A PHASE OF HISTORY OF THE EASTERN BLACK SEA IN THE 14TH CENTURY: WHAT DO WE KNOW ABOUT THE RELATIONSHIP AMONG HACIEMİROĞULLARI, GİRESUN AND KUŞDOĞAN BEY?

Yıl 2018, Cilt: 13 Sayı: 25, 133 - 144, 13.11.2018

Feridun M. Emecen

https://doi.org/10.18220/kid.482200

Öz

It is known that in the beginning of the 14^th
century, the Turcoman tribes involving in intense activities had arrived at the
coastline of Giresun region and formed military settlements. This article is
both about the detection of the name of raiding Turcoman Bey, Kuşdoğan in
Giresun and about what kind of information we have reached on his activities in
this region. Historian Panaretos of Komnenos Dynasty of Trebizond wrote the
name of this Turcoman bey with Greek alphabet and this formed an important
issue upon the pronunciation of his name. This paper first argues that, the
name should be read as Kuşdoğan, then the discussions and arguments will be
evaluated. It is argued that Kuşdoğan Bey was a founder of a beylik: this kind of “synthetic”
information will be combed out and what can be stressed about his authentic
identity and deeds will be stated. The achievements of the article can be
collected under those headings: Kuşdoğan Bey was at the head of Çepni groups
not long before the emergence of Hacıemiroğulları and Taceddinoğulları
therefore there is not any information about his relationship with these two
groups; there are not certain evidence to relate him with the ancestors of
Hecıemiroğulları; we can detect his region of influence by researching the
villages named Kuşdoğan in the region between Canik and Giresun Aksu valley;
the Kuşluhan castle in vicinity of today’s Dereli in Aksu Valley may have been
used as a bastion by Kuşdoğan Bey; that he made a military region/a boundary to
organize the raids towards Giresun; and that he was the military leader of the
first Turkish conquerors of Giresun region.

Anahtar Kelimeler

Çepni, Hacıemiroğluları, Kuşdoğan Bey, Komnenos Dynasty, Alexios II

XIV. ASIR DOĞU KARADENİZ TARİHİNDEN BİR SAFHA: HACIEMİROĞULLARI, GİRESUN VE KUŞDOĞAN BEY İLİŞKİSİ HAKKINDA NELER BİLİYORUZ?

Öz

Giresun kesiminde XIV.
asrın başlarında yoğun faaliyette bulunan Türkmenlerin sahil bölgelerine inerek
askeri yapılanmalar oluşturdukları bilinmektedir. Bu makalede, Giresun’a
yönelik olarak akın faaliyetinde bulunan ilk Türkmen beyi Kuşdoğan’ın gerek isminin
tesbiti gerekse faaliyetleri hakkında ne gibi bilgilere ulaşılabildiği konusu
üzerinde durulmuştur. Trabzon Komnenoslarının tarihçisi Panaretos’un Grek
harfleriyle yazdığı bu Türkmen beyinin adının nasıl okunacağı önemli bir mesele
teşkil etmiştir. Bunun Kuşdoğan şeklinde okunması gerektiği tesbiti tarafımdan
yapıldıktan sonra oluşan tartışmalar ve görüşlere burada temas edilmiş, onun
bir beylik kurucusu şeklinde anılıp etrafında oluşturulan “sentetik” bilgiler
ele alınıp ayıklanarak, Kuşdoğan Bey’in gerçek kimliği ve faaliyetleri
hususunda nelerin kuvvetle vurgulanabileceği belirtilmiştir. Bunlar ise şu
başlıklar altında toplanmıştır: Hacıemiroğulları ve Taceddinoğulları’nın ortaya
çıkışından biraz daha erken dönemde Çepni gruplarının başında yer aldığı;
bunlarla ilişkilerinin mahiyeti hakkında hiçbir bilginin bulunmadığı;
Hacıemiroğulları’nın ataları ile irtibatlandırılacak kesin delillerin mevcut
olmadığı; Canik bölgesinden Giresun Aksu vadisine kadar uzanan kesimdeki
Kuşdoğan köylerinin adından hareketle oluşturduğu nüfuz alanının tesbit
edilebileceği; bugün Giresun’a uzanan Aksu vadisinde Dereli’nin yakınında
Kuşluhan diye anılan kalesinin onun tarafından askeri bir üs halinde
kullanılmış olabileceği; Giresun’a yönelik akın faaliyetlerinde bulunma amaçlı
bir askeri bölge/Uç hattı teşkil ettiği; Giresun yöresinin ilk Türk fatihleri
olan topluluğun askeri lideri olduğu.

