BATI KARADENİZ KIYISINDA BİR OSMANLI EYALETİ: ÖZİ/SİLİSTRE (İdari Taksimat ve Yönetim)

Yıl 2017, Cilt 12, Sayı 23, 29 - 82, 09.11.2017

Orhan KILIÇ

https://doi.org/10.18220/kid.350557

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin Batı ve Kuzeybatı Karadeniz siyasetinin bir sonucu olarak kurduğu Özi veya Silistre Eyaleti, 17. yüzyılın başından 19. yüzyılın son çeyreğine kadar siyasi hareketlilik yaşayan önemli hudut eyaletlerinden birisi olmuştur. Osmanlı Devleti’nin bu eyaleti kurmasının temel sebepleri, 16. yüzyılın sonlarında Kırım hanlarının Batı Karadeniz kıyılarına kadar hâkimiyet veya sorumluluk alanlarını genişletme niyetlerinin önüne geçmek ve bölge üzerinde emelleri olan Rusya, Lehistan, Avusturya ve Kazak hatmanları ile daha etkin mücadele etmekti.

Kurulan eyalet stratejik öneminden dolayı Özi (Özü) adıyla anılmış ancak Silistre’nin bu bölgedeki merkezi konumundan dolayı bazen Silistre Eyaleti olarak da ifade edilmiştir. Bu sebeple eyaletin paşa sancağı, duruma göre Silistre veya Özi olmuştur. Özi’nin 1792 yılında resmen Osmanlı hâkimiyetinden çıkmasından sonra ise Silistre Eyaleti adıyla varlığını 1878 yılına kadar devam ettirmiştir.

Özi, Silistre, Niğbolu, Vidin, Vize, Kırk Kilise ve Çirmen sancakları Özi/Silistre Eyaleti’nin süreklilik gösteren sancaklarıdır. Hotin Sancağı da 1711’den sonra eyaletin sancaklarına dahil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özi, Silistre, Osmanlı, eyalet, Bulgaristan, Ukrayna

