OSMANLI DÖNEMİNDE KELKİT VE ŞİRAN ÇEVRESİNDE YAŞANAN EŞKIYALIK OLAYLARI (1760-1916)

Yıl 2018, Cilt: 12 Sayı: 24, 63 - 84, 10.05.2018

Kemal Saylan

https://doi.org/10.18220/kid.422607

Öz

18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı
Devleti’nin yıkılışına kadar geçen dönemde devletin ve toplumun içinde
bulunduğu muhtelif problemler Şiran ve Kelkit kazalarının çevresinde de kendini
hissettirmiştir. Bunun sonucu olarak zaman zaman bölgede eşkıyalık olayları
yaşanmıştır. Bu olayların yaşanmasının birçok sebebi vardır. Bölgedeki
eşkıyalık olaylarının ortaya çıkmasında Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu
siyasi, askeri ve ekonomik durum, idari teşkilatlanmadaki değişiklikler, kolluk
kuvvetleri sayısının yetersizliği, bölge coğrafyasının eşkıyalık faaliyetlerine
müsait olması en önemli etkenler arasındadır.

Osmanlı Devleti,
bölgedeki eşkıyalık olaylarını engellemek için askeri, idari ve adli bazı
tedbirler almıştır. Ancak Osmanlı Devleti’nin yaşadığı olumsuz süreç alınan
tedbirlere rağmen belirtilen dönemde bölgedeki eşkıyalık olaylarının tamamen
ortadan kalmasını engellenmiştir. Bu çalışma; 1760-1916 yılları arasında Kelkit
ve Şiran çevresinde yaşanan eşkıyalık olayları ile bu olayların mahiyeti
hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Kelkit, Şiran, Kaza

BANDITRY AROUND KELKIT AND SHIRAN IN THE OTTOMAN EMPIRE (1760-1916)

Öz

Various problems concerning the
state and society after the mid-18th century until the collapse of the Ottoman
Empire appeared around Shiran and Kelkit Districts. As a result, instances of
banditry were recorded in the region from time to time, several reasons for
which can be considered. Of these, political, military and economic parameters
pertaining to the Ottoman Empire, changes in administrative structures,
inadequate number of law-enforcement officers, and territorial geography
concerning banditry activities can be emphasized. The Ottoman Empire took
military, administrative and judicial precautions to prevent these banditry
actions. However, the negative circumstances prevailing in the Ottoman Empire
during this period impeded cessation of banditry in the region. This study aims
to investigate the nature and impact of banditry around Kelkit and Shiran
districts between 1760 and 1916.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Kelkit, Shiran, Kaza, banditry events.

