TARİHSEL SÜREÇTE AKÇAABAT’TA BAĞCILIK

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 31, 143 - 170, 01.11.2021

Zehra Topal

https://doi.org/10.18220/kid.1017397

Öz

Kaybedildiğinde önemi anlaşılan, çoğu zaman geri kazanılamayan değerlerimiz zamana ve şartlara göre bir bir yok olup gitmekte, her geçen gün bunlara bir yenisi eklenmektedir.
Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bir zamanlar başlıca tarımsal üretim kalemlerinden birini teşkil eden, ancak günümüzde ortadan kalkan üzüm yetiştiriciliği yani bağcılık da bunlardan biridir.
Bu çalışmada, bağ alanı ve üzüm üretimi bakımından günümüzde tarım bölgelerimiz arasında adı geçmeyen, Trabzon’a bağlı Akçaabat ilçesinin bağcılık geçmişi ele alınmıştır. Çalışmanın ana kaynakları fethin ilk yüzyılında kayda alınan Tahrir defterleri başta olmak üzere Osmanlı Arşivi kayıtlarıdır. Bunların yanında bahsi geçen kaynaklarda belirtilen verilerin günümüz ile olan bağlantılarının kurulması amacıyla sözlü kültür kaynaklarına da başvurulmuştur. Akçaabat’ta bağcılık yapılan köyler, köylerdeki asma adeti, üretilen şıra ve şarap miktarları ile zamanla bağcılıkta meydana gelen gerilemenin nedenleri, ortadan kalkması gibi konular irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Doğu Karadeniz, Trabzon, Akçaabat, ticaret, bağ, üzüm, şıra, şarap

VITICULTURE AND ITS HISTORY IN AKÇAABAT

Öz

Grape cultivation was once one of the most important occupations in the agricultural industry in the Eastern Black Sea, and viticulture has been one of the vanishing agricultural values in the region. Hence, this study examines the viticulture history of Akçaabat, one of the oldest districts in Trabzon. Akçaabat, with its vineyard areas, had a significant role in grape production but has been ignored in the discussions regarding grape agriculture in the region. The main sources of the study are the Ottoman Archive documents, especially the Tahrir registers recorded during the first century of the conquest. Furthermore, oral accounts were also considered in order to make a comparison between the findings in the sources above and the current status. The study examines the villages where viticulture is made, the number of vine trees in the villages, and the amount of “grape juice (şıra) and wine produced. The study additionally discusses the reasons for the decline in viticulture and its disappearance over time.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Eastern Black Sea, Trabzon, Akcaabat, trade, vineyard, grape, must, wine

Kaynakça

• BOA, TD, nr. 387.
• BOA, TD, nr. 288.
• BOA, MAD, nr. 334,
• BOA. A. DEF, nr. 85.
• BOA. A. DEF, nr. 595.
• BOA, KK, MD, nr. 2697.
• TK, KKA, TD, nr. 29.
• BOA, İ-ŞD, nr. 4954.
• Trabzon Şer’iyye Sicili [TŞS], nr. 1853, 1872, 1999.
• AFYONCU, Erhan, "Zeâmet", DİA, cilt: 44.
• AYGÜN Necmettin, Onsekizinci Yüzyılda Trabzon’da Ticaret, İstanbul 2005.
• AYGÜN, Necmettin, “Osmanlı Devleti’nin Son Zamanlarında Karadeniz’in Güney Kesiminde İktisadî Faaliyetler”, Karadeniz Araştırmaları, C: 6, S: 23, Güz 2009.
• BEYOĞLU, Süleyman, “Salnamelerle Akçaabat (1869-1928)”, Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu 26-28 Nisan 2013, Akçaabat Belediyesi Kültür Yayınları 2014.
• BİLGİN, Mehmet-YILDIRIM, Ömer, Sürmene Tarihi, Sürmene Belediyesi, İstanbul 1990.
• BOSTAN M. Hanefi, XV ve XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadî Hayat, TTK, Ankara 2002.
• BOSTAN, M. Hanefi, “XVII. Yüzyılda Akçaabad Nahiyesinin Nüfusu”, Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu 26-28 Nisan 2013, Akçaabat Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• ÇELİK, Hüseyin, Kokulu Kara Üzüm Bağcılığı, Samsun 2011.
• EMECEN, Ferudun M, Doğu Karadeniz’de Bir Vadi Boyu Yerleşmesi, Ağasar Vadisi: Şalpazarı-Beşikdüzü, Trabzon 2009.
• EMİR, Osman, "Grek Kolonizasyon Dönemi'nde Karadeniz'de Önemli Bir Geçim Kaynağı: Köle Ticareti", Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 10, Trabzon 2011.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, C: II, I. Kitap, İstanbul 2005.
• FALLMERAYER, Jakob Phılıpp, Doğudan Fragmanlar, Çev. Hüseyin Salihoğlu, Ankara 2002
• FALLMERAYER, Jakob Phılıpp, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, Ter. Ahmet Cevat Eren, Haz. Celalettin Yavuz-İsmail Hacıfettahoğlu, Ankara 2011.
• HAMİLTON, William J., Anadolu'da Pontus ve Ermenistan Üzerine Araştırmalar, [Recearches in Asıa Minor Pontus and Armenia; With some Account of Their Antıguıtıes and Geology, c. 1, London 1842], Çev. Alper Yahyagil, Bölüm XV.
• İNALCIK, Halil, "Timar", DİA, C: 41.
• KARAGÖZ, İlyas, Grek, Bizans ve Eski Türk Kaynaklarına Göre Trabzon Yer Adları, Ankara 2004.
• KSENOPHON, Anabasis (Onbinlerin Dönüşü), Çev. Tanju Gökçül, İstanbul 1998.
• L’architecture Bizantine’de Trabzon, (Trebizonde, Trapesus, Trabezunte), Charles Texier, R. Pupplewell Pullan, Armağanı (550. Yılında Fetih ve Fatih), Haz. İsmail Hacıfettahoğlu, Ankara 2012.
• LERMİOĞLU, Muzaffer, Akçaabad-Akçaabad Tarihi Ve Birinci Genel Savaş-Hicret Hatıraları, İstanbul 1949.
• ORHONLU, Cengiz-GÖYÜNÇ, Nejat, "Has", DİA, cilt: 16.
• Xavier de Planhol, Trabzon’da Bağcılığın Önemi ve Gerileyişi, Çev. Özgür Yılmaz, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2017; (23).
• Nuri Topal, D.T: 1934, Akçaabat-Mersin Mh. doğumlu, 1 Aralık 2010 tarihinde görüşüldü.
• İsmet Nuhoğlu, D.T: 1941, Akçaabat-Mersin Mh. doğumlu, 25 Ağustos 2012 tarihinde görüşüldü.
• Osman Baş, D.T: 1938, Akçaabat-Salari (Sarıtaş Mh). doğumlu, 11 Aralık 2020 ve 15 Temmuz 2021 tarihinde görüşüldü.
• Ali Saraç, D.T: 1940, Akçaabat-Mersin doğumlu, 18 Aralık 2020 tarihinde görüşüldü.
• Mediha Salbacak Yamak, D.T: 1926, Giresun-Sarvan Köyü doğumlu, 15 Temmuz 2021 tarihinde görüşüldü. (Bilgileri temin eden Zerrin Salbacak’a teşekkürler).
• Hikmet Günel Salbacak, D.T: 1936, Akçaabat-Mersin Mh. Doğumlu, 15 Temmuz 2021 tarihinde görüşüldü.