MİLLİ MÜCADELE YILLARINDA GÜMÜŞHANE’DE RUMLAR VE PONTUS HAREKETİ

Yıl 2017, Cilt: 12 Sayı: 23, 107 - 142, 09.11.2017

Uğur Üçüncü

https://doi.org/10.18220/kid.350567

Cited By: 3

Öz

Türk Milli Mücadelesi yıllarında Gümüşhane’de özellikle Torul’da önemli
miktarda Rum nüfus yaşamaktaydı. Bununla beraber Rum nüfusu Torul da dahil
Gümüşhane’nin hiçbir yerinde çoğunlukta değildi. O yıllarda Karadeniz
bölgesinde, Pontus devleti kurmak amacıyla bölücü Rumlar genel bir isyan
başlatmışlardı. Kurmayı düşündükleri Pontus Devletine Gümüşhane’yi de dâhil
etmişlerdi. Pontusçular önce teşkilatlarını kurdular, ardından tedhiş
hareketlerine başladılar. Fakat alınan etkili tedbirler sayesinde Gümüş-hane’deki
Pontus hareketi etkisiz hale getirilmiştir. Bu çalışmada arşiv vesikaları,
devrin basını, resmi tutanaklar, hatıralar ve araştırma eserler kullanılarak
Gümüşhane’de Rum nüfusu, Pontusçuluğun tesisi, Rum çetelerin tedhiş
hareketleri, Türk Hükümetinin Pontus hareketiyle mücadelesi incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Gümüşhane, Trabzon, Pontus, Pontus Çeteleri

