TUNA NEHRİ DONANMASI'NIN KAPTAN PAŞALARI (18. YÜZYIL)

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 22, 43 - 58, 15.05.2017

Filiz Yıldırım

https://doi.org/10.18220/kid.313384

Öz

Kuruluşundan
itibaren sınırlarını daha ziyade batıya doğru genişletme mücadelesi içinde olan
Osmanlı Devleti, önce Balkanlara akabinde Avrupa'ya doğru açıldı. Balkanlar’da ve Avrupa’da kalıcı
bir hâkimiyetten söz etmek, ancak doğal bir sınır niteliğinde olan Tuna
Nehri’nde boy gösterecek bir donanmanın teşkiliyle mümkün olacaktı. Bunun için Osmanlı Devleti, 15.
yüzyılın sonlarıyla 16. yüzyılın başlarında Tuna’nın aşağı kısımlarında kendi
filolarını kurmuştu. Böylece vücuda getirdiği ince donanma ile Tuna
havzasındaki gücünü perçinlemiştir. Tuna Nehri Donanması’nın başına da, Kaptan
Paşa sıfatıyla donanmanın sevk ve idaresini yapmak üzere bir görevli atamıştır.
Kaptan Paşa, görevlendirildiği
bölgedeki mevcut filonun en yüksek askeri kumandanıdır. Bu çalışmamızda
Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’da ve Avrupa’daki hâkimiyetinin adeta sembolü
olan Tuna Nehri Donanması’nın 18 yüzyıldaki başbuğları incelenmiştir. Özellikle
arşiv kayıtlarından ve klasik kaynaklardan elde edilen bilgilerle, merkezden
yapılan Kaptan Paşa atamaları ve donanmadaki görevleri geniş bir çerçevede ele
alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Tuna Nehri Donanması, Kaptan Paşa

THE CAPTAIN PASHAS OF THE OTTOMAN NAVY ON THE DANUBE (18TH CENTURY)

Öz

Striving to
push its borders especially towards the west as from its genesis, the Ottoman
Empire first extended deep into the Balkans and then into Europe. It was clear
that a permanent dominance over the Balkans and Europe would only be possible
through a powerful navy cruising on The Danube, which constituted a natural
border. To this end, in the late 15^th and early 16^th centuries,
the Ottoman Empire formed its own fleet in the lower parts of the Danube. Thus,
thanks to its navy light cruisers, the Ottoman Empire reinforced its influence
on the Danube Basin. An officer with the title Captain Pasha was appointed to
the command of the Danube Navy. Captain Pasha was the highest-rank in an
Ottoman fleet. This study deals with the Captain Pashas in the Ottoman Navy on
the Danube in the 18^thcentury who were considered to be the symbols
of the Ottoman dominance over the Balkans and Europe during this time. With
reference to the information gathered especially from archival records and
classical sources, the study dwells on the way the Captain Pashas were
appointed and the way they performed their duties in the navy.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman Empire, the Danube Navy, Captain Pasha

