Sosyal Medyada Koronavirüs Dezenformasyonu

Yıl 2020, Sayı: 5, 59 - 85, 24.12.2020

Şuheda Soğukdere Mustafa Öztunç

Öz

Sosyal medya ile değişen iletişim pratikleri en derin etkisini habercilik alanında göstermiştir. Her sosyal medya kullanıcısının içerik üreticisi olabildiği bir ortamda denetim mekanizmasından söz etmek mümkün görünmemektedir. Bu durumda ise ortaya çıkan en önemli problem, bir noktada her sosyal medya kullanıcısının maruz kaldığı dezenformasyondur. Bu anlamda çalışmanın kuramsal temelini ‘eşik bekçiliği’ ve ‘hipodermik iğne” modelleri oluşturmaktadır. İçerisinde bulunduğumuz hakikat ötesi çağ ve onu pekiştiren sosyal medyanın dinamikleri sayesinde, yalan/yanlış bilgilerin herhangi bir sebeple dolaşıma sokulması, söz konusu olaya karşı toplumun rasyonaliteden uzaklaşmasına sebep olmaktadır. Bunun en yakın örneği içinde bulunduğumuz Covid-19 sürecinde görülmüştür. Salgınla mücadele eden her birey bir yandan dezenformasyonla da mücadele etmektedir. Bu çalışmada Covid-19 salgını sürecinde sosyal medyada yer almış ve Teyit.org tarafından açıklanmış Covid-19 ile ilgili yalan/yanlış bilgiler içerik analizi yöntemiyle değerlendirilmiştir. Covid-19 hastalığının ilk vakasının resmi makamlar tarafından açıklandığı ilk tarih olan 11 Mart günü dikkate alınarak, sadece Mart ayına ait içerikler incelenmiştir. Böylece hastalık Türkiye’ye gelmeden önceki ve geldikten sonraki yalan içerik paylaşım seyri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda hastalık ülkemize geldikten sonra yapılan yalan haber paylaşımları, hastalık öncesine göre iki kat artış göstermektedir.Çalışmanın bulgularına göre Twitter yalan haber paylaşımının en fazla görüldüğü mecra olurken, haber kuruluşlarının da sosyal medyayı haber kaynağı olarak kullandığı ve yalan haberleri teyit etmeden yayınladıkları da görülmüştür

Anahtar Kelimeler

Sosyal Medya, Dezenformasyon, Covid-19, Hakikat Ötesi, Yalan Haber

The Coronavirus Disinformation on Social Media

Öz

Communication practices that are changing with social media have shown their biggest impact in the field of journalism. It does not seem plausible to speak about a control mechanism in an environment where every social media user can be a content producer. When this happens, the most important problem is disinformation - which is something that every social media user is exposed at some point. In this case, the theoretical basis of the work is “gate keeping theory” and “hypodermic needle” models. Thanks to the post-truth era we live in and the dynamics of social media which reinforces this, the circulation of false information with any reason causes the society to move away from rationality about the events. The closest example of this can be seen during the Covid-19 period we experience. Every individual which is struggling with the epidemic on one side struggles with disinformation on the other side. In this study, the false information about Covid-19 which was seen on the internet and explained by Teyit.org is evaluated with a content analysis method. First official Covid case was announced by the authorities on the 11thof March. Taking this into consideration, only contents from March have been evaluated. Thus, the false content sharing progress before and after the disease arrived in Turkey, have been tried to determine. The false news has been shared two times more when the disease has arrived in our country. According to the findings of the study, Twitter is the biggest social media platform where fake news sharing is seen the most and news agencies are using social media as news sources and publishing the fake news without confirming them first