Kaynakça

• 1. Arşivler (ATASE) Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (BCA) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BOA) Başbakanlık Osmanlı Arşivi Cumhurbaşkanlığı Arşivi Veysel Usta Özel Arşivi
• 2. Gazeteler İstikbal Gâye-i Milliye
• 3. Resmi Tutanaklar ve Yıllıklar 1322(h) Tarihli Trabzon Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, s.432-433. PAPADOPOULUS, Alexander, Resmi Belgelerle Avrupa Savaşından Önce Türkiye’li Rumlar Üzerindeki Zulüm Pontus Trajedisi 1914-1922 Kara Kitap, Çev.Attila Tuygan, Anais Martin, Adnan Köymen, Pencere Yay., İstanbul 2013. Pontus Meselesi, Matbuat ve İstihbarat Matbası, Ankara 1922. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 1, C: 7, TBMM Matbası, Ankara 1968. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 1, C: 4, TBMM Matbası, Ankara 1981. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2, C: 13, TBMM Matbası, Ankara 1975. 4. Kitap ve Makaleler ALAN, Gülbadi, “Anadolu’daki Yabancı Okullar ve Pontusçuluk”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Serander Yayınevi, Ankara 2007, s. 175-198. ATALAY, Bülent, “Trabzon Metropoliti Hrisanthos’un Pontus Meselesine Dair Türkiye Dışında Yaptığı Bazı Faaliyetler”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri 3-5 Mayıs 2001, C: 1, Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü, s. 599-610. AYBARS, Ergün İstiklal Mahkemeleri, C: I, II, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir 2000. BEYOĞLU, Süleyman, “Giresun’da Pontosçu Faaliyetler ve Osman Ağa, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Serander Yayınevi, Ankara 2007, s. 309-386. BİLGİN, Mehmet, “Pontos Meselesine Tarihsel Bakış”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Serander Yayınevi, Ankara 2007, s.29-76. ÇAPA, Mesut, Pontus Meselesi, Serander Yayınevi, Trabzon 2001. ÇAPA, Mesut, Veysel Usta, Milli Mücadelede Trabzon Vilayetiyle Yazışmalar, Trabzon Valiliği, Trabzon l995. ÇAPA, Mesut, “Türkiye Büyük Millet Meclisi’in Pontusçu Rumlara Karşı Aldığı Tedbirler, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Serander Yayınevi, Ankara 2007, s. 409-424. Gâye-i Milliye, Haz. Çiğdem Aslan, Mustafa Toker, Ankara Üniversitesi, Ankara 2012. İNCİ, Salih, Türk-Yunan Siyasi İlişkilerinde Azınlıkların Dini Kurumları Meselesi (Patrikhane Örneği)”, Balkan Araştırmaları Dergisi, C: 1, S: 2, 2010, s. 63-96. Kadirbeyoğlu Zeki Bey’in Hatıraları, Haz. Ömer Fâruk Lermioğlu, Sebil Yayınları, İstanbul 2007. KARABEKİR, Kazım, İstiklal Harbimiz, C: I, Emre Yayınevi, İstanbul 1993, KARABEKİR, Kazım, İstiklal Harbimiz, C: II, Emre Yayınevi, İstanbul 1993. KÜÇÜKER, Yüksel, Hikmet Öksüz, Tarihsel Arka Planıyla Pontus Meselesi, AVİM, Trabzon 2017. OKUR, Mehmet, “Fener Rum Patrikhanesi ve Metropolitlerinin Pontusçuluk Faaliyetleri”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Serander Yayınevi, Ankara 2007, s. 249-274. ÖZEL, Sebahattin, Millî Mücadelede Trabzon, TTK, Ankara 1991. RAWLİNSON, Alfred, Yakındoğu Maceraları 1918-1922, TBBD Yayınları, İstanbul 2013. SAN, Sabri Özcan, Rusların Gümüşhane İlini İşgali, MEB, İstanbul 1993. ŞİŞMAN, Adnan, “Misyonerlik ve Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kurulan Yabancı Sosyal ve Kültürel Müesseseler”, Türkler, C:14, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.173-180. TARAKÇIOĞLU, Mustafa Reşit, Trabzon’un Yakın Tarihi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon 1986. TOPALLI, Osman Fikret, Müdafaa-i Hukuk ve İsitklal Harbi Tarihinde Giresun, Haz. Veysel Usta, Serander Yayınevi, Trabzon 2011, s. 172. TOPBAŞ, Tansel, Ekümeniklik ve Fener Rum Patrikhanesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir 2007. TOZLU, Selahattin, “Gümüşhane Rumları ve Pontusçuluk”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Serander Yayınevi, Ankara 2007, s. 397-408. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1904, C: 22, Haz. Kudret Emiroğlu, Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, Ankara 2009. URAL, Selçuk, “Mütareke Dönemi’nde Pontus Hareketi’nin Doğuşuna Yönelik Faaliyetler, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ed. Veysel Usta, Serander Yayınevi, Ankara 2007, s. 225-248. USTA, Veysel, “Trabzon Metropoliti Hrisantos’un Paris Konferansı’na Sunduğu Muhtıranın Tenkidi”, Turkish Studies, Volume 6/2 Spring 2011, s. 971-982. ÜNALP, F. Rezzan, “Mondros Mütarekesi Döneminde(1918-1919) Trabzon ve Yöresinde Yaşanan Ayrılıkçı Rum Faaliyetleri ve Türk Halkının Karşı Mücadelesi”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, S: 13, Şubat 2009, s. 87-118. YERASİMOS, Stefanos, Milliyetler ve Sınırlar, Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu, İstanbul 2015. ZAMİR, Meir, Population Statistics of the Ottoman Empire in 1914 and 1919, Middle Eastern Studies, 17/1, January 1981.
• 5.Web Siteleri http://acikerisim.kirklareli.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/20.500.11857/381/Turk%20Yunan%20Iliskileri.pdf?sequence=1, et.17.07.2017. http://pontosworld.com/index.php/pontus/customs-folklore/237-zipka-the-male-pontic-costume, et.15.7.2017. http://wikivisually.com/wiki/Euclides_Kourtidis, et.15.07.2017. http://www.trabzon.pol.tr/Sayfalar/Polisin-Tarihcesi.aspx, et.10.04.2017.