TÜRK VE İNGİLİZ HUKUKUNDA KOOPERATİFLER VE DENETİMİ

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 23

Hayri Bozgeyik , Sümeyye Erkalan Coşkunsu , Selin Parlak

https://doi.org/10.59909/khm.05.01.001

Öz

Türk hukukunda kooperatif, ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını korumak amacıyla kurulan bir ortaklık modeli olarak düzenlenmiştir. Bu amaca ulaşabilmek için kooperatifin yardımlaşma, dayanışma ve kefalet araçlarını kullanacağı öngörülmektedir. Uzun bir tarihi gelişim süreci olsa da Türkiye’de kooperatif hukuku henüz gelişme sürecindedir. Kooperatifçiliğin yeteri kadar gelişmemiş olmasında denetim eksikliği veya yetersiz denetimin önemli rolü vardır. Kooperatif denetimi, kooperatifin yapısının ve faaliyetlerinin kanun, sözleşme ve genel kurul kararları açısından, bir yanlışlık veya eksiklik olup olmadığını belirlemek üzere yetkili kişi ve/veya organlar tarafından incelenmesidir. Bu süreçte mukayeseli hukuktaki örnekler önemli görülmektedir. Bu çalışmada Birleşik Krallık, gerek tarihi gelişim sürecinde kooperatifçilik uygulamalarının ortaya çıktığı yer olarak kabul edilmesi, gerekse başarılı kooperatifçilik uygulamalarına sahip olması nedeniyle mukayesede dikkate alınmıştır. Bu nedenle çalışmada kooperatif ve kooperatiflerin denetimi Türk ve Birleşik Krallık hukuku açısından incelenmiştir. Çalışmada öncelikle genel olarak kooperatif kavramı ve tarihi gelişimi ele alınmış, sonrasında ise Türk ve Birleşik Krallık hukuku açısından kooperatiflerin denetimi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kooperatif, Denetim, Denetçi, Bağımsız Denetim, Birleşik Krallık Hukuku

CO-OPERATIVES AND AUDITING IN TURKISH AND ENGLISH LAW

Öz

According to Turkish law, co-operatives are regulated as a partnership for the purpose of protecting certain economic interests of their members, particularly the needs of their profession or livelihood. To achieve this purpose, cooperatives are expected to utilise the tools of cooperation, solidarity, and suretyship. Despite a long history, the development in cooperative law is still ongoing in Turkiye. The lack or insufficiency of audit plays an important role in the underdevelopment of co-operatives. Co-operative auditing is the examination of the structure and activities of a co-operative by authorised persons and/or bodies to determine whether there are any errors or omissions in the law, the statute, and the decisions of the general assembly. In comparative law, examples are important in this process. In this study, the United Kingdom has been included in the comparison because it is regarded as the country where co-operative practices originated in the historical development process and because it has a history of successful co-operative practices. Consequently, this study examines co-operatives and the supervision of co-operative in terms of Turkish and UK law. Therefore, the concept of co-operative and their historical development are discussed firstly, and after, the supervision of co-operatives is examined in terms of Turkish and UK law.