Kaynakça

• 1. Arşiv Belgeleri BOA, A. MKT, (Sadaret Mektubî Kalemi Evrakı), No: 228/84. BOA, A. MKT. MHM, (Sadaret Mektubî, Mühimme Evrakı, No: 427/12; No: 638/25; No: 663/7. BOA, BEO (Bâb-ı Âlî Evrak Odası), No: 984/73727. BOA, C. DH, (Cevdet Dâhiliye),No: 123/6149; 289/14421. BOA, DH. H, (Dâhiliye Nezâreti, Hukuk), No: 68/44. BOA, DH. MKT, (Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi), No: 2281/7; No: 278/31; No: 627/15. BOA, DH. ŞFR, (Dâhiliye Nezâreti Şifre Evrakı), No: 183/126; No: 347/103; No: 46/48. BOA, DH. TMIK. M, (Dâhiliye Nezâreti Tesri-i Muamelât ve Islahat Komisyonu), No: 3/91; No: 143/2; No: 17/33 BOA, HAT, (Hatt-ı Hümayun), No: 636/31375; No: 641/31520. BOA, İ. AS (İrade, Askerî), No: 21/41. BOA, İ. DA, (İrade Divan-ı Ahkâm-ı Adliye), No: 9/279. BOA, İ. DUİT, (İrade Dosya Usulü), No: 173/86. BOA, MVL, (Meclis-i Vâlâ Evrakı), No: 668/35; No: 448/15. BOA, ŞD, (Şura-yı Devlet Evrakı), No: 2910/13. BOA, Y. MTV, (Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı), No: 144/50.
• 2. Kitap ve Makaleler AKDAĞ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celali İsyanları”, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013. ALGÜL, Faruk, Osmanlı Vesikalarında Kelkit Kazası, Kelkit Belediyesi Yayınları, Kelkit 2016. ARTAN, Mihriban, Mühimme defterlerine Göre Osmanlı Devletinde Eşkıyalık Hareketleri (1626-1631), Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mardin 2016. ASAN, Hakan, “Gümüşhane Sancağı’nda Meydana Gelen Asayiş Problemleri ve Çözüm Yolları (1876-1914)”, I. Uluslararası Gümüşhane Sempozyumu (16-18 Ekim 2017), Yayınlanmamış Sempozyum Bildirisi, Gümüşhane 2017, s. 1-12. BARDAKOĞLU, Ali, “Eşkıya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: XI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, s. 463-466. BARKEY, Karen, Eşkıyalar ve Devlet, Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, Çev. Zeynep Altok, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999. BAYKARA, Tuncer, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I-Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara 2000. BEYDİLLİ, Kemal, “1828-29 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Doğu Anadolu’dan Rusya’ya Göçürülen Ermeniler”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, C: 13, Sayı: 17, Ankara 1988. CANGÜR, Ahmet, Batı Anadolu’da Efelik ve Eşkıyalık Türküleri ve Hikâyelerinin Edebi Yönden İncelenmesi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2013. DEĞİRMENCİ, Tülün, “Sözleri Dinlensin, Tasviri İzlensin: Tulû‘î’nin Paşanâme’si ve 17. Yüzyıldan Eşkıya Hikâyeleri”, Kebikeç, S: 33, 2012, s. 127-148. DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2006. EMİROĞLU, Kudret, “Çok Hayr ü Şer İşledik Eşkıyalığa Giriş”, Kebikeç, S: 33, 2012, s. 7-20. ERDOĞAN, Emine, “XVI. Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağı’nda Eşkıyalık Faaliyetleri”, Geçmişten Geleceğe Samsun (4-6 Mayıs 2006), Ed. Doç. Dr. Cevdet Yılmaz, Samsun 2006, s. 55-63. ERLER, Mehmet Yavuz, “Trabzon Vilâyeti’nde Kanûn Kaçakları (1856-1869)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C: XIX, S: 30, 1996, s. 69-98. FAROQHİ, Suraiya, “Hac Yolunda Soygunculuk ve Osmanlı. İmparatorluğu’nda Siyasal Sadakat (1560-1680)” Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, Çev. Gül Çağalı Güven, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008, s. 267-283. FAROQHİ, Suraiya, Coping with the State, Political Conflict and Crime in the Ottoman Empire, 1550-1720, The Isis Press, İstanbul 1995. FAROQİ, Suraiya, Osmanlıda Kentler ve Kentliler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014. İLGÜREL, Mücteba, “Osmanlılar’da Eşkıyalık Hareketleri”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XI, İstanbul 1995, s. 467-468. İNALCIK, Halil, Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adâlet, Kronik Yayınları, İstanbul 2016. KÖSE, Osman, Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, İlkadım Belediyesi Kültür Müdürlüğü Yayınları, Samsun 2009. KÜÇÜK, Yaşar, Doğu Karadeniz Bölgesi Eşkıya ve Kabadayıları-Türküler, Destanlar, Serander Yayınları, Trabzon 2006. OKAN, Betül Badiğinli, İslam Ceza Hukkunda Hırabe (Eşkıyalık) Sucunun Mahiyeti ve Hukuki Sonuçları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2010. ORTAYLI, İlber, “Tanzimat Devri ve Sonrası İdari Teşkilat”, Osmanlı Devleti Tarihi, C: I, İstanbul 1999. ÖKSÜZ, Melek, “XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon’da Âyân, Eşkıya ve Göç Sorunları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C: V, S: 1, s. 169-186. ÖMER FEVZİ BEY, Osmanlı Gayrinizami Harb Doktirini, Dergâh Yayınları, İstanbul 2016. ÖZDİŞ, Hamdi, “Efsaneler, Gerçekler ve Yerel Siyaset Pratiği: “Eşkıya Micanoğlu Hüseyin” Kebikeç, S: 34, 2012, s. 21-43. ÖZEL, Oktay, Türkiye 1643: Goşa’nın Gözleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2013. ÖZTÜRK, Selda, Mühimme Defterleri’nde Bolu Sancağı ve Bolu’da Eşkıyalık (H961-993, M1553-1585), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu 2010. PAMUK, Bilgehan, “XVII. Asırda Gümüşhane (Canca) Maden Mukataasına Dair Bazı Bilgiler”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu, C: I, Trabzon Üniversitesi Yayınları, Trabzon 2005. SAYLAN, Kemal, Gümüşhane-İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih, Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, Gümüşhane 2014. SAYLAN, Kemal-ALGÜL, Faruk, Osmanlı Arşiv Vesikalarında Şiran Kazası, Şiran Belediyesi Yayınları, İstanbul 2017. SEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, Dersaadet 1318. SOYUDOĞAN, Muhsin, Tribal Banditry in Ottoman Ayntab (1690-1730), The Institute of Economics and Social Sciences of Bilkent University, Ankara 2005. ŞİMŞEK, Eyyub, “On Dokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Karadeniz Bölgesinden Rusya’ya Yapılan Göçler Üzerine Bazı Gözlemler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), C: 36, S: 62, 2017, s. 247-271. TATAR, Özcan, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Çukurova’da Aşiretlerin Eşkıyalık Olayları ve Aşiret İskânı (1691-1750), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elazığ 2005. UZUN, Efkan, “Osmanlı Ülkesinde Görülen İsyan Ve Eşkıyalık Olayları Karşısında Alınan Bazı Tedbirler Hakkında Bir Değerlendirme”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi (TÜBAR), S: 25, 2009, s. 185-214. YAKUT, Esra, “Osmanlı Hukukunda Bir Suç Olarak Eşkıyalık ve Cezalandırılması”, Kebikeç, S: 33, 2012, s. 21-34.