XIX. YÜZYILDA LİVANE KAZASI HALKININ YURTLUK-OCAKLIK MAAŞLARI HAKKINDAKİ TALEPLERİ

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 31, 125 - 142, 01.11.2021

Zemzem Yücetürk

https://doi.org/10.18220/kid.1017384

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nde “Hükümet”, “Klasik” ve “Yurtluk-ocaklık” adı verilen sancaklar bulunmaktaydı. Bu sancaklardan “Yurtluk-ocaklık” sancaklar daha çok Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da, bu bölgelerin fethi sırasında hizmetleri görülen hanedanlara verilmiştir. Ancak söz konusu kişiler toprakların resmî sahibi değillerdi. Bu nedenle bu toprakları satamaz, bağışlayamaz, vakfedemezlerdi. Toprakların karşılığı olarak devlete itaatkâr bir şekilde hizmet etmek durumundaydılar. Tanzimat Dönemi’nde yurtluk-ocaklık sancaklar hazineye geçirilince toprak sahiplerine belirli şartlarda maaş bağlanmıştır. Dönemle ilgili belgelerden Livane Kazası’nda yurtluk-ocaklık olarak tasarruf edilen toprakların bulunduğu anlaşılmaktadır. Livane Kazası’nın bağlı olduğu Çıldır Eyaleti’nde yurtluk-ocaklık sancaklar 1851-1852 yılında hazinece idare edilmeye başlanmıştır. Livane Kazası halkına da bu topraklar karşılığı maaş bağlanmış olup, bu kişiler öldüğünde söz konusu maaşlar kişilerin oğullarına, torunlarına ve kardeşlerine geçmiştir. Maaşların taksiminde miras kaidesi uygulanmıştır. İlk başta maaşlar kişilerin erkek çocuklarına intikal ettirilirken daha sonra kız çocuklarına da maaş bağlanmıştır. Devlet maaş bağladığı kişilerin Osmanlı vatandaşı olmasına önem vermiştir. Erkekler de eşleri veya çocukları öldüğünde söz konusu maaşların kendilerine tahsis edilmesini istemişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Sancak, Livane Kazası, Yurtluk-Ocaklık, Maaş Tahsisi

DEMAND FOR YURTLUK-OCAKLIK SALARIES AND INCOMES IN LIVANE DISTRICT IN THE 19TH CENTURY

Öz

“Hükümet”, “Klasik”, and “Yurtluk-Ocaklık” were the types of sanjaks in the Ottoman Empire. Among these sanjaks, “Yurtluk-Ocaklık” sanjaks were mostly left to the local lords and dynasties, who had been ruling them when these regions were conquered, in the Eastern and Southeastern Anatolia. However, these lords and their families were not the official owners of the lands. For this reason, they could not sell, donate or endow these lands. They had to serve the state for the land and remain loyal to the Ottoman authority. During the Tanzimat Period, when the yurtluk-ocaklık sanjaks were taken over by the central treasury, landowners were paid a salary under certain conditions. Document survey shows that there were lands saved as “yurt” and “ocak” in Livane District. In the province of Çıldır, which covers Livane District, the “yurtluk-ocaklık” sanjaks began to be administered by the treasury in 1851-1852, and the people of Livane District were given a salary in return for these lands. When these people died, the salaries were passed on to the sons, grandchildren and siblings of these people. These salaries were allocated according to the patriarchal inheritance instruction. First, the salaries were allowed to the male inheritors; and then, the girls were also paid. The state carefully considered the civil status of the inheritors and paid these salaries on the condition that they were Ottoman citizens. Men also had a right to claim salary when their spouse or children died.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Sanjak, Livane District, Yurtluk-Ocaklık, Salary Allocation

