ARRIANUS’UN “ARRIANI PERIPLUS PONTI EUXINI / ARRIANUS’UN KARADENİZ SEYAHATİ” ADLI ESERİNE GÖRE DOĞU KARADENİZ BÖLGESİ’NDEKİ KÜÇÜK LİMANLAR

Yıl 2018, Cilt: 12 Sayı: 24, 155 - 182, 10.05.2018

Fatih İnan

https://doi.org/10.18220/kid.422623

Cited By: 1

Öz

Antik edebi kaynaklarda, Hellenistik ve Roma dönemlerinde Ordu ilinden
Gürcistan sınırına kadar uzanan Doğu Karadeniz kıyılarında Boon (Perşembe),
Zephyrion (Zefre), Kordyle (Akçakale), Hermonassa (Akçaabat), Hyssos (Araklı),
Athenai (Pazar) ve Apsarros (Gonio) olmak üzere yedi önemli antik küçük
limandan söz edilmiştir. Bu limanlar dışında aynı bölgede Trapezous ve Phasis
adında iki büyük liman bulunmaktadır. Stratejik konumları ve iç bölgelere
ulaşan antik kara yollarının başında bulunmalarından dolayı Trapezous ve Phasis
limanları küçük limanlara göre daha büyük potansiyellere sahipti. Dağların
kıyıya paralel uzandığı ve sığınılacak adanın hiç olmadığı Doğu Karadeniz
Bölgesi’nin coğrafyası göz önüne alındığında bu limanlar gerek ticari, gerekse
askerî aktivitelerde bölgede faaliyet gösteren halklar için hayati öneme sahip
olmuştur. Bu çalışma, MS II. yüzyılda bölgeyi ziyaret eden Arrianus’un eseri
temel alınarak ve tespit edilen diğer antik kaynaklardan da faydalanarak Doğu
Karadeniz Bölgesi’ndeki küçük limanların Klasik, Hellenistik ve Roma
dönemlerinde nasıl anlatıldıklarını ve hangi özelliklere sahip olduklarını
incelemeyi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Karadeniz, Liman

SMALL PORTS IN THE EASTERN BLACK SEA REGION ACCORDING TO THE ARRIANUS’S “ARRIANI PERIPLUS PONTI EUXINI / ARRIANUS’ TRAVEL TO THE BLACK SEA”

Öz

The ancient literary sources mention seven
important small ancient ports which are Boon (Perşembe), Zephyrion (Zefre),
Kordyle (Akçakale), Hermonassa (Akçaabat), Hyssos (Araklı), Athenai (Pazar) and
Apsarros (Gonio) on the shores of the Eastern Black Sea extending from
present-day Ordu to Georgian border in Hellenistic and Roman periods. Apart
from these ports, there were two major ports called Trapezous and Phasis in the
same region. Trapezous and Phasis had greater potential compared to the smaller
ports due to their strategic location and their being located at the beginning
of the ancient roads reaching the inner regions. Also, these ports had been
vital for people who were active in the region in terms of commercial and
military activities considering the geography of the Eastern Black Sea Region
in which mountains extends parallel to the coast and there are no islands to
take shelter on. This study aims to explore the narratives about small ports in
the Eastern Black Sea Region during the Classical, Hellenistic, and Roman ages
with a focus on the work of Arrianus who visited the region in the 2^nd
century AD as well as other ancient sources.

