, Marvin L. Minsky, Nathaniel Rochester ve Claude E. Shannon. “A Proposal for the Dartmouth Summer Research Project on Artificial Intelligence, August 31, 1955”, AI Magazine, 27/4(2006), s.12-14. https://doi.org/10.1609/aimag.v27i4.1904.
• Merve, Oğuzhan. “Kamu Yönetiminde Dijital Dönüşüm: E-Devletten Dijital Dönüşüm Ofisine”, Dijitalleşme ve Dijital Dönüşüm Üzerine Güncel Araştırmalar (Ed. Cüneyt Dumrul, Zerrin Kılıçarslan, Yasemin Dumrul), Ekin Yayınları, Bursa, 2023.
• Ocak, Kasım. “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile İdari Vesayet Yetkisi Düzenlenmesinin Bir Örneği Olarak Cumhurbaşkanlığı Ofisleri”, Anayasa Yargısı Dergisi, 36/1(2019): s.163.193. https://dergipark.org.tr/tr/pub/anayasayargisi/issue/48602/615575
• Orak, Cem Çağatay. “Kamu Kurumları ve Uzmanlık İlkesi (Kuram ve Uygulamaya İlişkin Gözlemler)”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16/4(2012): s. 291-328. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ahbvuhfd/issue/48111/608439
• Önder, Murat ve Hilal Saygılı. “Yapay Zekâ ve Kamu Yönetimine Yansımaları”, Türk İdare Dergisi, 487(2018): s.629-670. http://www.tid.gov.tr.
• Özçelik, Barış. “Yapay Zekanın Veri Koruma, Sorumluluk ve Fikri Mülkiyet Açısından Ortaya Çıkardığı Hukuki Gereksinimler”, Adalet Dergisi, 66/1(2021): s. 87-116. https://dergipark.org.tr/tr/pub/adaletdergisi/issue/62377/939987
• Özgen, İhsan Batuhan. “Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Tarafından Yapay Zekaya İlişkin Karar”, Yapay Zeka Çağında Hukuk, İstanbul Barosu, Bilişim Hukuku Komisyonu, Yapay Zekâ Çalışma Grubu, Nisan 2024, s.10-13. https://www.istanbulbarosu.org.tr.
• Ramaswamy, Satya. “How Companies Are Already Using AI”, Harward Business Review, 2017, s. 2-4. https://hbr.org/2017/04/how-companies-are-already-using-ai
• Rüzgar, Merve Tuba. “Restructuring in Public Sector: From Electronic Government to Smart Government in Türkiye”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü̈ Dergisi, 26/3(2024): s.1147-1171. https://doi.org/10.16953/deusosbil.1433993
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. “2023 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi”, Eylül 2019. https://www.sanayi.gov.tr
• Seyhan, Serkan. “Yapay Zeka Teknolojileri Kapsamında İdarenin Sorumluluğu”, Oniki Levha Yayınları, İstanbul, 2023.
• Seyhan, Serkan. “Yapay Zekanın Hukuki Statüsünün Belirlenmesine Yönelik Bir İnceleme”, Fasikül Dergisi, Aralık 133(2020): s.6-22. https://www.jurix.com.tr/article/32505?u=0&c=0
• Staff, Writer. “The World's first Minister for Artificial Intelligence Was Just Appointed in the UAE”, Startup Science, 2017, https://thestartupscene.me/.
• Tamer, Yasin ve Halil Barış Övgün. “Yapay Zekâ Bağlamında Dijital Dönüşüm Ofisi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 75/2(2020), s 775-803. https://doi.org/10.33630/ausbf.691119
• The Future of Artificial Intelligence (AI) in Government, https://www.intel.com.
• The Guardian, “Ukraine unveils AI-generated foreign ministry spokesperson”, 2024. https://www.theguardian.com.
• Turan, Tülay, Nazan Kemaloğlu ve Ecir Uğur Küçüksille. “Hukuk’ta Yapay Zekâ: Çalışmalar ve Gelecek Öngörüleri”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 11/2(2020): s.247-253. https://doi.org/10.29048/makufebed.748843
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi. “Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi 2021-2025”, 2018, https://www.resmigazete.gov.tr.
• Türkoğlu Üstün, Kamile “Açık Devlet Verileri ve Bilgi Edinme Hakkıyla İlişkisi”, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13/1(2023), s.301-338. https://doi.org/10.54704/akdhfd.1282696
• UN News, “General Assembly adopts landmark resolution on artificial intelligence”, 21 Mart 2024, https://news.un.org/en/story/2024/03/1147831
• United Nations General Assembly, Resolutions of the 78th Session, A/78/L.49, 2024. https://undocs.org.
• Yapay Zeka Kanun Teklifi, Esas Numarası 2/2234, 24.06.2024, Türkiye Büyük Millet Meclisi, https://www.tbmm.gov.tr/Yasama/KanunTeklifi/e21539a0-888a-4500-81be-01904a918c53
• Yayla, Ahmet. İdare Hukuku Bakımından Yapay Zekâ, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2023.
• Yılmaz, İlay, Can Sözer ve Ecem Elver. “Yapay Zekâ ile İlgili Güncel Düzenlemeler: Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri’nde Alınan Aksiyonlar Işığında Bir Değerlendirme”, Adalet Dergisi, 66/1(2021): s.445-469. https://dergipark.org.tr/tr/pub/adaletdergisi/issue/62377/940429
• Yılmaz, Oğuz Gökhan. “Yargı Uygulamasında Yapay Zekâ Kullanımı-Yapay Zekâ Hâkim Cübbesini Giyebilecek mi?”, Adalet Dergisi, 66(2021): s.379-415. https://dergipark.org.tr/tr/pub/adaletdergisi/issue/62377/940417