DAVA ŞARTLARININ YAPAY ZEKÂ TARAFINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 615 - 642, 30.10.2025

Aziz Serkan Arslan

https://doi.org/10.59909/khm.05.02.006

Öz

Dünyayı her geçen gün daha fazla etkisi altına alan teknolojik gelişmeler insanlık tarihini hiç olmadığı kadar hızlı bir değişim içerisine sokmuştur. Bu teknolojik yeniliklerden birisi de yapay zekâdır. 1990’lı yılların sonunda internetin yaygınlaşmaya başlamasıyla birlikte ortaya çıkan bilgiye ulaşım ve bu bilgilerin kayıt altına alınması kolaylığı, yapay zekâ bilim dalının ortaya çıkmasına neden olmuş ve bu alandaki çalışmaları hızla ilerletmiştir. Yapay zekâ ile insan gibi düşünebilen ve kendi kendine kararlar alabilen, bunun yanında insanların odaklandıkları işleri yapabilen, çözmeye çalıştıkları problemleri sonuca kavuşturma yeteneğine sahip olan teknolojik bir yenilik insanlık tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bu durum her alanda insanların hayatını kolaylaştırdığı gibi hukuk alanında da adil bir yargılama sürecine pozitif yönde fırsatlar sunmaktadır.
Yapay zekânın hâkim rolü üstlenerek uyuşmazlığın esası hakkında karar verebilmesinin tartışıldığı günümüzde, bunun için çok erken olduğu ve her zaman ciddi riskler barındırdığı düşüncesiyle birlikte yapay zekâdan hâkime yardımcı bir araç olarak faydalanılabileceği kanaatindeyiz. Zira mahkemelerde gerçekleşen yargılama süreçlerinin verimliliğini ve güvenilirliğini artırmak, uyuşmazlığa ve taraflara ilişkin bilgilere hızla ve kolayca ulaşabilme imkânıyla doğru orantılıdır. Verinin çok önem taşıdığı çağımızda ham maddesi veri olan yapay zekâ teknolojisindeki gelişmeler mahkemelerde gerçekleşen işlemlerin hızlanmasına, kolaylaşmasına ve adil bir yargılamanın başarı ile sonuçlanmasına çok ciddi katkılar sunabilecektir. Bu bağlamda davanın esasına girilebilmesi için varlığı veya yokluğu gerekli şartlar olarak tanımlanan dava şartlarının tam olarak sağlanıp sağlanmadığının yapay zekâ kullanılarak en baştan kontrol edilmesi, eksikliğin tespiti halinde giderilmesine veya davanın usulden reddedilmesine ilişkin karar verilmesi, yargılama sürecinin gereksiz yere uzamasının önüne geçebilecektir. Zira dava şartlarına atfedilen kamu düzeninden olma özelliği nedeniyle bu şartlar sağlanmadan davanın esastan incelenebilmesi mümkün değildir.
Bu noktada yapay zekâ kullanılarak dava şartlarının kontrol edilmesi ve eksiklik bulunması halinde mahkemenin bilgilendirilmesi, davanın esastan incelenmesi öncesinde filtreleme fonksiyonu görecektir. Zira dava şartları tam olarak sağlanmadan davanın görülmeye başlanması mümkün olmadığı gibi aynı zamanda bu şartlar yargılamanın her aşamasında mahkeme tarafından resen göz önünde bulundurulur. Dava şartları sağlanmamış bir davada verilecek olan karar en baştan itibaren usuli açıdan eksiklik teşkil edecektir.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zekâ , Medeni Usul Hukuku , Veri Bankası , Dava Şartları , Usul Ekonomisi.

REVIEW OF CASE CONDITIONS BY ARTIFICIAL INTELLIGENCE

Öz

Technological developments that affect the world more and more each passing day have brought the diversity of humanity into a rapid change like never before. One of these technological innovations is artificial intelligence. The powerful access that emerged with the spread of the internet in the late 1990s and the ease of preparing these information records led to the emergence of the science of artificial intelligence and studies in this field are progressing rapidly. With artificial intelligence, technological innovations that can think like humans and make decisions on their own, as well as having the ability to establish and solve relationships and improve problems that people focus on, have begun to be operated by humanity. This situation makes people’s lives easier in every field and also offers many positive opportunities for innovations in the field of law.
Today, when it is discussed whether artificial intelligence can take on the role of a judge and decide on the merits of the dispute, we believe that artificial intelligence can be utilized as an auxiliary tool for the judge, although we think that it is too early for this and that there are always serious risks. Because the growth and length of the parts of the events taking place in the courts are directly proportional to the opportunity to access the dispute and the accumulation of information quickly and easily. In our age where data is very important, developments in artificial intelligence technology, which is the raw material data, can make very serious contributions to the acceleration and facilitation of events taking place in courts and the successful conclusion of a fair trial. In this context, checking whether the case conditions, the presence or absence of which are defined as necessary conditions for entering the merits of the case, are fully met with artificial intelligence from the very beginning will prevent the violation of the decision regarding the elimination of the deficiency or the rejection of the case on procedural grounds, and unnecessary suspension of the trial. Due to the public order characteristic attributed to the conditions of the lawsuit, it is not possible to examine the case on the merits without meeting these conditions.
At this point, checking the conditions of action by using artificial intelligence and informing the court in case of deficiencies will act as a filter before the case is examined on the merits. This is because it is not possible to start the trial of the case before the conditions of action are fully met, and at the same time, these conditions are taken into consideration ex officio by the court at every stage of the proceedings. The decision to be rendered in a case where the conditions for a lawsuit are not met will be contrary to both procedural economy and the law.

