Teyzem Filmindeki Toplumsal Cinsiyet Rolleri Çerçevesinde Türk Sinemasında Delilik Temsilleri

Yıl 2024, Sayı: 12, 177 - 200, 27.06.2024

Yeşim Argın

https://doi.org/10.56676/kiad.1259959

Öz

Delilik kavramı sosyal, kültürel, hukuki, ekonomik, politik ve tıbbi alanda birçok tanımı bünyesinde barındırmakla beraber çağlar boyunca kadınlara özgü bir hastalık olarak değerlendirilmiştir. Bu durum sinemada sıklıkla işlenmiş ve deli olarak nitelendirilen kadınlar genellikle duygusal, zayıf, güçsüz olarak tanımlanmıştır. Dolayısıyla sinemada kadınların, edilgen bir yapıda temsil edilerek kurbana dönüştükleri ve ataerkil yapının onlara yüklediği normlar çerçevesinde yeniden şekillendiği söylenebilir. Çünkü ataerkil bir toplumsal yapıda kadınlara atfedilen rollerin dışına çıkanlar düzen bozucu, yıkıcı ve dengesiz olarak nitelendirilmiştir. Bu doğrultuda toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında ataerkil yapıya boyun eğmeye direnen kadınlar, kimi zaman bir düzen problemi çerçevesinde ele alınıp deli olarak damgalanmıştır. Bu çalışmada Teyzem (Halit Refiğ, 1986) filmi özelinden hareketle başrol oyuncusu olan Üftade karakterinin, ataerkil sistemin atfettiği kadınlık rollerinin dışına çıktığında nasıl delilikle tanımlandığı sorununa odaklanılmaktadır. Toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında Teyzem filmindeki delilik temsillerinin ortaya çıkarılması ve Üftade’nin ataerkil sisteme dayalı kadınlık rollerinin dışına çıkmasıyla birlikte nasıl deli olarak tanımlandığının belirlenmesi amacıyla, Eleştirel Söylem Çözümlemesi kullanılmıştır. Bu çözümleme sonucunda toplumsal düzene başkaldırı sonucunda başarısız olarak temsil edilen Üftade, var olan düzene boyun eğmeyerek kaçış yolunu deliliğe sığınarak aradığı ve ardından kurtuluşu intihar ederek bulduğu görülmüştür. Bununla beraber üvey babası tarafından tacize uğrayan, sevmeyerek evlenen ve sonrasında eşinden boşanan, fiziksel ve psikolojik şiddet gören, hakarete uğrayan ve âşık olduğu adam tarafından kabul edilmeyen Üftade’nin sonradan delirdiği ve onun delirmesi üzerindeki en önemli etkenlerden birinin ataerkil toplum baskısının olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Ataerikl toplum, Delilik, Türk sineması, Teyzem Filmi

Representations of Madness in Turkish Cinema within the Context of Gender Roles in the Film ‘Teyzem’

Öz

Throughout the ages, people have evaluated insanity as a female-specific illness, although it encompasses many social, cultural, legal, economic, political, and medical definitions. This situation is often treated in the cinema, and women described as crazy are generally described as emotional, weak and powerless. Thus, it can be said that women are transformed into victims by being represented in a passive structure and transformed within the framework of the norms imposed on them by the patriarchal structure, for those who go beyond the roles ascribed to women in a patriarchal social structure are described as disruptive, destructive, and unbalanced. In this vein, women who resist submission to the patriarchal structure in the context of gender roles are treated as part of a problem of order and labelled as mentally ill. This study focused on the problem of how the character of Üftade, the leading actress, is defined as mentally ill when she goes beyond the female roles assigned by the patriarchal system, referring to the film Teyzem (Halit Refiğ, 1986). In the context of gender roles, the study employed critical discourse analysis to uncover the representations of madness in the film Teyzem and how Üftade was defined as mad when she transgressed patriarchal female roles. As a result of this analysis, Üftade, represented as a failure due to her rebellion against the social order, is seen to try to escape by seeking refuge in madness by not submitting to the existing order and then finds salvation by committing suicide. However, it has been determined that Üftade, who was bullied by her stepfather, unhappily married and then divorced, subjected to physical and psychological violence, insulted and unaccepted by the man she fell in love with, later went mad and that one of the most important factors in her madness was the pressure of the patriarchal society.