Kaynakça

• 1. Başbakanlık Devlet Arşivleri Geneli Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOA) İSTANBUL Bâb-ı Asafi Ruus Kalemi Defterleri (A. RSK d.) No: 1477, 1481, 1484, 1486, 1512, 1516, 1517, 1522, 1524, 1526, 1529, 1551, 1560, 1564, 1568, 1572, 1578, 1589, 1590, 1601, 1604, 1698/d Bâb-ı Asafi Nişan ve Tahvil Defterleri (A. NŞT d.) No: 1141, 1261, 1355, 1390, 1451-12 Bab-ı Asafi Tahvil (Nişan) Defterleri (A. DVNSNŞT d.) No: 16 Ali Emiri Tasnifi (AE.) AE. SMST.II., Dosya No: 62, Gömlek No: 6444 AE. SMST.II., Dosya No: 101, Gömlek No: 10906 AE. SMHD.I., Dosya No: 102, Gömlek No: 7229 AE. SMHD.I., Dosya No: 260, Gömlek No: 21110 AE. SMHD.I., Dosya No: 263, Gömlek No: 21312 Cevdet Tasnifi (C.) C. AS., Dosya No: 886, Gömlek No: 38054 C. DH. No: 6095 Harita Kataloğu HRT.h. 90 HRT.h. 91 HRT.h. 92 İbnü’l-Emin Tasnifi İE. TCT, Dosya No: 7, Gömlek No: 773 İE. TCT, Dosya No: 12, Gömlek No: 1427 Kamil Kepeci Tasnifi (KK d.) No: 256, 257, 258, 262, 266, Mükerrer 523 Mühimme Defterleri (MD) No: 52, 72, 82, 83, 85, 88, 92, 97, 98, 100, 101, 128, 149 Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterler (TS.MA d.) No: 10057, 5246, 801, 8303, 9772, 9578 Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Belgeler (TS.MA e.) No: 332/2, 332/6-7, 160/55, 133/88, 338/1-2 Tapu-Tahrir Defterleri No: 215, 370.808
• 2. Yayımlanmış Arşiv Kaynakları 370 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri (937/1530) I, Dizin ve Tıpkıbasım, Yayına Hazırlayanlar: Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun, Abdullah Sivridağ, Murat Yüzbaşıoğlu, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 55, Defter-i Hakânî Dizisi VII, Ankara, 2001.
• 3. Kaynak Eserler Ayn Ali Efendi’nin Kavânîn Risâlsi, sene 1018, Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kütüphanesi No: 4616. SELÂNİKÎ MUSTAFA EFENDİ, Tarih-i Selânikî, C: 2, Haz. Mehmet İpşirli, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1989. MUSTAFA NAÎMÂ EFENDİ, Naîmâ Tarihi, C: 4, Çev. Zuhuri Danışman, Zuhuri Danışman Yayınevi, İstanbul 1968. _________, Naîmâ Tarihi, C: 5-6, Çev. Zuhuri Danışman, Zuhuri Danışman Yayınevi İstanbul 1969.
• 4. Araştırma/İnceleme Eserleri AYDIN, Bilgin-Rıfat Günalan, “Ruus Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Osmanlı Eyalet Teşkilatı ve Gelişimi”, Osmanlı Araştırmaları (The Journal Of Ottoman Studies), S: 38, , İSAM, İstanbul 2011s. 26-160. BARKAN, Ömer Lütfi; “H. 933-934 (M. 1527-1528) Malî Yılına Ait Bir Bütçe Örneği”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C: 15, No: 1-4, Ekim 1953-Temmuz 1954, İstanbul 1955. BIYIK, Ömer; Osmanlı-Rus Hududunda Bir Kale: XVIII. Yüzyılda Hotin”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX / 2, 2014, s. 489-513. BOSTAN, İdris; Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersane-i Âmire, TTK, Ankara 1992, TTK s. 26. CEZAR, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarihi, C: 2, TTK, Ankara 2011, s. 1140. ÇİÇEK, Fatih, 69 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s. 169-336), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2011. DANİŞMEND, İsmail Hâmi; İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C: 3, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1972. EMECEN, Feridun M.; Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, Timaş Yayınları, İstanbul 2015. GÖKBİLGİN, M. Tayyib; “Kanuni Sultan Süleyman Devri Başlarında Rumeli Eyaleti, Livaları, Şehir ve Kasabaları”, Belleten, C: XX, S. 78 (Nisan 1956), TTK, Ankara 1956, s. 247-294. GÖYÜNÇ, Nejat; “Diyarbekir Beylerbeyiliği’nin İlk İdarî Taksimatı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, C: XXIII, S: 23, İstanbul Mart 1969. GÜLER, Mustafa; “1737 Osmanlı-Rus Savaşında Özi’nin Elden Çıkması”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIII/1 (Temmuz 2008), s. 137-156. Heyet, Mufassal Osmanlı Tarihi, Metin ve ilaveler: Midhat Sertoğlu, C: V, Güven Yayınevi, İstanbul 1971. _______, Resimli- Haritalı Mufasasal Osmanlı Tarihi, Metin ve İlaveler: Mustafa Cezar, C: IV, Baha Matbaası, İstanbul 1960. IŞIK, Mustafa; “XVI. Yüzyılda Bir Osmanlı Kalesi; Cankerman (Özü)”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 5, Güz 2008. KAYAPINAR, Ayşe; “Bulgaristan’da Osmanlı Hâkimiyetinin Kurulması”, Yeni Türkiye, Rumeli ve Balkanlar Özel Sayısı-I, Yıl: 21, S: 66, Mart-Haziran 2015, Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi, s. 619-635. KIEL, Machiel; “Silistre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 37, İstanbul 2009, s. 202-205. KILIÇ, Orhan; 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Elazığ 1997, s. 17 vd. KOLODZIEJCZYK, Dariusz; “Hotin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C: 18, İstanbul 1998, s. 253-254. KUNT, Metin; Sancaktan Eyalete 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul 1978. MEHMED SÜREYYA, Sicill-i Osmanî, Yayına hazırlayan: Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman, C: 1-5, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996. ÖNTUĞ, M. Murat; Özü İle İlgili XVII. Yüzyıl Mühimme Hükümleri ve Kalesi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Eğitimi Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 1995. ÖZCAN, Abdulkadir; “Boğdan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 6, İstanbul 1992, s. 269-271. ÖZKAYA, Yücel; XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Toplum Yaşantısı, Kültür Bakanlığı, Ankara 1985. ÖZTÜRK, Temel; “Özü”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 34, İstanbul 2007, s. 133-134. PİTCHER, Donald Edgar; Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Çeviren: Bahar Tırnakçı, YKY, İstanbul 2001. TABAKOĞLU, Ahmet; Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul 1985. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı; Osmanlı Tarihi, C: III, Kısım 1, TTK, Ankara 1983. ______________; Osmanlı Tarihi, C: III, Kısım 2, TTK, Ankara 1977.