Anahtar Kelimeler

Artificial Intelligence , Civil Procedure Law , Data Bank , Case Conditions , Procedural Economy.

Kaynakça

• Abdulla, Amarendar Reddy. “Artificial Intelligence Needs Law Regulation”. Indian Learning. 1/1 (July 2020): s. 42-47.
• Akkan, Mine. Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku, Cilt: I, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 15. Bası, 2017.
• Arslan, Aziz Serkan. ‘'HMK Hükümlerine Göre Teminat Kurumu ve Dava Şartı Niteliği”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 16/Özel Sayı (2014): s. 957-988.
• Arslan, Ramazan, Ejder Yılmaz, Sema Taşpınar Ayvaz ve Emel Hanağası,. Medenî Usûl Hukuku, 6. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları, 2020.
• Atalı, Murat, İbrahim Ermenek ve Ersin Erdoğan. Medenî Usûl Hukuku, Ankara: Yetkin Yayınevi, 2023.
• Atıcı, Cansu. Medeni Usûl Hukukunda Dava Ehliyeti. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021.
• Bozkurt Yüksel, Armağan Ebru ve Başak Bak. “Yapay Zekâ”, Futurist Hukuk. İstanbul: Aristo Yayınevi, 2018.
• Börü, Levent. Medeni Usûl Hukukunda Davaya Vekâlet Ehliyeti, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2006.
• Budak, Ali Cem ve Varol Karaaslan. Medenî Usûl Hukuku, 10. Baskı, Ankara: Filiz Kitabevi, 2022.
• Budak, Ali Cem ve Mustafa Okan Yağcı, “Mevsimsiz Dava, Davanın Vaktinden Önce Açılması”, Adalet Dergisi, 70. Sayı, (2023/1): s. 17-46.
• Çetin, Selin. “Bir Sorum Var: Bu Robot Hukuku Dedikleri Nedir Yahu?”, https://robotic.legal/bir-sorum-var-bu-robot-hukuku-dedikleri-nedir-yahu/.
• Dişel, Buse. Dava Takip Yetkisi. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2019.
• Elgün, Emel Şeyda. Medeni Usûl Hukukunda Dava Ehliyeti. Ankara: Yetkin Yayınları, 2021.
• Elmas, Çetin. Yapay Zekâ Uygulamaları Yapay Sinir Ağı/ Makine Öğrenmesi/ Derin Öğrenme/ Derin Ağlar/ Bulanık Mantık/ Genetik Algoritma. Ankara: Seçkin Yayınları, 2021.
• Ercan, İbrahim ve Aziz Serkan Arslan. “Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda Öngörülen Gider Avansının Uygulanması ile İlgili Ortaya Çıkan Bazı Meseleler ve Bunların Değerlendirilmesi”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 20/2 (Aralık 2012): s. 165-180.
• Erdönmez, Güray. Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku, Cilt: I, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 15. Baskı, 2017.
• Erişir, Evrim. Medeni Usûl Hukukunda Taraf Ehliyeti. İzmir: Güncel Yayınevi, 2007.
• Görgün, Şanal, Levent Börü ve Mehmet Kodakoğlu. Medenî Usûl Hukuku, 11. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları, 2022.
• Grunsky, Wolfgang and Florian Jakoby. Zivilprozessrecht. 16. überarbeitete Auflage, München, 2018.
• Güçlütürk, Osman Gazi. Yapay Zekâ ve Verinin Kullanımı. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2022.
• Hanağası, Emel. Davada Menfaat, Ankara: Yetkin Yayınevi, 2009.
• İyilikli, Ahmet Cahit. Hukuk Yargılamasında Kesin Hüküm, 2. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları, 2020.
• Kale, Serdar. Medeni Yargılamada Taraf Ehliyeti. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2010.
• Kantarcıoğlu, Servet. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 115. Maddesi Çerçevesinde Medeni Usul Hukukunda Dava Şartlarının İncelenmesi. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2024.
• Karabel, Emine Yalçın ve Dilek Aydemir. “Medeni Usûl Hukukunda Yargılamanın Hızlandırılması ve Adalete Erişim Bakımından Çevrimiçi Yargılama ve Yapay Zekânın Kullanımı”. MÜHF-HAD, 29/1(Haziran 2023): s.530-573.
• Karademir Aydemir, Dilek. Medeni Usûl Hukukunda Mahkemelerin Yetkisi, 2. Baskı, Ankara: Adalet Yayınevi, 2019.
• Karslı, Abdürrahim. Medenî Muhakeme Hukuku, 5. Baskı, İstanbul: Filiz Kitabevi, 2020.
• Kartal, Bünyamin. “Yapay Zekânın Medeni Yargılamada Kullanılmasının Faydaları ve Sakıncaları”. Yapay Zekâ Hukuku Özel (ed. Tamer Budak, Uğur Aşkın), Ankara: Adalet Yayınevi, 2024, s.440-464.