Anahtar Kelimeler

Eastern Black Sea, Port

Kaynakça

• APOLLONİUS RHODİUS, Argonautica. Apollonius Rhodius, Argonautica, Edited and translated by William H. Race, Cambridge 2009 (Loeb).
• ARRİANUS, Periplus. (=Arrianus, Periplus Euxini). Flavii Arriani guae existant omnia, Ed. A. G. Rose and G. Wirth, Stuttgart-Leipzig 1967.
• Arrianus, Arrianus’un Karadeniz Seyahati/Arriani Periplus Ponti Euxini, Hellence aslından çeviren: Murat Arslan, İstanbul 2005.
• KSENOPHON, Anabasis. Ksenophon, Anabasis, with an English translation by C. L. Brownson, London, Cambridge, Massachusetts 1968 (Loeb).
• Ksenophon, Anabasis/Onbinlerin Dönüşü, Eski Yunancadan çeviren Oğuz Yarlıgaş, İstanbul 2011.
• MELA, Pomponius, De Chorographia. Pomponius Mela, Pomponius Mela’s Description of the World, with an English Translation by R. E. Romer, Michigan 2008.
• PLİNİUS, Gaius Secundus, Naturalis Historia. Plinius, Gaius Secundus, Pliny Natural History, with an English translation by H. R. Rackham, W. H. Jones, De E. Eichhoz I-X, London, Cambridge, Massachusetts 1938-1971 (Loeb).
• PROCOPİUS, de bellis. Procopius, History of the Wars, with an English Translation by H. B. Dewing, I-VIII, London, Cambridge, Massachusetts 1928 (Loeb).
• PTOLEMAİOS, Claudius, Geographika Hyphegesis. Berggren, J. Lennart ve Alexander Jones, Ptolemy’s Geography: An Annotated Translation of the Theoretical Chapters, Princeton ve Oxford 2000.
• PSEUDO Scylax, Periplous. Pseudo Scylax, Pseudo Skylax’s Periplous, The Circumnavigation of the Inhabited World, by Graham Shipley Text, Translation and Commentary, Malbourne 2011.
• PSEUDO-SKYLAKS, “Pseudo-Skylaks: Periplous”, Çev. Murat Arslan, MJH, II/1, 2012, s.239-257.
• STRABON, Geographika. Strabo, The Geography of Strabo, with an English translation by H. L. Jones I-VIII, London and New York 1917-1932 (Loeb).
• STRABON, Antik Anadolu Coğrafyası: Kitap XII-XIII-XIV, Çev. A. Pekman, İstanbul 2005.
• ARSLAN, Murat, “Kolkhis Bölgesi’nin Tarihi Coğrafyasına İlişkin Bazı Notlar”, Arkeoloji ve Sanat, Yıl: 22, S: 97, 2000, s. 26-40.
• ______, Romanın Büyük Düşmanı Mithridates VI Eupator, İstanbul 2007.
• BİJIŞKYAN, P. M., Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası (1817-1819), Tercüme ve Notlar: H. D. Andreasyan, İstanbul 1969.
• BOARDMAN, John, The Greek Overseas: The Early Colonies and Trade, London 1988.
• BOATWRİGHT, Mary Taliaferro, Hadrian and the Cities of the Roman Empire, Princeton 2000.
• BOUZEK, Jan, Studies of Greek Pottery in the Black Sea Area, Prag 1990.
• BOYSAL, Y., “Sinop’un Eski Buluntuları ve Kolonizasyonu Hakkında”, Türk Arkeoloji Dergisi, C: 8, S: 2, Ankara 1959, s. 23-29.
• BRAUND, David, Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasia Iberia 550 BC-AD 562, Oxford 1994.
• BRYER, Anthony, The Empire of Trebizond and the Pontos, London 1980.
• ______, “Trabzon İmparatorluğu’nda Gemicilik”, Çev. Tuğce Müge Sakarya, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C: 29, S: 48, 2010, s. 167-178.
• BRYER, Anthony.-WİNFIELD, David., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, I-II, Washington 1985.
• CARPENTER, Rhys, “The Greek Penetration of the Black Sea”. American Journal of Archaeology, , C: 52, S: 1, 1948, s. 1-10.
• CASSON, L., Antik Çağda Denizcilik ve Gemiler, Çev. Gürkan Ergin, İstanbul 2002.
• CLAVİJO, R. G. De, Anadolu Orta Asya ve Timur, Çev. Ömer Riza Doğrul, İstanbul 1993.
• CROW J. -BRYER, Anthony, “Survey in Trabzon and Gümüşhane Vilayets, Turkey, 1992-1994”, Dumbarton Oaks Papers, C: 51, 1997, s. 283-289.