Anahtar Kelimeler

Social Media, Disinformation, Covid-19, Post-Truth, Fake News

Kaynakça

• Amerikanınsesi.com. (2020). Facebook İçerik Doğrulamak İçin Reuters’la Anlaştı. Amerikanın Sesi: www.amerikaninsesi.com ErişimTarihi:12 Şubat 2020
• Aydınlık.com.tr. (2020). DSÖ’den koronavirüs yalanlarıyla mücadele çağrısı. (2020, Şubat 11). Aydınlık: https://www.aydinlik.com.tr/haber/dso-den-koronavirusyalanlariyla-mucadele-cagrisi-200632
• Aydoğan, F. (2009). Eleştirel Perspektiften Yeni Medya. Marmara İletişim Dergisi(15).
• Aydoğan, F., ve Kırık, A. M. (2012). Alternatif Medya Olarak Yeni Medya. Akdeniz İletişim Dergisi(18), 58 - 69.
• Ayhan, A., ve Çakmak, F. (2018). Türkiye’ye Yönelik Algı Operasyonlarının Dijital Medyaya Yansımaları. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi(29. Özel Sayısı), 11 - 35.
• Babacan, M. E. (2016). Sosyal Medya Kullanım Alanları ve Bağımlılık İlişkisi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 3(1), 7-28.
• Bostancı, M. (2019). Sosyal Medya Dün Bugün Yarın. Konya: Palet.
• Çakı, C. (2019). Hipodermik İğne Modeli Bağlamında Nazi Propagandasının Walt Disney Çizgifilmlerinde Eleştirisi. İnönü University International Journal of Social Sciences (INIJOSS), 8(1), 296.
• Çavuş, G. (2019, 02 20). Baybars Örsek Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı’nın yeni direktörü oldu. teyit.org: https://teyit.org/baybars-orsek-uluslararasi-dogrulukkontrolu-aginin-yeni-direktoru-oldu/
• Çömlekçi, M. F. (2019). Sosyal Medyada Dezenformasyon ve Haber Doğrulama Platformlarının Pratikleri. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (e-GİFDER), 7(Uluslararası Türk Dünyası Basın Sempozyumu Özel Sayısı), 1549-1563.
• Dağıtmaç, M. (2015). Sosyal Medya Bizi Neden Kullanır. İstanbul: Okur Akademi.
• Değer, K. (2017). Olağanüstü Durum Haberciliğinin Atatürk Havalimanı Terör Eylemi Üzerinden İncelenmesi. TRT Akademi, 2(3), 98-115.
• Demir, D. H., ve Balcı, E. V. (2019). Kriz Haberciliği ve Etik Sorunsalı. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Düşünceler Hakemli E-Dergisi(11), 48 - 56.
• Doğrulukpayi. https://www.dogrulukpayi.com/ ErişimTarihi:15 Ekim 2020 E. Demi̇r Askeroğlu ve S. Ersöz Karakulakoğlu , “Geleneksel Medyadan Yeni Medyaya Geçiş Sürecinde Değişen Gazetecilik ‘Yurttaş Gazeteciliği: Kuşaklar Üzerine Bir Araştırma”, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, c. 7, sayı. 1, ss. 508-536, Mar. 2019, doi:10.19145/e-gifder.442960
• Erkan, G ve Ayhan, A . (2018). Siyasal İletişimde Dezenformasyon ve Sosyal Medya: Bir Doğrulama Platformu Olarak Teyit.Org . Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi , Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi Özel Sayısı , 202-223 . DOI: 10.31123/akil.458933
• Göncü, S. ve Si̇m, Ş . (2019). Post-Truth Zeminde Suriyeli Mülteciler Hakkında Çıkan Haberlere Dair Bir İnceleme . Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi , 1 (1) , 1-28 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/dusuncevetoplum/ issue/51904/675892
• Güngör, N. (2016). İletişim Kuramlar ve Yaklaşımlar. Ankara:Siyasal Kitabevi.
• Güngör, N. (2020). İletişim Kuramlar Yaklaşımlar. Ankara:Siyasal Kitabevi.
• Güven, A. (2020). Hakikatin Yitimi Olarak Post-Truth: Bir Kavramsallaştırma. İnsan ve İnsan, 7(23), 22. doi: https://doi.org/10.29224/insanveinsan.577956
• Herman, E., ve Chomsky, N. (2006). Rızanın İmalatı Kitle Medyasının Ekonomi Politiği. (D. E. Abadoğlu, Dü.) İstanbul: Bgst.
• Işık, M. (2012). Kitle İletişim Teorilerine Giriş. Konya: Eğitim. Kafiliveyjuyeh, S., ve İlhan, E. (2017). Sosyal Ağ Çağında Eşik Bekçisinin Değişen Rolü. Yeni Medya, 28-50.
• Kara, T. (2013). Sosyal Medya Endüstrisi. İstanbul: Beta.
• Kavaklı, N. (2019). Üniversite Öğrencilerinin Arasında İnternet Teyit/ Doğrulama Platformlarının Kullanımı. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18(69), 398 - 411.
