Sosyal Medya Bağımlılığı Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2024, Sayı: 13, 16 - 39, 30.12.2024

Çetin Murat Hazar , Özkan Avcı

https://doi.org/10.56676/kiad.1535377

Öz

Sosyal medyanın hızla gelişen teknolojilerle entegre olması, bireylerin iletişim kurma biçimlerini kökten değiştirmiştir. Sanal ortamlarda kurulan sosyal bağlar, gerçek hayattaki ilişkileri tamamlayıcı bir rol oynayabileceği gibi, bu ilişkilerin yerini alma potansiyeline de sahiptir. Bu bağlamda sosyal medyanın yoğun kullanımı, bireyler üzerinde bağımlılık etkileri oluşturma riskini taşımakta olup, bu etkinin boyutlarının ölçülmesi giderek daha kritik bir hale gelmiştir. Çalışmanın amacı, bireylerin duygusal, davranışsal ve bilişsel tutumlarına özgü Sosyal Medya Bağımlılığı Ölçeği (SMBÖ) geliştirilmesidir. SMBÖ, orijinal dili Türkçe olan, üç alt boyutlu ve toplam 23 maddeden oluşan beşli Likert tipi bir ölçektir. Ölçeğin genel içsel tutarlığının (α=0.886), test-tekrar test güvenirliğinin (r=0.866), model uyum iyiliği değerlerinin, değişkenler arasındaki ilişkinin, ölçüt bağıntılı geçerliğinin ve %27’lik alt-üst gruplar arasındaki madde analizlerinin iyi olduğu görülmüştür. Araştırmadan elde edilen bulgular doğrultusunda SMBÖ’nün geçerli ve güvenilir bir ölçek olarak kullanılabileceği değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Medya Bağımlılığı, Duygusal Bağımlılık, Davranışsal Bağımlılık, Bilişsel Bağımlılık, Sosyal Medya Bağımlılık Ölçeği

Social Media Addiction Scale: Validity and Reliability Study

Öz

Integrating social media with rapidly evolving technologies has radically changed how individuals communicate. Social ties formed in virtual environments can complement real-life relationships and correspondingly have the potential to replace them. Within this framework, the intensive use of social media carries the risk of creating addictive effects on individuals, and measuring the dimensions of this effect has become increasingly critical. This study aims to develop a Social Media Addiction Scale (SMAS) specific to individuals' emotional, behavioral, and cognitive attitudes. The SMAS is a five-point Likert-type scale comprising 23 items and three sub-dimensions. The overall internal consistency of the scale (α=0.886), the test-retest reliability (r=0.866), the model goodness of fit values, the relationship between the variables, the criterion-related validity, and the item analyses between the upper and lower 27% groups were found to be adequate. Based on the study's findings, it is concluded that the SMAS is a valid and reliable measurement tool.

Anahtar Kelimeler

Social Media Addiction, Emotional Addiction, Behavioural Addiction, Cognitive Addiction, Social Media Addiction Scale