Anahtar Kelimeler

Co-operative, Audit, Auditor, Turkish Law, UK Law

Kaynakça

• “Co-Operatives UK, Annual Report 2022”, Son güncelleme 5.5.2024, https://www.uk.coop.
• “Co-Operatives UK, Co-operative and Mutual Economy 2023”, Son güncelleme 5.5.2024, https://www.uk.coop/resources/co-operative-and-mutual-economy-2023.
• “Community Shares Finance Guide, Audit requirements”, Son güncelleme 5.5.2024, https://www.uk.coop/resources/community-shares-finance-guide/2-accounting-community-shares/23-audit-requirements.
• “Cooperatives Europe, UK Legal Framework Analysis National Report: United Kingdom”, Son güncelleme 5.5.2024, https://coops4dev.coop/sites/default/files/2020-12/UK%20Legal%20 Framework%20 Analysis%20 National%20Report.pdf
• “Fenwick Weavers’ Society foundation charter, 1761”, Son güncelleme 5.5.2024, https://www.nls.uk/learning-zone/politics-and-society/labour-history/fenwick-weavers/
• “Guide-on-Cooperative-Audits”, Son güncelleme 5.5.2024, https://www.eurosai.org/export/sites/ euro-sai/.content/ documents/ Guide-on- Cooperative-audits_ ISSAI-5800.pdf.
• “ILO, Kooperatif İstatistikleri - Odak Noktası Türkiye”, Son güncelleme 5.5.2024, https://www.ilo.org.
• “International Co-operative Alliance (Coop). Guidance Notes to the Co-operative Principles. Brussels: 2015”, Son güncelleme 5.5.2024, https://ica.coop/sites/default/files/2021-11/ICA%20Guidance %20Notes %20EN.pdf “International Cooperative Alliance (Coop). Cooperative identity, values & principles”, Son güncelleme 5.5.2024, https://ica.coop/en/cooperatives/cooperative-identity.
• “Le società cooperative: disciplina normativa e caratteri”, Son güncelleme 5.5.2024, https://www.diritto.it/le-societa-cooperative-disciplina-normativa-e-caratteri/
• “Società cooperative”, Son güncelleme 5.5.2024, https://www.brocardi.it/codice-civile/libro-quinto/titolo-vi/capo-i/sezione-i/art2511.html.
• Acheson, Graeme ve Michael Aldous, William Quinn, “The anatomy of a bubble company: The London Assu-rance in 1720”, The Economic History Review, Advance online publication, Son güncelleme 5.5.2024, https://pure.qub.ac.uk/en/publications/the-anatomy-of-a-bubble-company-the-london-assurance-in-1720.
• Akbulut, Halim. Muhasebe Denetiminin Etkinliğini Sağlamada Denetim Komitesinin Rolü: Bağımsız Denetim Firmalarına Yönelik Bir Araştırma. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü-sü, 2010.
• Aktaş, Ayşe. Kooperatif Yöneticilerinin ve Denetçilerinin Cezai Sorumlulukları ve Sorumluluğun Tabi Olduğu Genel Esaslar. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Aydemir, Mustafa. Türkiye’de Tüketim Kooperatifleri ve AB Uygulamaları ile Karşılaştırılması. Ankara: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Uzmanlık Tezi, 2015.
• Barlow, Montague, “The New Companies Act, 1900”, The Economic Journal, 11/42 (June 1901), s.180-192.
• Carrell, Severin, “Strike Rochdale from the record books. The Co-op began in Scotland”, The Guardian, 7 August 2007. https://www.theguardian.com/business/2007/aug/07/retail.uknews.
• Cenkış, Seçkin, “Kooperatiflerde Denetim Kurulu Üyelerinin Özellikleri ve Etkili Bir Denetim Faaliyeti İçin Bilinmesi Gereken Görev, Yetki ve Sorumluluklar”. Yaklaşım, 2007/51, https://ticaret.gov.tr/, https://portal.yaklasim.com/dergi/2007-10.
• Co-operatives UK. Co-operative and Mutual Economy 2023. Manchester: Co-operatives UK, 2024, Son güncelleme 5.5.2024, www.uk.coop/sites/default/files/2023-11/Economy%202023%20final.pdf
• Coşkun, Mahmut. Kooperatifler Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2023.
• Çelik, Fatıma Ezgi. 6102 Sayılı TTK Hükümlerine Göre Anonim Şirketlerde Özel Denetim. İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Erdoğan, Melih ve Nurten Erdoğan, Nuran Cömert, Ali Kamil Uzun, Sezen Uludağ. Denetim. Eskişehir: Anado-lu Üniversitesi, 2018.
• European agri-cooperatives (Cogeca). Development of Agrıcultural Cooperatıves in the EU 2014. Brussels: Cogeca, 2015.
• Frow, Eddie ve Ruth Frow, The New Moral World Robert Owen & Owenism, Manchester & Salford, 1986.
