ERZURUM KONGRESİ’NDEN BİR SİMA: TİREBOLULU YUSUF ZİYA [ŞİŞMAN] BEY

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 30, 531 - 546, 29.04.2021

Ayhan Yüksel

https://doi.org/10.18220/kid.929797

Öz

Erzurum Kongresi, Türk Milli Mücadelesi’nin ilk ve en önemli kongrelerinden biridir. Kongre; Mondros Mütarekesi’nden sonra Anadolu’nun kimi bölgelerinin işgale uğraması, kimi bölgelerinin ise Ermenistan ve Pontus devleti kurma planlarının parçası haline gelmesi üzerine bu bölgelerde yaşayan Müslüman Türk halkının, bu girişimlere karşı çıkmak üzere kurdukları cemiyetlerin girişimiyle gerçekleşmiştir. Merkezi Trabzon’da olan Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti ile merkezi İstanbul’da bulunan Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti Erzurum şubesinin ortak girişimleriyle 23 Temmuz 1919’da toplanan Erzurum Kongresi’ne, her iki cemiyetin örgütlendiği vilayet ve kaza merkezlerinden seçilen delegeler katılmışlardır. Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlık yaptığı bu kongrede, bölgesel kurtuluş mücadelesi yerine ulusal kurtuluş mücadelesi kararı alınmıştır.
Bu kongreye Trabzon Vilayeti’ne bağlı Tirebolu kazasından delege olarak seçilen Yusuf Ziya (Şişman) Bey, Giresun delegeleri İbrahim Hamdi ve Ali Naci (Duyduk) Bey’le birlikte kongrede muhalif kanatta yeralarak Kongre Beyannamesi’ni imzalamamıştır. Bu makalede Yusuf Ziya Bey’in aile şeceresi, hayatı, Erzurum Kongresi’ne delege seçilmesi ve kongredeki tutumu ile 1925 yılında yayımladığı Hakikat gazetesi ele alınıp değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erzurum Kongresi, Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti, Vilayât-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti, Giresun, Tirebolu

A PORTRAIT FROM THE ERZURUM CONGRESS: YUSUF ZİYA [ŞİŞMAN] BEY OF TİREBOLU

Öz

Erzurum Congress is one of the first and most important congresses of the Turkish National Struggle. Upon the Armistice of Mudros, some regions of Anatolia were invaded, and some regions were claimed by the so-called Armenia and Pontus states. The congress held by the Muslim Turkish people living in these regions to oppose these initiatives. The Erzurum Congress was convened on 23 July 1919 with the joint ventures of the participants from Trabzon (Muhafaza-ı Hukuk-ı Milliye Cemiyeti) and Erzurum (Vilayât-ı Şarkiye Müdafaa-ı Hukuk-ı Milliye Cemiyeti). The former society's headquarters was in Trabzon, and the latter's was in Istanbul. The delegates were elected from the provinces and district centres. The congress chaired by Mustafa Kemal Pasha declared an independence struggle on a national scale rather than local resistances. However, three delegates supported the opposition side and did not sign the Congress Declaration. They were Yusuf Ziya (Şişman), an elected delegate from the Tirebolu district of Trabzon Province, and Giresun delegates İbrahim Hamdi and Ali Naci (Duyduk) Bey. This article reviews Yusuf Ziya Bey's family history, examining his election as a delegate to the Erzurum Congress, and discusses his reaction to the Declaration during the congress under the light of the newspaper Hakikat, which he published in 1925.

Anahtar Kelimeler

Erzurum Congress, Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti, Vilayât-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti, Giresun, Tirebolu