Kaynakça

• Andreassen, C. S., Billieux, J., Griffiths, M. D., Kuss, D. J., Demetrovics, Z., Mazzoni, E. ve Pallesen, S. (2016). The relationship between addictive use of social media and video games and symptoms of psychiatric disorders: A large-scale cross-sectional study. Psychology of Addictive Behaviors, 30(2), 252-262. http://dx.doi.org/10.1037/adb0000160
• Andreassen, C. S., Torsheim, T., Brunborg, G. S. ve Pallesen, S. (2012). Development of a Facebook addiction scale. Psychological Reports, 110(2), 501-517. https://doi.org/10.2466/02.09.18.PR0.110.2.501-517
• Bakır Aygar, B. ve Uzun, B. (2018). Sosyal medya bağımlılığı ölçeği’nin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5(3), 507‒525. http://dx.doi.org/10.15805/addicta.2018.5.3.0046
• Baltes, S. ve Ralph, P. (2022). Sampling in software engineering research: A critical review and guidelines. Empirical Software Engineering, 27(4), 94. https://doi.org/10.1007/s10664-021-10072-8
• Batabekova, S. (2019). Kullanımlar ve Doyumlar perspektifinden üniversite öğrencilerinin sosyal medya kullanımı: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi örnek olayı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bayram, N. (2012). Sosyal bilimlerde SPSS ile veri analizi. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Benavides, T. B. T., Castro, A. T. A., Marichalar, S. A. G., Cisneros, M. P. ve Suárez, E. C. B. (2023). Social media addiction in Generation Z consumers: Implications for business and marketing. Switzerland: Springer Nature. https://doi.org/10.1007/978-3-031-33452-8
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. (24. basım). Ankara: Pegem Akademi.
• Byrne, B. M. (2005). Factor analytic models: Viewing the structure of an assessment instrument from three perspectives. Journal of Personality Assessment, 85(1), 17-32. https://doi.org/10.1207/s15327752jpa8501_02
• Byrne, B. M. (2016). Structural equation modeling with Amos: Basic concepts, applications, and programming. (3. basım). New York: Routledge.
• Castells, M. (2013). İsyan ve umut ağları: İnternet çağında toplumsal hareketler (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Chan, T. J., Gao, L. ve Roslan, S. N. (2022). Prediction of YouTube addiction among university students from Uses and Gratifications approach. Asian People Journal (APJ), 5(2), 16-28. https://doi.org/10.37231/apj.2022.5.2.358
• Chen, S. (2023). Impact of social media on user engagement through the lens of media system dependency theory. Advances in Education, Humanities and Social Science Research, 8(1), 212-220. https://doi.org/10.56028/aehssr.8.1.212.2023
• Dalal, P. K. ve Basu, D. (2016). Twenty years of internet addiction … quo vadis?. Indian Journal of Psychiatry, 58(1), 6-11. https://doi.org/10.4103/0019-5545.174354
• DeFleur, M. L. ve Ball-Rokeach, S. J. (1977). Theories of mass communication. (3. basım). New York: Longman.
• Demirci, İ. (2019). Bergen sosyal medya bağımlılığı ölçeğinin Türkçeye uyarlanması, depresyon ve anksiyete belirtileriyle ilişkisinin değerlendirilmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 20(1), 15-22. http://dx.doi.org/10.5455/apd.41585
• Doğan, İ. (2024). Sosyal medya bağımlılığı ölçeği-yetişkin formu: Güvenirlik genelleme meta analizi. Bağımlılık Dergisi, 25(3), 271-285. https://doi.org/10.51982/bagimli.1390125
• Durmuş, B., Yurtkoru, E. S. ve Çinko, M. (2013). Sosyal bilimlerde SPSS’le veri analizi. (5. basım). İstanbul: Beta Yayınevi.
• Erkuş, A. (2010). Psikometrik terimlerin Türkçe karşılıklarının anlamları ile yapılan işlemlerin uyuşmazlığı. Journal of Measurement and Evaluation in Education and Psychology, 1(2), 72-77.
• Griffiths, M. (1995). Technological addictions. Clinical Psychology Forum, 76, 14-19.
• Griffiths, M. (1996a). Internet addiction: An issue for clinical psychology?. Clinical Psychology Forum, 97, 32-36.
• Griffiths, M. (1996b). Behavioural addiction: An issue for everybody?. Employee Councelling Today, 8(3), 19-25.
• Griffiths, M. (2005). A ‘components’ model of addiction within a biopsychosocial framework. Journal of Substance Use, 10(4), 191-197. https://doi.org/10.1080/14659890500114359
• Griffiths, M. D. ve Kuss, D. (2017). Adolescent social media addiction (revisited). Education and Health, 35(3), 49-52.