• Güneş, Özlem. Sermaye Pı̇yasası Kanunu Yönünden Bağımsız Dış Denetı̇m Uygulamaları Üzerı̇ne Bir İnceleme. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Hagen, Henry. Guidelines for Cooperative Legislation, Geneva: ILO, 2012. International Cooperative Alliance (Coop): Cooperative identity, values & principles, Son güncelleme 5.5.2024, https://ica.coop/en/cooperatives/cooperative-identity.
• Karaorman, Fatma. Kooperatiflerde Denetim ve Tekirdağ İli Saray İlçesi Örneği. Tekirdağ: Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Kaya, Mustafa İsmail, “Anonim Şirket Yönetim Kurulunun Denetim ve Gözetim Görevi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16/ Özel Sayı - Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan (2015) s.3261-3286.
• Kayıhan, Şaban. Şirketler Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2024.
• Köroğlu, Semiha. Avrupa Birliğinde ve Türkiye’de Tarımsal Örgütlenme. Ankara: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Topluluğu Koordinasyon Daire Başkanlığı Uzmanlık Tezi, 2003.
• Lambourne, David. Slaney’s Act and The Christian Socialists, A study of how the Industrial and Provident Societies’ Act, 1852 was passed. Peterborough: Limited Editions, 2008.
• Mete, Oğuz. Kooperatiflerde İç ve Dış Denetim. Ankara: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi, 2017.
• Mollaoğlu, Yusuf. Kooperatiflerin Hukuki Niteliği. Ankara: Yetkin Yayıncılık, 2021.
• Mülâyim, Ziya Gökalp. Kooperatifçilik. Ankara: Yetkin Yayıncılık, 2019.
• Naneli, Ömer. Türk Hukukunda Kooperatifler Üzerindeki İlgili Bakanlık Denetimi, Gaziantep: Zirve Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Novkovica, Sonja ve Anu Puusab, Karen Minera. “Co-operative identity and the dual nature: From paradox to complementarities”, Journal of Co-operative Organization and Management, 10/1 (2022) s.1-11 (Ar-ticle Nr. 100162).
• Örki, Armağan. “Ekonomik Kalkınmada Kooperatiflerin Öneminin Örneklerle Değerlendirilmesi”, Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2) (2016) s.13-22.
• Pınar, Hamdi. “Kooperatif Yöneticilerinin Görevden Alınması ve Kooperatiflerde Denetim Sorunu”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 18/2 (2014): (s.139-174).
• Snaith, Ian. “Co-operative Principles and Co-operative Law in the United Kingdom”, Son güncelleme 05.05.2024, www.iansnaith.com/wp-content/blogs.dir/8/files/2013/02/This-1996-article.pdf.
• Snaith, Ian. Handbook of Co-operative and Community Benefit Society Law. Bristol: Co-operatives UK-Jordan Publishing Ltd, 2014.
• Tekinalp, Ünal ve Reha Poroy, Ersin Çamoğlu. Ortaklıklar Hukuku. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2019.
• Tekinalp, Ünal. Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 4. Baskı, 2015.
• “The International Standards of Supreme Audit Institutions. Guide-on-Cooperative-Audits”, Son güncelleme 5.5.2024, https://www.eurosai.org/export/sites/eurosai/.content/documents/Guide-on-Cooperative-audits_ ISSAI- 5800.pdf.
• “Ticaret Bakanlığı, G-20 Ülkelerinde Kooperatifçilik”, Son güncelleme 5.5.2024, ticaret.gov.tr/data/5d4c0f8d13b876180c773fd5/G20_kitapcik%2002.12.2015%20son%20son%20son.pdf.
• Turan, Nurcan. “Kooperatif İşletmelerin Ekonomik ve Toplumsal Kalkınmayı Gerçekleştirmede Başarı Sağlamalarında Etkili Olan Faktörler ve Bu Faktörlerin Türk Kooperatif İşletmeciliği Açısından Ele Alınması”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, IV/2 (2002) s.83-101.
• Ulusoy, Yasin. Halka Açık Anonim Ortaklılarda Bağımsız Dış Denetim. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2007.
• Üçışık, Güzin ve Ahmet Çelik. Anonim Ortaklıklar Hukuku Cilt I. Ankara: Adalet Yayınevi, 1. Baskı, 2013.
• Üstün, Yusuf ve Muhittin Aydın. Kooperatifler Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2020.
• Walton, John K., “Co-operative Movement ve Rochdale Pioneers”. The Oxford Companion to British History, Ed. John Cannon, Oxford: Oxford University Press, 1997.
• Yanık, Ramazan, “6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Denetçi Sorumluluğu ve Borç-Alacak Hesaplarının Denetimine İlişkin Bir Öneri”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27/4 (2013), s.358-367.
• Yazıcı, Ali Said. 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na Göre Kooperatiflerin Denetimi. Ankara: Yetkin Yayıncılık, 2021.