Anahtar Kelimeler

Women, Patriarchal Society, Madness, Turkish Cinema, Teyzem Film

Kaynakça

• Aktaş, Ö. (2016). Türkiye’de 1980’li yıllarda toplumsal cinsiyet rollerinin sinemaya yansımaları: Teyzem filmi örneği. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 18(23), 775-792.
• Berg, B. L. ve Lune, H. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (H. Aydın, Ed. ve Çev.). Konya: Eğitim Kitabevi.
• Berktay, F. (2022). “Deli Kadın” imgesi. Erişim Adresi: https://kockam.ku.edu.tr/deli-kadin-imgesi-fatmagul-berktay/.
• Bourdieu, P. (2015). Eril tahakküm (2. Baskı). (B. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Büker, S. ve Öztürk, S. R. (2016). Mutlu Son’dan Abluka’ya Türk Sineması. L. Özgenel (Ed), Sanat üzerine okumalar (s. 197-240) içinde. Ankara: ODTÜ.
• Cafer Özgül (Yapımcı) ve Tomris Giritoğlu (Yönetmen). (1999). Salkım hanımın taneleri [Sinema Filmi]. Türkiye: Avşar Film.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri, beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (3. Baskıdan Çeviri). (M. Bütün ve S. B. Demir, Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Creswell, J. (2017). Araştırma deseni nitel nicel ve karma yöntem yaklaşımları. Ankara: Eğiten Kitap.
• Çelik, H. ve Halil, E. (2008). Söylem analizi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 27(27), 99-117.
• Dols, M. W. (2013). Mecnûn: Ortaçağ İslam toplumunda deli. (D. G. Dinç, Çev.) Pinhan Yayınları: İstanbul.
• Elsaesser, T. (2011). Akıl Oyunu filmleri. (B. Şimşek, E. S. İşeri Erdoğan, A. Gürata, S. R. Öztürk, Çev.). Sinecine Sinema Araştırmaları Dergisi, 2(1), 81-104.
• Ergün Cengiz (Yapımcı) ve Atıf Yılmaz (Yönetmen). (1986). Aaahh Belinda [Sinema Filmi] Türkiye: Odak Film.
• Fedai Öztürk (Yapımcı) ve Halit Refiğ (Yönetmen). (1986). Teyzem [Sinema Filmi] Türkiye: Burç Film.
• Foucault, M. (1987). Söylemin düzeni. (T. Ilgaz, Çev.). İstanbul: Hil Yayınları.
• Foucault, M. (2006). Deliliğin tarihi (4. Baskı). (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Yayınevi.
• Foucault, M. (2011). Büyük kapatılma. (3. Baskı). (I. Ergüden ve F. Keskin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2013). Akıl hastalığı ve psikoloji. (E. Bayoğlu, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fuery, P. (2004). Madness and cinema: Psychoanalysis, spectatorship and culture. Houndsmills Palgrave Mcmillan, 1-12. Palgrave, London. https://doi.org/10.1007/978-0-230-62948-6_1
• Geray, H. (2006). Toplumsal araştırmalarda nicel ve nitel yöntemlere giriş iletişim alanından örneklerle. Ankara: Siyasal Yayınevi.
• Hall, S. (2017). Temsil. (İ. Dündar, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Hancığaz, E. (2020). Kültürel farklılık açısından delilik olgusu (Amerikan ve Türk Sinemasına Yansıması). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 313-329.
• Hayward, S. (2012). Sinemanın temel kavramları. (U. Kutay ve M. Çavuş, Çev.). İstanbul: Es Yayınları.
• İlhan, D. (2020). Foucaultcu perspektifle 2000 sonrası Türkiye Sinemasında delilik (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Radyo Televizyon ve Sinema Anabilim Dalı, İstanbul.
• Kadri Yurdatap (Yapımcı) ve Yönetmen Tunç Başaran (1998). Kaçıklık Diploması [Sinema Filmi]. Türkiye: Maden Filmi.
• Karahan, Ö. (2022). Teyzem filminin incelemesi: Sırça fanusta yaşayan kadınların hikayesi. Erişim Adresi: https://www.soylentidergi.com/sirca-fanusta-yasayan-kadinlarin-hikayesi-teyzem/
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Kuyucak Esen, Ş. (2000). 80'ler Türkiyesi’nde sinema. İstanbul: Beta Yayınları.
• Labuschagne, A. (2003). Qualitative research: Airy Fairy Or Fundamental? The Qualitative Report, 8(1), 100-103.
• Leader, D. (2016). Delilik nedir? (B. E. Aksoy, Çev.). İstanbul: Encore Yayınları.