• Gürbüz, İ. E. (2024). Bilimsel araştırmalarda bir ölçme aracı nasıl tasarlanır. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S. (2021). AMOS ile yapısal eşitlik modellemesi: Temel ilkeler ve uygulamalı analizler. (2. basım). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J. ve Anderson, R. E. (2010). Multivariate data analysis. (7. basım). Pearson Prentice Hall.
• Hatem, G., Zeidan, J., Goossens, M. ve Moreira, C. (2022). Normality testing methods and the importance of skewness and kurtosis in statistical analysis. BAU Journal-Science and Technology, 3(2), 7. https://doi.org/10.54729/KTPE9512
• Hazar, M. (2011). Sosyal medya bağımlılığı-bir alan çalışması. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (32), 151-175.
• Hox, J. J. (2021). Confirmatory factor analysis. C. Barnes ve D. R. Forde (Ed.). The encyclopedia of research methods in criminology and criminal justice (ss. 830-832) içinde. Hoboken: John Wiley & Sons.
• Hoyle, R. H. (2000). Confirmatory factor analysis. H. E. A. Tinsley ve S. D. Brown (Ed.). Handbook of applied multivariate statistics and mathematical modeling (ss. 465-497) içinde. Cambridge: Academic Press.
• Işık, U. (2009). Medya bağımlılığı teorisi doğrultusunda internet kullanımının etkileri ve internet bağımlılığı. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (28), 29-55.
• Işık, U., Kalem, M., Aliyeva, F. ve Ülker, M. (2022). Medya bağımlılığı teorisi doğrultusunda Instagram: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. Yeni Medya, (12), 97-116. https://doi.org/10.55609/yenimedya.1107775
• Katz, E., Blumler, J. G. ve Gurevitch, M. (1973). Uses and Gratifications research. The Public Opinion Quarterly, 37(4), 509-523.
• Katz, E., Haas, H. ve Gurevitch, M. (1973). On the use of the mass media for important things. American Sociological Review, 38(2), 164-181.
• Kayıkçı Bardakçı, P. ve Dal, N. E. (2023). Sanal deneyimsel pazarlamanın çevrimiçi satın alma niyeti ile müşteri sadakati üzerine etkisi ve çevrimiçi alışveriş yönelimlerinin düzenleyici rolü. İşletme Araştırmaları Dergisi, 15(3), 1622-1645. https://doi.org/10.20491/isarder.2023.1670
• Kline, P. (1994). An easy guide to factor analysis. London and New York: Routledge Taylor & Francis Group.
• Kline, R. B. (2023). Principles and practice of structural equation modeling. (5. basım). The Guilford Press.
• Kutlu, M., Savcı, M., Demir, Y. ve Aysan, F. (2016). Young internet bağımlılığı testi kısa formunun Türkçe uyarlaması: Üniversite öğrencileri ve ergenlerde geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 17(1), 69-76. https://doi.org/10.5455/apd.190501
• Küçükkurt, M., Hazar, Ç. M., Çetin, M. ve Topbaş, H. (2009). Kullanımlar ve Doyumlar yaklaşımı perspektifinden üniversite öğrencilerinin medyaya bakışı. Selçuk İletişim, 6(1), 37-50.
• Leech, N. L., Barrett, K. C. ve Morgan, G. A. (2015). IBM SPSS for intermediate statistics: Use and interpretation. (5. basım). Routledge.
• Li, Q., Zhang, Y. ve Sun, Y. (2022). Impulse and control: Exploring mechanisms of social media addiction from the media system dependency perspective. Pacific Asia Conference on Information Systems (PACIS), 6, 1-17. https://aisel.aisnet.org/pacis2022/6
• Lim, K. Q., Zulkifli, N. A., Karupiah, G., Miundy, P., Guan, Ng C. ve Low, S. Y. (2021). Development of social media addiction scale for COVID-19 pandemic (SMACOP). Medicine and Health, 16(2), 237-248. https://doi.org/10.17576/MH.2021.1602.18
• Limvarakul, N. ve Bates, B. R. (2017). Uses & Gratifications revisited: A test with social media addiction in contexts. Veridian E-Journal, Silpakorn University (Humanities, Social Sciences and Arts), 10(5), 117-127.
• Liu, C. ve Ma, J. (2018). Development and validation of the Chinese social media addiction scale. Personality and Individual Differences, 134, 55-59. https://doi.org/10.1016/j.paid.2018.05.046
• Makarevičs, V. ve Iliško, D. (2023). Adaptation of the addiction test on social media. Society. Integration. Education: Proceedings of the International Scientific Conference, 2, 194-201. https://doi.org/10.17770/sie2023vol2.7057
• Michikyan, M., Dennis, J. ve Subrahmanyam, K. (2015). Can you guess who I am? Real, ideal, and false self-presentation on Facebook among emerging adults. Emerging Adulthood, 3(1), 55-64. https://doi.org/10.1177/2167696814532442