• Kavaklı, N. (2019). Yalan Haberle Mücadele ve İnternet Teyit/Doğrulama Platformları. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 663-682.
• Keyes, R. (2017). Hakikat Sonrası Çağ. (M. B. Albayrak, Dü., ve D. Özçetin, Çev.) İzmir: Delidolu.
• Kırık, A. M., ve Taşkıran, İ. (2016). Gazetecilerin Sosyal Medyayı Haber Kyanağı Olarak Kullanımı: Medya Profesyonellerinin Bakış Açısını Tespit Etmeye Yönelik BirAraştırma. Intermedia International e-Journal, 3(4), 213-241.
• Köseoğlu, Y., ve Al, H. (2013). Bir Siyasal Propaganda Aracı Olarak Sosyal Medya. Akademik İncelemeler Dergisi, 8(3), 103-125.
• Kurşun, A. K. (2017). Sosyal Medya Ve Gazetecilik. S. Gezgin, ve A. E. İralı içinde, Yeni Medya Analizleri ( 77-98). Konya: Eğitim.
• Kurt, H. (2014). Gazetecilik Pratiği ve Sosyal Medya. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 13(4), 821-835.
• Malumatfuruş: https://www.malumatfurus.org/ ErişimTarihi:15 Ekim 2020
• Manovich, L. (2001). The Language of New Media. Cambridge: MIT Press. USA
• Mutlu, E. (2017). İletişim sözlüğü. İstanbul:Ütopya.
• Narin, B. (2018). Kişiselleştirilmiş Çevrimiçi Haber Akışının Yankı Odası Etkisi Filtre Balonu ve Siberbalkanizasyon Kavramları Çerçevesinde İncelenmesi. Konya:Selçuk İletişim, 11(2), 240
• Oğuz, T. (2018, haziran). Platon’un Mağarasından Sosyal Medyaya Gerçekliğin Görünümü: Filtre Balonu. Kurgu Dergisi, 26(2), 4
• Özçetin, B. (2019). Kitle İletişim Kuramları, İstanbul:İletişim Yayınları
• Posta.com.tr. (2020). Dünya Sağlık Örgütü ‘infodemi’ adını verdi posta.com.tr: Mart, 2020, https://www.posta.com.tr/dunya-saglik-orgutu-infodemi-adini-verdi-2246979. ErişimTarihi:10 Ekim2020.
• Sine, R., ve Sarı, G. (2018). Profesyonel Gazetecilerin Gözünden Sosyal Medya ve Habercilik İlişkisi. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi(30), 364 - 384.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2020). COVID-19 (Yeni Koronavirüs Hastalığı) Nedir? (2020).
• T.C. Sağlık Bakanlığı: https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/tr/covid-19-yenikoronavirus-hastaligi-nedir. ErişimTarihi:10 Ekim2020.
• Teyit.org Teyit: https://teyit.org/nedir/ ErişimTarihi:10 Ekim2020.
• Teyit.org https://teyit.org/baybars-orsek-uluslararasi-dogruluk-kontrolu-aginin-yenidirektoru-oldu. ErişimTarihi:10 Ekim2020.
• Turan, C. (2015). Açıklığın Yanılsaması: Dezenformasyon Çağımızın Kitle İmha Silahı mı? Akademik Bilişim Konferansı. Yayın No:4286280.
• Uluç, G., ve Yarcı, A. (2017). Sosyal Medya Kültürü. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(52), 88-102.
• Ünal, R., ve Taylan, A. (2017). Sağlık İletişiminde Yalan Haber - Yanlış Enformasyon Sorunu ve Doğrulama Platformları. Atatürk İletişim Dergisi(14), 81 - 100.
• Yaylagül, L. (2019). Kitle İletişim Kuramları Egemen ve Eleştirel Yaklaşımlar. Ankara:Dipnot Yayınları
• Yegen, C. (2018). Doğru Haber Alma Hakkı ve Sosyal Medya Dezenformasyonunu Doğruluk Payı ve Yalansavar ile Tartışmak. Erciyes İletişim Dergisi, 5(4), 101 - 121.
• Yoloğlu, N . (2017). Küresel Medya ve İletişim Anlayışında Aktüel Enformasyondan Dezenformasyona Yöneliş . Middle Black Sea Journal of Communication Studies, 2(1), 8-15. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/mbsjcs/ issue/29737/302486
• Yurdi̇gül, Y , ve Yüksel, H . (2012). Gazeteciliğin Dönüşümü: Yeni Medyaya Entegrasyon Sürecinde Değişen Habercilik Pratikleri . Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi , (18) , 140-161 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/akil/ issue/48077/607866
• WHO (2020). Coronavirus disease 2019 (COVID-19) Situation Report – 85. who.int: https:// www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200415- sitrep-86-covid-19.pdf?sfvrsn=c615ea20_4 ErişimTarihi:10 Ekim2020