• Kızrak, M. Ayyüce. Yapay Zekâ Çağında Hukuk, İstanbul, Ankara, İzmir Baroları Çalıştay Raporu, 2019, https://www.istanbulbarosu.org.tr/files/docs/yapay_zeka_caginda_hukuk2019.pdf.
• Kuru, Baki. “Dava Şartları”. Ord. Prof. Sabri Şakir Ansay’ın Hatırasına Armağan. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1964.
• Kuru, Baki. Hukuk Muhakemeleri Usûlü, Cilt: I ve II, 6. Baskı, Ankara: Demir Yayıncılık, 2001.
• Kuru, Baki. İcra ve İflâs Hukuku El Kitabı, 2. Baskı, Ankara: Adalet Yayınevi, 2013.
• Mccarthy, John. “What is Artificial Intelligence?”. Stanford University (Revised: 12.11.2007).
• Mıdık, Barış. “Yapay Zekanın Uyuşmazlık Çözümünde Kullanılması: Genel Bir Giriş”. Gelişen Teknolojilerin Medeni Usul Hukukunda Etkileri. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023: s.155-200.
• Muşul, Timuçin. Medenî Usûl Hukuku. 3. Baskı, Ankara: Adalet Yayınevi, 2012.
• Küçük, Çolpan Mücahit. “Yapay Zekânın Hukuk Sisteminde Kullanılması”. Bilişim Hukuku Dergisi. 6/1 (2024): s. 24-79.
• Okur, Mustafa. Adli Teminat. Ankara: Yetkin Yayınları, 2011.
• Özbek, Mustafa Serdar. Hukuk Yargılama Usûlünde Gider Avansı. 2. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınevi, 2016
• Özekes, Muhammet. “Dijital Çağda Yargılama, Adalete Erişim ve Yargılama İlkelerine Genel Bakış”. Dijital Çağda Medeni Yargı. Ankara: Adalet Yayınevi, 2022: s.13-55.
• Özekes, Muhammet. “HMK Bakımından Dava Dilekçesinde Eksiklik Halinde Yapılması Gereken İşlemler”. Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 16/Özel Sayı (2015): s. 263-300.
• Pekcanıtez, Hakan. Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku, Cilt: I, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 15. Baskı, 2017.
• Pekcanıtez, Hakan. Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku, Cilt: I, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 15. Baskı, 2017.
• Postacıoğlu, İlhan E. ve Sümer Altay. Medenî Usûl Hukuku Dersleri. 8. Bası. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2020.
• Reiling, A. D. (Dory). “Courts and Artificial Intelligence”. International Journal for Court Administration. 11/2 (2020): s. 1-10. DOI: https://doi.org/10.36745/ijca.343.
• Schank, Roger C. “What is Al, anyway?”, American Association for Artificial Intelligence Menlo Park. 8/4 (1987): s. 58 vd.
• Şensoy, Pirali Çağrı. “Hukuk Felsefesinin Sorun ve Tartışmaları Bağlamında Güncel Bir Soru: Yapay Zekâ Hâkimler İnsan Hâkimlerin Yerini Alabilir Mi?”. Trabzon Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2/1 (2024): s. 87-127.
• Tanrıver, Süha. Medeni Usûl Hukuku. C. I. Ankara: Yetkin Yayınevi, 2020.
• Tanrıver, Süha. Medenî Usûl Huku¬kunda Derdestlik İtirazı, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2. Baskı, 2007.
• Taş Korkmaz, Hülya. Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku, Cilt: I. 15. Bası, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2017.
• Taş Korkmaz, Hülya. Hukuk Davalarında Gerçek Tarafın Belirlenmesi. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2021.
• Taşpınar, Sema. “Medeni Yargılama Hukukunda Amaç Sorunu”. Prof. Dr. Faruk Erem'e Armağan, Ankara: TBB, 1999: s. 759-787.
• Tontar, Saksham and Dutt Saloni. “Artificial Intelligence and Law: Technological Approach, Opportunities and Future Scope”. Indian Journal of Law and Legal Research. 4 (2022): s. 1-16.
• Umar, Bilge. “Medeni Usûl Hukukunda Davanın Dinlenme Şartı Olarak Ehliyet”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 29/3 (1963): s. 591-619.
• Yılmaz, Ejder. “Usûl Ekonomisi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 57/1 (2008): s. 243-274.
• Yılmaz, Ejder. Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi. Cilt: 2. Ankara: Yetkin Yayınları, 4. Baskı, 2021.