• Levi, D. (2013). Negotıatıng tropes of madness: trauma and identity in Post-Yugoslav cinema (Doktora Tezi) in The Faculty Of Humanities, University Of Manchester.
• Manley, D. G. (2009). Visions of madness an ınvestigation into cinematic repokkalıresentations of unreason (Doktora Tezi). The University Of Auckland.
• Nacar, E. (2020). Teyzem (1986) filminde melankoli ve erotizm. Erişim Adresi: https://www.cinerituel.com/teyzem-1986-filminde-melankoli-ve-erotizm/
• Okkalı, İ. C. ve Sarıkaya, D. K. (2020). Karanlık suya batan kadın imgesi: Ophelia-toplumsal cinsiyet bağlamında resim ve fotoğraf sanatında delilik. Arts: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3, 117-134
• Öztürk, S. ve Yıldız, O. (2016). Filmlerle delilik: Deli ve iktidar ilişkisi. Erciyes İletişim Dergisi, 4(4), 2-14. Doi: 10.17680/Akademia.37556.
• Öztürk, F. (Yapımcı) ve Refiğ, H. (Yönetmen). (1986). Teyzem [Sinema filmi]. Türkiye: Burç Film.
• Pekşen, S. (2016). Ali Smith’in “Tarihin Tarihi” adlı öyküsünde kadın ve delilik meselesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 190-203. Doı:10.1501/Sbeder_0000000116
• Puisys, L. (2014). Representations of madness in the cinema: Three contemporary cases (Yüksek Lisans Tezi). The University Of Bergen.
• Ryan, M. ve Lenos, M. (2012). Film çözümlemesine giriş anlatı sinemasında teknik ve anlam (E.S. Onat, Çev.). Ankara: De Ki Basım Yayımcılık.
• Sancak, B., Özer, Ü., Çeri, V., (2015, Ocak). Sinema filmlerinde ruhsal hastalıklara yönelik tutum ve damgalama. TPD 19. Yıllık Toplantısı ve Klinik Eğitim Sempozyumunda sunulan bildiri, Aydın. DOI: 10.13140/RG.2.2.25153.17769.
• Scull, A. (2020). Uygarlık ve delilik. (4. Baskı). (N. Elhüseyni, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Shakespeare, W. (2007). Hamlet (9. Basım). (B. Bozkurt, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Showalter, E. (1980). Victorian women and insanity. Victorian Studies, 23(2), 157-181.
• Sijll, J. V. (2013). Sinematik hikâye anlatımı her sinemacının bilmesi gereken 100 geleneksel yöntem. (G. Rızaoğlu, Çev.). İstanbul: Seçil Ofset.
• Simon, F. B. (1997). Psikozum, bisikletim ve ben deliliğin benlik organizasyonu. (G. Güvenç, Çev.) Ankara: Hyb Yayıncılık.
• Sultana, A. ve Altay, S. (2019). Ataerkillik ve kadının ikincilliği; kuramsal bir analiz. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi (Josr) 1(23), 417-427.
• Tekeli, Ş. (1993). 1980’ler Türkiye’sinde kadın bakış açısından kadınlar (2. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Teyzem Filminin Künyesi, (10. 02. 2023). Erişim adresi: https://www.beyazperde.com/filmler/film-186855/oyuncular/
• Tuğan, N. H. (2014). Türk Sinemasında beden ve hastalık temsilleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Tuğan, N. H. (2015). Son dönem Türk Sinemasında hastalık temsilleri: ‘Saç’ filminin eleştirel söylem çözümlemesi. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Süreli Elektronik Dergisi, 40, 48-76.
• Uçar, A. K. (2019). Yoksulluk ve hayaller: Toplumsal atmosferin aktarıcısı olarak sinema (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İletişim Bilimleri Ana Bilim Dalı, Giresun.
• Ussher, Jane M. (2011). The madness of women: Myth and experience. London: Routledge.
• Velioğlu Metin, Ö. (2019). Foucault ve onuncu köy: Türk sinemasının doğruyu söyleyen “deli”leri. Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Araştırma Dergisi, 14, 7-29.
• Wickham, G., Kendall, G. (2008). Critical discourse analysis, description, explanation, causes: foucault’s ınsprations versus weber’s perspiration. Historical Social Research, 33, 142-161.
• Yağbasan, M. ve Aydemir, E. (2018). Toplumsal cinsiyet ve şiddet kıskacında koşullanmışlık olgusu: Fırat Üniversitesi özelinde bir alan araştırması. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 46, 323-345.