Kaynakça

• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO).
• Cevdet Tımar (C.TZ).
• Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.).
• İrade Şura-yı Devlet (İ.ŞD.).
• Meclis-i Vala (MVL).
• Sadaret Müteferrik Evrakı (A. M.).
• Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A. MKT.).
• Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT.NZD).
• Sadaret Mektubi Kalemi Umumî Vilayat Evrakı (A.MKT.UM).
• Şura-yı Devlet (ŞD.).
• (Yabancı Arşivler YB. (21).
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye (SDAO), Hicrî 1264/1848.
• Trabzon Vilayet Salnamesi (TVS): 1286 Hicrî/ 1869; 1295 Hicrî/1878.
• Düstur, 1.Tertip, 1. Cilt.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• ARTVİNLİ, Taner, Artvin Yer Adları Sözlüğü, Chiviyazıları Yayınevi, İstanbul 2013.
• ATALAY, Ahmet, “XIX. Yüzyılın Sonlarında Elviye-i Selâse’de Karayolu Yapım Faaliyetleri”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, C: 9, S: 2, Aralık 2017, ss. 1-24.
• ___________, “Esaretten Kurtuluşa Artvin”. 2. Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi, S: 5, 2018, ss. 541-562.
• ___________, “93 Harbi’nden Kore Savaşı’na Artvinli Şehitler ve Yörede Bulunan Şehitlikler”. Artvin Tarihi Araştırmaları-1. Ed. Nuri Yavuz, Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
• ___________, 93 Harbi’nden Kore Savaşı’na Artvinli Şehitler ve Yörede Bulunan Şehitlikler, Köymen Yayınları, Konya 2019.
• AYTEKİN, Osman, Ortaçağ’dan Osmanlı Dönemi Sonuna Kadar Artvin’deki Mimari Eserler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
• BAHADIR, Sedat, Artvin ve Çevresi 1828-1921 Savaşları, Uğur Yayınevi, Samsun 2017.
• Cumhuriyetin 50. Yılında Artvin 1973 İl Yıllığı, Artvin Valiliği, Artvin 1973.
• BAYKARA, Tuncer, Anadolu’nun Tarihî Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdarî Taksimatı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988.
• ÇİÇEK, Rahmi, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Artvin Vilayeti’nin Sosyo-Ekonomik Durumu”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 14, Mart 2013, ss. 133-152.
• DAYI, S. Esin, Elviye-i Selâse’de (Kars, Ardahan, Batum) Millî Teşkilâtlanma, Kültür Eğitim Vakfı Yayınları, Erzurum 1997.
• EVLİYÂ ÇELEBİ, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, II. Kitap. Haz. Zekeriya Kurşun, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1998.
• Gazi Ahmed Muhtar Paşa (1996), Sergüzeşt-i Hayatımın Cild-i Sanisi, Yay. Haz. Nuri Akbayar, Sad. Yücel Demirel, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• GÖK, Nurşen, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”. Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 41, Ocak 2008, ss. 89-104.
• GÖKBİLGİN, Tayyib, Osmanlı Paleografya ve Diplomatik İlmi, Enderun Kitabevi, İstanbul 1992.
• GÜL, Mustafa, “Elvîye-i Selâse’nin Osmanlı Devleti’ne İadesi ve Bazı Uygulamalar”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 15, Ankara 1995, ss. 367-380.
• GÜVEN, Onur, Artvin’in Kültürel Tarihinde Türk İzleri, Kitap 72 Yayınevi, Ankara 2018.
• İNALCIK, Halil, “Şikâyet Hakkı: ‘Arz-i Hâl ve ‘Arz-i Mahzar’lar”, Osmanlı Araştırmaları VII-VIII, İstanbul 1988, ss. 32-54.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Arzuhal”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, C: 3, İstanbul 1991, ss. 447-448.
• KARABACAK YILMAZ, Melike, “19. Yüzyılda Artvin ve Çevresi’nde Ekonomi Hayatı”, Artvin Tarihi Araştırmaları-1, Ed. Nuri Yavuz, Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
• KARATAŞ, Yakup, Demet Dural Karasu, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Miras Kalan Bir Mesele: Yurtluk-Ocaklık ve Emlak-i Mazbuta Mukabili Maaşların Tasfiyesi”, International Journal of Social Science, Number: 56, Spring III-2017, ss. 369-381.
• KASAP, Murat, Osmanlı Arşiv Kayıtlarında 93 Harbi Batum Muhacirleri, Gürcistan Dostluk Derneği Yayınları, İstanbul 2018.