• CUMONT, F.-CUMONT, E., (Studia Pontica. II, Voyage d’exploration archéologique dans le Pont et la Petite Arménie, Brussels 1906.
• ÇİĞDEM, Süleyman, “Eskiçağ’da Trabzon Limanı: Askeri ve Ekonomik Yönden Gelişimi ve Doğu-Batı İlişkilerinde Rolü”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C: 10, S: 2, 2007, s. 133-155.
• DEYROLLE, Théophile, 1869’da Trabzon’dan Erzurum’a, İstanbul 1938.
• DOĞANAY, Serkan, Trabzon Limanı ve Hinterlandı, Ankara 2014.
• DOONAN, Owen, Sinop Landscapes, Philadelphia 2004.
• DREWS, Robert, “The arliest Greek Settlements on the Black Sea”, The Journal of Hellenic Studies, C: 96, s. 18-31.
• ______ “Karadeniz’de En Eski Grek Yerleşmeleri”, Çev. Ömer Çapar, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C: 15, S: 26, 1991, s. 303-327.
• EMİR, Osman, Prehistorik Dönemlerden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi, Trabzon 2011.
• ______, “Eskiçağda Doğu Karadeniz Bölgesi’nin Jeopolitik Önemi”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C: 13, 2012, s. 13-26.
• ______, Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Pontos: MÖ IV. yüzyıl-MS III. yüzyıl, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trabzon 2014.
• ERCİYAS, Deniz Burcu, “Herakleia Pontica – Amastris”, Ancient Greek Colonies in the Black Sea, Ed. D.V. Grammenos ve E.K. Petropoulos, C: II, Thessaloniki 2003, s. 1403-1431.
• EVLİYA ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnamesi II, Haz. Z. Kurşun, S. A. Kahraman ve Y. Dağlı, İstanbul 1999.
• FALLMERAYER, J. P., Doğu’dan Fragmanlar, Çev. H. Salihoğlu, Ankara 2002.
• GABELİA, Alek Nikolayevitch, “Dioscurias”, Ancient Greek Colonies in the Black Sea, Ed. D.V. Grammenos ve E.K. Petropoulos, C: II, Thessaloniki 2003, s. 1215-1265.
• GEMOLL, Wilhelm-VRETSKA, Karl, Gemoll - Griechisch-Deutsches Schul- und Handwörterbuch, München 2006.
• GREAVES, Alan, Miletos: Bir Tarih, Çev. Hüseyin Çınar Öztürk, İstanbul 2003.
• GREGORY, S., Roman Military Architecture on the Eastern Frontier, Amsterdam 1997.
• GWYNN, Aubrey (1918), “The Character of Greek Colonization”, The Journal of Hellenic Studies, C: 38, 1918, s. 83-127.
• HAMİLTON, J. W., Research in Asia Minor, Pontus and Armenia with Some Account of Their Antiquities and Geology, C: I, London 1842
• KAKHİDZE, Emzar, “Apsaros: A Roman Fort in Southwestern Georgia”, Meetings of Cultures in the Black Sea Region Between Conflict and Coexistence, (Black Sea Studies 8, The Danish National Research Foundations Centre for Black Sea Studies), Ed. Pia Guldagen Bild ve Jane Hjarl, Denmark: Aarhur University Press 2008, s. 303-332.
• KARACA, Fatih, Liman Yeri Seçiminde Fizibilite Etüdü, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009.
• LABAREE, W. Benjamin, “How Greeks Sailed into the Black Sea”, American Journal of Archaeology, C: 61, S: 1, 1957, s. 29-33.
• LEVANTE, E., “The Coinage of Zephyrion in Cilicia”, NumChr, C: 148, 1988, s. 134-141.
• LİDDELL, H. G. ve Scott, R. (Der.), A Greek-English Lexicon, with a revised Supplement, revised and Augmented throughout by H. S. Jones and R. McKenzie, Oxford 1996.
• LORDKİPANİDZE, Otar Davidovitch, “Phasis”, Ancient Greek Colonies in the Black Sea, Ed. D.V. Grammenos ve E.K. Petropoulos, C: II, Thessaloniki 2003, s. 1296-1329.
• OKTAN, Mehmet, “Roma Cumhuriyet Döneminde Pontos’da Yapılan Düzenlemeler”, Anadolu (Anatolia), S: 34, 2008, s. 47-75.
• OLSHAUSEN, Eckart-BİLLER, J, Historisch-georaphicshe Aspekte der Geschicte des Pontischen und Armenischen Reiches, Tel I; Untersuchungen zur historischen Geographie von Pontos unter den Mithradatien, Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients 29/1, Rehie B (Geisteswissenschaften), Wiesbaden 1984.