Kaynakça

• I. Arşiv Kaynakları1. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BA.)a- Cevdet Tasnifi (C. )aa- Bahriye (BH.)Dosya No/Gömlek No: 15/726, 30/1421, 36/1720, 59/2780, 60/2809, 113/5461, 120/5826, 122/5907, 126/6107, 130/6291, 135/6538, 141/6790, 149/7131, 154/7348, 171/8060, 175/8248, 179/8414, 184/8635, 186/8734, 186/8747, 191/8991, 197/9238, 208/9724, 212/9925, 215/10043, 224/10435, 252/11662, 252/11663, 253/11727, 263/12144, 272/12560.ab- Askeriye ( AS.)Dosya No/Gömlek No: 590/24832, 957/41585, 989/43184, 1097/48418.ac- Hariciye (HR.)Dosya No/Gömlek No: 16/756. b- İbnü’l-Emin Tasnifi (İE.)ba- Bahriye (BH.)Dosya No/Gömlek No: 15/1358, 17/1576.c- Ali Emiri Tasnifi (AE.)ca- Ahmed III (SAMD. III.)Dosya No/Gömlek No: 47/4690, 77/7698, 101/10030, 135/13202, 137/13388.d- Hatt-ı Hümayun (HAT.)Dosya No/Gömlek No: 192/9369, 193/9459.e- Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Nişan Kalemi Defterleri (A. DVNS. NŞT. d.)No: 16.f- Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Mühimme Kalemi Defterleri (A. DVNS. MHM. d.)No: 125, 127, 142, 168.g- Maliyeden Müdevver Defterleri (MAD. d.)No: 8531, 9940, 9897, 10003, 10044, 10045, 10051, 13761.
• II. Kitap ve Makaleler
• AHMED CÂVİD, Hadîka-i Vekâyiʿ, Haz. Adnan Baycar, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1998. Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116 / 1688-1702), Yayına Haz. Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000.
• AYDIN, Mahir, Vidin Kalesi Tuna Boyundaki İnci, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2015.
• AYDIN, Yusuf Alperen, Sultanın Kalyonları Osmanlı Donanmasının Yelkenli Savaş Gemileri (1701-1770), Küre Yayınları, İstanbul, 2011.
• BOSTAN, İdris, “Mezemorta Hüseyin Paşa ve 1701 Tarihli Bahriye Kanunnamesi”, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, c. 1, Editörler: İdris Bostan- Salih Özbaran, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul, 2009, s. 281-291.
• BOSTAN, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilatı XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, Ankara, 2003. DÜMEN, Erdoğan, Denizde Yıllar Boyu Anadolu Türkleri 1081-1922 (Onsekizinci Yüzyıl), Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi, İstanbul, 1993. EICKHOFF, E. “Bir Alman Tarihçisi Gözüyle Osmanlı Donanması”, Deniz Kuvvetleri Dergisi, S: 557, Çev. Ömer Şentürk, Ankara, Temmuz-1993, s. 28-30. HEZARFEN HÜSEYİN EFENDİ, Telhîsü’l-Beyân Fî Kavânîn-i Âl-i Osmân, Haz. Sevim İlgürel, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. 1998. KÂTİB ÇELEBİ, Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr (Deniz Seferleri Hakkında Büyüklere Armağan), Haz. İdris Bostan, T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı, Ankara, 2008. KILIÇ, Orhan, “18 Yüzyılda Rumeli Eyaleti’ne Yapılan Vali Atamalarının İncelenmesi”, Archivum Ottomanicum 33, Edit. György Hazai, Harrossowitz Verlag, Wiesbaden, 2016, s. 213-234. KILIÇ, Orhan, “18. Yüzyıl Osmanlı Eyalet ve Sancak Tevcihatının Sistematik Tetkiki”, XV. Türk Tarih Kongresi Ankara 11-15 Eylül 2006 4. Cilt, 1. Kısım Osmanlı Tarihi –A, Türk Tarih Kurumu. Yayınları, Ankara, 2010, s. 1025-1044. KILIÇ, Orhan, “Klasik Dönem Osmanlı Taşra Teşkilâtı: Beylerbeyilikler/ Eyaletler, Kaptanlıklar, Voyvodalıklar, Meliklikler (1362-1799)”, Türkler, C: 9, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 887-898, KILIÇ, Orhan, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdarî Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Elazığ, 1997. KURAT, Akdes Nimet, Prut Seferi ve Barışı 1123 (1711), C: I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1981. MEHMED SÜREYYA, Sicill-i Osmanî, C: 3, Yayına Haz. Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996. RÂŞİD MEHMED EFENDİ-ÇELEBİZÂDE İSMAÎL ÂSIM EFENDİ, Tarîh-i Râşid ve Zeyli (1071-1141/1660-1729), C: II, Haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul, 2013. SİLAHDAR FINDIKLILI MEHMED AĞA, Nusretnâme, C: II, Fasikül II, Sad. İsmet Parmaksızoğlu, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1969. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.