Anahtar Kelimeler

Çepni, Hacıemiroğluları, Kuşdoğan Bey, Komnenoslar, II. Alexios

Kaynakça

• 387 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri, 937/1530, Ankara 1997, II.
• BAY, Abdullah, “Ünye Ayanından Genç Mustafa Ağa’nın Siyasi ve İktisadi Faaliyetleri”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, sy. 7 Güz 2005, s. 60-75.
• BİLGİN, Mehmet, “Giresun Bölgesinde Türkmen Beyleri ve İskan Faaliyetleri”, Giresun Tarihi Sempozyumu, İstanbul 1997, s. 77-109.
• BRENDEMOEN, Bernt, The Turkish Dialects of Trabzon. Their Phonology and Historical Development, I, Wiesbaden 2002.
• BRENDEMON, Bernt, Komnenosların Karadeniz Hakimiyeti: Trabzon Rum Devleti (1204-1461), Trabzon 2009.
• BRYER, ANTHONY, “Greeks and Türkmens: The Pontic Exception”, Dumbarton Oaks Papers, XXIX (1975), 113-148.
• DEMİR, Necati, “Hacıemiroğulları Beyliği”, Türkler, VI (Ankara 2002)
• DEMİR, Necati, “Orta Karadeniz Bölgesi’nin 13. Yüzyıldaki Fatihi Kuştoğan Bey”, Türk Tarihçiliğinin Asırlık Çınarı Halil İnalcık’a Armağan, ed. M. Öz-Ş. Küçük, Ankara 2017, s. 93-104.
• DEMİR, Necati, Hacıemiroğulları Beyliği, İstanbul 2007, s. 59-60.
• EMECEN, Feridun M., Doğu Karadeniz’de Bir Vadi Boyu Yerleşmesi. Ağasar Vadisi: ŞalpazarBeşikdüzü, Trabzon 2010.
• EMECEN, Feridun M., Doğu Karadeniz’de İki Kıyı kasabasının Tarihi: Bulancak-Piraziz, İstanbul 2005.
• EMECEN, Feridun M., “Giresun Tarihinin Bazı Meseleleri”, Giresun Tarihi Sempozyumu (24-25 Mayıs 1996), İstanbul 1997, 19-24.
• EMECEN, Feridun M., “Giresun”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XIV (1996), 78-84.
• FALLMERAYER, Jakob Philipp, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, trc. A.C. Eren, haz. C. Yavuz - İ. Hacıfettahoğlu, not. İ. Tellioğlu, Ankara 2011.
• FATSA, Mehmet, XV ve XVI. Yüzyıllarda Giresun (Sosyal ve Ekonomik Hayat), Ankara 2010.
• HAHANOV, A., Panaret’in Trabzon Tarihi, trc. E. Uzun, Trabzon 2004.
• KARPOV, Sergey Pavloviç, Trabzon İmparatorluğu Tarihi, trc. E. Uzun, İstanbul 2016. KEÇİŞ, Murat, Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler (1024-1404), Ankara 2013.
• KEÇİŞ, Murat, “Trabzon Rum İmparatorluğu Tarihçisi Panaretos ve Eseri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 12 (Trabzon 2012), 25-38.
• MİLLER, William, Son Trabzon İmparatorluğu, trc. N. Süleymangil, İstanbul 2007.
• SHUKUROV, Rustam, “Two Waves of Nomadic Migration in the Pontos The Thirteenth-Fourteenth Centuries”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 1 (Trabzon 2006), 29-43.
• SÜMER, Faruk, Çepniler, İstanbul 1992.
• ŞÜKÜROV, Rüstem, Türk Bizans İlişkileri ve Anadolu’nun Türkleşme Süreci, İstanbul, 2016.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Panaretos’un Kroniği’nin Türklerle İlgili Bölümleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, S: 43/2003, s. 63-68.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Komnenosların Karadeniz Hâkimiyeti: Trabzon Rum Devleti (1204-1461), Trabzon, 2009.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Trabzon 2004.
• YÜCEL, Yaşar, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, I, Ankara 1991.
• ZACHARİADOU, Elizabeth A,, “Trebizond and Turks (1352-1402)”, Romania and Turks, London 1985, 333-358.