• OLSHAUSEN, Eckart, “Trapezus”, Brill’s New Pauly Antiquity, C: 14, 2009, s. 865-867.
• ÖZSAİT, Mehmet, “İlkçağ Tarihinde Trabzon ve Çevresi”, Trabzon Tarihi Sempozyumu Bildirileri (6–8 Kasım 1998, Trabzon), Trabzon 2000, s. 35-43.
• PETROPOULOS, E. K., Hellenistic Colonisation in Euxeinos Pontos: Penatrotion, Early Establishment, and the Problema of the ‘empirion’ revisited, BAR International Series 1394, Oxford 2005.
• ROBİNSON, David M., “Ancient Sinope: First Part”, The American Journal of Philology, C: 27, S: 2, 1906, s. 125-153.
• ROSTOVTZEFF, M., The Social and Economic History of the Hellenistic World I-II, Oxford 1941.
• RUGE, W., “Hermonassa”, RE, C: 8/1, 1912, s. 895-899.
• SAPRYKİN, S. Yu, “The Unification of Pontos: The Bronze Coins of Mithridates VI Eupator as Evidence for Commerce in Euxine”, The Black Sea in Antiquity: Regional and Interregional Economic Exchanges, Ed. Vincent Gabrielsen ve John Lund, Denmark: Aarhus University Press 2007, s. 195-208.
• STARR, Chester G., Antik Çağda Deniz Gücü, Çev. Gürkan Ergin, İstanbul 2000.
• SUMMERER, Latife, “Greeks and natives on the southern Black Sea coast in antiquity”, The Black Sea: Past, Present and Future, Ed. Gülden Erkut ve Stephen Mitchell, London British Institute of Archaeology at Ankara, 2007, s. 27-36.
• ŞAKİR ŞEVKET, Trabzon Tarihi, Haz. İsmail Hacıfettahoğlu, İstanbul 2013.
• TALBERT, J. A. Richard (Ed.), Map-By-Map Directory to Accompany, Barrington Atlas the Greek and Roman World, Princeton 2000.
• TEXİER, Charles, Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi I-III, Çev. A. Suat, Latin Harflerine Aktaran: K. Y. Kopraman, Sadeleştiren: M. Yıldız, Ankara 2002.
• TOURNEFORT, Joseph de, Tournefort Seyahatnamesi, II. Kitap, Çev. T. Tunçdoğan, İstanbul 2008.
• TREİDLER, H., “Hyssos”, RE Suppl., C: 9, 1962, s. 81-82.
• ______, “Zephyrion”, RE, C: 10a, 1972, s. 227-228.
• TSETSKHLADZE, Gocha R., “Greek Penetration of the Black Sea”, The Archaeology of Greek Colonisation, Essays Dedicated to Sir John Boardman, Ed. G. R. Tsetskhladze ve F. De Angelies, Oxford 1994, s. 111-136.
• ______, “Greek Colonisation of the Black Sea Area: Stages, Models and Native Population”, The Colonisation of the Black Sea Area, Historical Interpretation of Archaeology, Ed. G. R. Tsetskhladze, Stuttgart 1998, s. 9-68.
• YILMAZ, Özgür, Tanzimat Döneminde Trabzon, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trabzon 2012.
• ______, “Victor Fontanier’nin 1831’de Trabzon’dan Batum’a Seyahati”, Mavi Atlas, S: 2, 2014, s. 118-134.
• TÜTÜNCÜ ESMER, Gülsüm-ATEŞ, Alparslan-ESMER, Soner, “Uluslararası Ticarette Trabzon Limanının Dünü, Bugünü ve Geleceği”, Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu IV Doğu Karadeniz Bildiriler Kitabı, Haz. Ersan Başar ve diğerleri, İstanbul 2012, s. 97-124.
• UMAR, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar: Türkiye’nin Tarihsel Coğrafyası ve Tarihsel Adları Üzerine Alfabetik Düzende Bir İnceleme, Ankara 1993.
• VAN WİJLİCK, H. A. M., Rome and the Near Eastern Kingdoms and Principalities, 44-31 BC: A Study of Political Relations during Civil War, Durham Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2013.
• WİLSON, D. R., The Historical Geography of Bithynia, Paphlagonia and Pontus in the Greek and Roman Periods: A New Survey with Particular Reference to Surface Remains Still Visible, Oxford Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, 1960.