OSMANLI DEVLETİ İDARESİNDE GÖNYE (GONİO) SANCAĞI

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 31, 171 - 188, 01.11.2021

Sibel Orhankazi

https://doi.org/10.18220/kid.1017407

Öz

Osmanlı Devleti’nde Karadeniz’in doğu yakasındaki bazı küçük idari birimler, Trabzon’un fethinden sonra belirli amaçlara ve bazı hizmetlere bağlı olarak teşkilatlanmıştır. Fethinden sonra merkeze olan uzaklık nedeniyle ulaşılamayan ve idare edilemeyen yerler Rusya’nın yayılmacı politikasından ve bu politikayı tatbik etmesinden sonra işlerlik kazanmıştır. Anapa ve Faş gibi stratejik öneme sahip toprakların kaybedilmesi ile Osmanlı Devleti bir takım askerî tedbirler almaya çalışmış, Gönye ve çevresindeki birimleri birer savunma hattı haline getirmiştir. Bu doğrultuda Batum ile beraber Gönye sancağına sürekli idareciler tayin edilmiş, kale ve çevresi sağlamlaştırılmaya çalışılmıştır. Böylece Gönye sancağı, konumunun anlaşıldığı dönemden itibaren hareketlilik kazanmış, iskelesi, gümrüğü ve kalesi ile beraber özellikle XVIII. yüzyılda önemli bir ikmal merkezi haline gelmiştir. Trabzon-Batum ile Hemşin-Çıldır-Kars arasındaki ulaşım ağının önemli bir parçası olan Gönye sancağı genellikle yakın bölgelerdeki idareciler tarafından tasarruf edilmiştir. Siyasi ve askerî dengelerin değişmesi ile beraber Gönye’nin idari statüsü köy, nahiye ve sancak olarak değişiklik göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Karadeniz, Trabzon, Gönye Sancağı, Batum Sancağı

SANJAK OF GONIO UNDER OTTOMAN RULE

Öz

The Ottoman government established specific administrative units in the eastern Black Sea after holding control of the region. These units served administrative purposes and defence policy. After the conquest of Trabzon, the neglected areas, due to their distance to the centre, gained critical importance after Russia's expansionist policy, put into effect at the time. With the loss of important lands in the northern Black Sea, the Ottoman Empire had to take measures and turned small administrative units into a defence line. For this purpose, the central government appointed new governors to the Miter Sanjak and strengthened the castle and its surroundings. Accordingly, Sanjak of Gonio has always been active, even though it has remained relatively a smaller unit than the surrounding areas. It played a significant role in transportation as well as being a crucial spot in the defence line. Sanjak of Gonio, which marks an important station on the transportation trades line between Trabzon-Batumi and Hemşin-Çıldır-Kars, was generally governed by the administrators in the nearby regions.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Black Sea, Trabzon, Gonio Sanjak, Batumi Sanjak

Kaynakça

• BOA. C. (Muallim Cevdet Tasnifi)
• BOA. İE. AS. (İbnü’l-Emin Tasnifi)
• MŞH. ŞSC. d. (Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri/Şeriyye Sicilleri)
• BOA. AE, III, Ahmed ((Ali Emiri Tasnifi Belgeleri)
• BOA. A.(DVNSMHM.d. (Mühimme Defterleri)
• BOA. A.(DVNSAHK. (Ahkâm Defterleri)
• BOA. A. MKT. (Sadaret Mektubî Kalemi Belgeleri).
• BOA. HAT. (Hatt-ı Hümayun Tasnifi Belgeleri)
• BOA. A. AMD. (Âmedî Kalemi Defterleri)
• AYGÜN, Necmettin, “Osmanlı Devleti’nin Son Zamanlarından Karadeniz’in Güney Kesiminde İktisadi Faaliyetler”, Karadeniz Araştırmaları, C: 6, S: 23, Güz 2009, s. 41-76.
• AYTEKİN, Osman, “Komşumuz Acara’da Osmanlı İzleri Gonio Kalesi”, XIV. Türk Tarih Kongresi, C: II, 2005, ss. 1297-1304.
• BAŞAR, Fahameddin, Osmanlı Eyâlet Tevcihâtı (1717-1730), TTK, Ankara 1997.
• ÇAĞATAY, Neşet, “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C: V, S: 5, Ankara 1947, ss. 483-511.
• DAĞLI, Yücel-Seyit Ali Kahraman, Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit, C: 1, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
• GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2015.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “XVI. Yüzyıl Başlarında Trabzon Livası ve Doğu Karadeniz Bölgesi”, Öncesi ve Sonrasıyla Trabzon’un Fethi, Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara 2001, ss. 224-267.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “Osmanlı Devleti’nde Taşra Teşkilatı (Tanzimat’a Kadar)”, Osmanlı, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, C: 6, Ankara 1999, ss. 77-88.
• İNALCIK, Halil, Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, TTK, Ankara 1987.
• İNAN, Kenan, “Trabzon’un Fethi”, Trabzon Tarihi Sempozyumu, Bildiriler, (6-8 Kasım 1998), Trabzon 1999, ss. 141-151.
• İNBAŞI, Mehmet, “Trabzon/Batum Eyâleti Valileri (1755-1795)”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S: 31, Erzurum 2006, ss. 161-191.
• ----------, Mehmet, Osmanlı İdaresinde Tortum Sancağı, (1549-1650), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2008.
• KAYA, Murat, 1170 Nolu Gönye, Batum Sahil Köyleri Nüfus Defteri’nin Değerlendirmesi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Rize 2013.
• KILIÇ, Orhan, “XVIII. Yüzyılın ilk yarısında Trabzon Eyaleti’nin İdarî Taksimatı ve Tevcihatı”, Trabzon Tarihi Sempozyumu, (6-8 Kasım 1998) Bildiriler, Trabzon 1999, ss. 179-192.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590), TTK. Ankara 1998.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisadi Yapısı, TTK. Ankara 2018.
• ÖZ, Mehmet, Kanun-ı Kadimin Peşinde, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2017.
• PAMUK, Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi (1500-1914), İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• SOLAK, İbrahim, “Osmanlı Devleti’nde Taşra Teşkilatı”, Osmanlı Teşkilat Tarihi, Ed. Tufan Gündüz, Grafiker Yayınları, Ankara 2013.
• TURAN, Ahmet Nezihi, XVI. Yüzyılda Ruha (Urfa) Sancağı, TTK, Ankara 2012.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi, C: II, TTK, Ankara 2011.
• ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Kardelen Kitabevi, Isparta 1998.
• -----------, XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, TTK. Ankara 1999.
• -----------, “Osmanlı Devleti’nde Merkezi Otorite ve Taşra Teşkilatı”, Osmanlı, Ed. Güler Eren, C: 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 111-122.