• KAYA, Hakan, “Bayezid Sancağı Örneğinde Osmanlı İdari Yapısında Yurtluk Ocaklık Sistemi”, Current Research in Social Sciences, C: 2, S:1, Ocak 2016, ss. 17-26.
• KAZBEGİ, Giorgi, Bir Rus Generalinin Günlükleri, Çev. Rıdvan Atan, Doruk Yayınları, İstanbul.
• KILIÇ, Orhan, “Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar Üzerine Bazı Tespitler”, OTAM, S: 10, Ankara 1999, ss. 119-137.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, Osmanlıların Kafkas-Ellerini Fethi (1451-1590), Sevinç Matbaası, Ankara 2019.
• KÖSE, Bayram Arif, “İslamiyet Öncesi Dönem, İlk Müslüman Fetihleri ve Müslüman Hâkimiyetinde Artvin ve Çevresi”, Artvin Tarihi Araştırmaları-1. Ed. Nuri Yavuz, Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
• KUŞ, Ayşegül, Batılı Seyyah ve Araştırmacılara Göre 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Doğu Karadeniz Bölgesi, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2016.
• KÜÇÜKYILDIZ, Nagehan, “Artvin ve Çevresinin Yer Adları Üzerine Bir Değerlendirme”, Artvin Tarihi Araştırmaları-1, Ed. Nuri Yavuz, Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
• MUTLU, Gülseren, “Eskiçağ’da Artvin”, Artvin Tarihi Araştırmaları-1, Ed. Nuri Yavuz, Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
• MUVAHHİT ZEKİ, Artvin İli Hakkında Genel Bilgiler, Çev. Hayrettin Tokdemir-Ertuğrul Tokdemir, Kaya Matbaacılık, İstanbul 1999.
• ORTAYLI, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• ORUÇ, Cihan, “Artvin ve Çevresinde Türk Varlığı “Kıpçaklar”, Artvin Tarihi Araştırmaları-1, Ed. Nuri Yavuz, Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
• ÖZAYDIN, Mehmet, Artvin Ansiklopedisi, C: 2, Göksu Matbaa, İstanbul 2016.
• ÖZDER, M. Adil, Artvin ve Çevresi, Ay Matbaası, Ankara 1971.
• ÖZTÜRK, Özhan, Pontus, Nika Yayınevi, Ankara 2016.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993.
• PALALI, İlhan, “Osmanlı Salnameleri ve Tarih Araştırmalarındaki Kaynak Değeri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 23, Ocak-Haziran 2010, ss. 1-14.
• SERBESTOĞLU, İbrahim, “Zorunlu Bir Modernleşme Örneği Olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S: 29, 2011, ss. 193-214.
• SEZEN, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 2006.
• SUBAŞI, Ömer, “Artvin ve Çevresinde Türk Hâkimiyeti”, Artvin Tarihi Araştırmaları-1. Ed. Nuri Yavuz, Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
• ŞAFAKCI, Hamit, “Hurufat Defterlerine Göre Ardanuç Kazası Vakıfları”, Artvin Tarihi Araştırmaları-1, Ed. Nuri Yavuz, Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
• TAŞKIN Faruk, Artvin Tarihi Bibliyografyası, Kriter Yayınevi, İstanbul 2020.
• TEMEL, Eşref, “Hurufât Defterlerine Göre XVIII.-XIX. Yüzyılda Livane (Artvin) Vakıfları”. Artvin Tarihi Araştırmaları-1, Ed. Nuri Yavuz, Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
• TOKDEMİR, Hayrettin, Artvin Destanı, Fon Matbaası, Ankara 1978.
• TUNCEL, Metin, “Artvin”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, C: 3, İstanbul 1991, ss. 420-422.
• TURAN, Resul, Çarlık Rusyası Döneminde Batum Vilayeti (1878-1914), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2019.
• UMAR, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1993.
• YÜCETÜRK, Zemzem, “İlk Vilayet Salnamesi Olan 1283 (1866-1867) Tarihli Salnameye Göre Bosna’nın İdarî Yapısı”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S: 59, Güz 2018, ss. 205-231.
• _________, “19. Yüzyılda Artvin’in İdarî Yapısı”, Artvin Tarihi Araştırmaları-1, Ed. Nuri Yavuz, Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
• _________, “93 Harbi ve Sonrasında Artvin”, Karadeniz Araştırmaları, S: 65, Ankara 2020, ss. 73-95.
• 19. ve 20 Yüzyıl Belgelerinde Artvin: Göğe Komşu Topraklar, T.C. Artvin Valiliği, 2. Baskı, Ankara 2008.