• Ognyanova, K. ve Ball-Rokeach, S. J. (2015). Political efficacy on the internet: A media system dependency approach. Communication and Information Technologies Annual (Studies in Media and Communications), 9, 3-27. https://doi.org/10.1108/S2050-206020150000009001
• Pawlikowski, M., Altstötter-Gleich, C. ve Brand, M. (2013). Validation and psychometric properties of a short version of Young’s internet addiction test. Computers in Human Behavior, 29(3), 1212-1223. https://doi.org/10.1016/j.chb.2012.10.014
• Peterson, R. A. (2000). A meta-analysis of variance accounted for and factor loadings in exploratory factor analysis. Marketing Letters, 11, 261-275. https://doi.org/10.1023/A:1008191211004
• Quan‐Haase, A. ve Young, A. L. (2014). The Uses and Gratifications (U&G) approach as a lens for studying social media practice. R. S. Fortner ve P. M. Fackler (Ed.). The Handbook of Media and Mass Communication Theory (ss. 269‐286) içinde. Chichester, UK: John Wiley & Sons.
• Savcı, M. ve Aysan, F. (2017). Technological addictions and social connectedness: Predictor effect of internet addiction, social media addiction, digital game addiction and smartphone addiction on social connectedness. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 30(3), 202-216. https://doi.org/10.5350/DAJPN2017300304
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H. ve Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23-74.
• Sekaran, U. (2003). Research methods for business: A skill building approach. (4. basım). New York: John Wiley & Sons.
• Stapleton, C. D. (1997). Basic concepts and procedures of confirmatory factor analysis. Paper presented at the Annual Meeting of the Southwest Educational Research Association, Texas A&M University, Austin.
• Şad, S. N. ve Donmuş, V. (2017). Öğretmenlik mesleği bağlamında dijital yerlilik, dijital göçmenlik ve dijital melezlik. Elektronik Journal of Education Sciences, 6(11), 11-22.
• Şahin, C. (2018). Social media addiction scale - student form: The reliability and validity study. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, 17(1), 169-182.
• Şahin, C. ve Yağcı, M. (2017). Sosyal medya bağımlılığı ölçeği-yetişkin formu: Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 523-538.
• Tutar, H. ve Erdem, A. T. (2022). Bilimsel araştırma yöntemleri. (2. basım). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Tutgun-Ünal, A. ve Deniz, L. (2015). Development of the social media addiction scale. AJIT-e: Academic Journal of Information Technology, 6(21), 51-70. https://doi.org/10.5824/1309‐1581.2015.4.004.x
• van den Eijnden, R. J. J. M., Lemmens, J. S. ve Valkenburg, P. M. (2016). The social media disorder scale. Computers in Human Behavior, 61, 478-487.
• Yalçınkaya, A. E. (2023). IBM SPSS ile istatistiksel veri analizi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Yıldız, E. ve Koçak, O. (2020). Üniversite öğrencilerinde sosyal medya bağımlılığı ve algılanan sosyal destek arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(3), 1102-1126. https://doi.org/10.33417/tsh.681389
• Yong, A. G. ve Pearce, S. (2013). A beginner’s guide to factor analysis: Focusing on exploratory factor analysis. Tutorials in Quantitative Methods for Psychology, 9(2), 79-94. https://doi.org/10.20982/tqmp.09.2.p079
• Young, K. (2009). Internet addiction: Diagnosis and treatment considerations. Journal of Contemporary Psychotherapy, 39, 241-246.
• Young, K. S. (1996). Psychology of computer use: XL. Addictive use of the internet: A case that breaks the stereotype. Psychological Reports, 79(3), 899-902.
• Young, K. S. (1998a). Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. CyberPsychology & Behavior, 1(3), 237-244. http://doi.org/10.1089/cpb.1998.1.237
• Young, K. S. (1998b). Caught in the Net: How to recognize the signs of internet addiction--and a winning strategy for recovery. Canada: John Wiley & Sons.
• Zarate, D., Hobson, B. A., March, E., Griffiths, M. D. ve Stavropoulos, V. (2023). Psychometric properties of the Bergen social media addiction scale: An analysis using item response theory. Addictive Behaviors Reports, 17, 1-8. https://doi.org/10.1016/j.abrep.2022.100473