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [=BOA]
• Meşihat Şer’iyye Sicili Defteri [=MŞH.ŞSC.d], nr. 8356.
• Hakikat
• Işık
• İkdam
• Yeşil Gireson
• ALBAYRAK Hüseyin, Dünden Bugüne Trabzon Basını, Trabzon ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, Ankara 2010, ss. 131-135.
• ALBAYRAK, Sadık, Son Dönem Osmanlı Uleması, II, İstanbul 1966.
• ATAMAN, Orhan, Beybabam ve Ben, Çizgi Basın-Yayın, Ankara 2001.
• BALCI, Sezai, “Erzurum Kongresi’nin Bilinmeyen Bir Siması: Şebinkarahisar Delegesi Dr. Mahmut Cemil Şencan (1893-1989)”,100. Yılında Erzurum Kongresi Uluslararası Sempozyumu, 23-25 Temmuz 2019, Ed. Murat Küçükuğurlu-Naim Ürkmez-Uğur Akbulut, Erzurum 2019, ss. 226-250.
• BARUTÇU, Faik Ahmet, Siyasî Hatıralar, I, 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara 2001.
• BAŞKAYA, Muzaffer – YILMAZ, Mesut, “Erzurum Kongresi Kâtibi ve Vakfıkebir Delegesi Kellecioğlu Abdullah Hasib Ataman’ın Hayatı ve Kongredeki Faaliyetleri”, 100. Yılında Erzurum Kongresi Uluslararası Sempozyumu, 23-25 Temmuz 2019, Ed. Murat Küçükuğurlu-Naim Ürkmez-Uğur Akbulut, Erzurum 2019, ss. 324-333.
• BEYOĞLU, Süleyman, “Mütareke’den Millî Mücadele’ye”, Modern Türkiye Tarihi Ed. S. Beyoğlu-A. Satan, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2014, ss. 75-93.
• C. Birinci 10 Yılı, Cumhuriyeti Kutlulama Neşriyat Komitesi, İstanbul 1933.
• ÇAKMAK, Aydın, Millî Mücadele Döneminde Giresun’da Yayımlanan Bir Dergi: Işık (1918-1923), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2015.
• ÇİL, Yücel, Erzurum Kongresi’ne Katılan Delegeler, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2005.
• DURSUNOĞLU, Cevat, Millî Mücadele’de Erzurum, Erzurum Kitaplığı, İstanbul 1998.
• GOLOĞLU, Mahmut, Erzurum Kongresi, Ankara 1968.
• GOLOĞLU, Mahmut, Erzurum Kongresi, İş Bankası, İstanbul 2011.
• KEÇECİ, Ahmet, Hapishaneye Doğru, İstanbul 1960.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, (Haz.) Bütünüyle Erzurum Kongresi, II, Ziraat Bankası Yayını, Ankara 1993.
• MARDİN, Şerif, “Adem-i Merkeziyet”, DİA, I, ss. 354-367.
• MÜCELLİDOĞLU, Ali Çankaya, Yeni Mülkiyeliler Tarihi ve Mülkiyeliler, IV, Ankara 1968-1969.
• ÖKSÜZ, Hikmet-USTA, Veysel, Mustafa Reşit Tarakçıoğlu: Hayatı, Hatıratı, Trabzon’un Yakın Tarihi ve Yassıada Mektupları, Serander Yayınları, Trabzon 2018.
• ÖKSÜZ, Hikmet, “Erzurum Kongresi Delegesi Abanoszade Hüseyin Avni Bey”, 100. Yılında Erzurum Kongresi Uluslararası Sempozyumu, 23-25 Temmuz 2019, Ed. Murat Küçükuğurlu-Naim Ürkmez-Uğur Akbulut, Erzurum 2019, ss. 155-174.
• ÖZEL, Sebahattin, Milli Mücadelede Trabzon, İş Bankası, İstanbul 2012.
• TOPALLI, Osman Fikret, Giresun Günlükleri I, (Haz.) Cemil Koçak, Alfa Basım Yayın, İstanbul 2017.
• USTA, Veysel, “Yeni Bilgi ve Belgeler Işığında Giresun Basın Tarihine Güncel Bir Bakış”, I. Uluslararası Karadeniz Tarihi Sempozyumu 12-14 Aralık 2019, Trabzon 2020, Avrasya Üniversitesi, ss. 662-664.
• YUSUF ZİYA, “Fındık Müzesi”, Aksu, S: 7-8 (Mayıs 1934), ss. 13-14.
• YÜKSEL, Ayhan, Doğu Karadeniz Araştırmaları, Kitabevi, İstanbul 2013.
• _______, Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Tirebolulu Memurlar, Kitabevi, İstanbul 2004.
• _______, Tirebolu Kazası Nüfus Defteri (1835-1847), Arı Sanat, İstanbul 2013.
• _______, Tirebolu’dan Simalar: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Değerlerimiz, Arı Sanat, İstanbul 2005.
• _______, Tirebolulu Denizciler, Tirebolu Belediye Başkanlığı, İstanbul 2016.