XVII. YÜZYILDA OSMANLI İDARESİNDEKİ TUNA NEHRİ (1683-1700) Donanma, İskeleler, Zahire Alımı ve Nakliye

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 32, 369 - 396, 14.04.2022

Ali İrfan Kaya

https://doi.org/10.18220/kid.1103427

Öz

Osmanlı tarihinde Tuna Nehri, yalnızca donanmanın bulunduğu ve savaşlarda ismi geçen bir nehir değildir. Aynı zamanda nakliye ve ulaşım faaliyetlerinin yürütüldüğü bir suyoludur. Diğer taraftan Osmanlı Devleti’nde askerî, ekonomik ve sosyal hayatın önemli bir parçası olan Tuna Nehri hakkında yapılan çalışmaların sayısı oldukça azdır. Bu çalışmada mali kayıtlar başta olmak üzere XVII. yüzyılın son dönemlerine ait Osmanlı arşiv belgeleri esas alınarak Osmanlı nehir donanması; bu başlık altında, kaptan paşalar, donanma personeli, donanmadaki gemi ve kayık türleri, bunların bakım, onarım ve inşası, ayrıca iskelelere getirilen zahirenin yıllara göre fiyat dağılımı, zahirenin saklanması ve nakliyesi, nakliye ücretleri, nakliyede ortaya çıkan sorunlar ve sorunların nasıl çözüldüğü gibi belli başlı konular ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Tuna Nehri, Tuna donanması, Hububat fiyatları, Nakliye.

OTTOMAN ADMINISTRATION ON RIVER DANUBE IN THE LATE THE XVII. CENTURY (1683-1700) Navy, Pıerges, Purchuse of Grain and Shipping

Öz

River Danube was not only a river associated with wars or a port where the navy was located during Ottoman history. It was also a waterway where shipping and transportation activities were carried out. Research indicates a few studies on the Danube, which, however, was an essential spot regarding the military activities as well as the economic and social life of the Ottoman Empire. This study examines the financial records of the late 17th century in the Ottoman archive documents about the Ottoman river navy with its elements such as captain pashas, navy personnel, types of ships and boats in the navy, and their maintenance, repair and construction. In addition, this study discusses the procurement of grain, concerning the stages from purchase to distribution, delivery to the piers, prices, storage, transportation of the purchased grain in warehouses, and transportation costs.

Anahtar Kelimeler

Black Sea, Danube river, Danube navy, Grain prices, Shipping.

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA.) Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicillatı Mühimme Defterleri (A.{DVNS. MHM.d.): 102; 104; 106; 108; 110.
• Ali Emiri Sultan Ahmed II (AE.SAMD.II): 019/02026.01; 020/02172.01; 03/0218; 04/0342.01-2; 06/0518; 09/0948.01; 08/0819.01;
• Ali Emiri Sultan Mehmed IV (AE.SMMD.IV): 018/01951.
• Ali Emiri Sultan Süleyman II (AE.SSÜL.II): 012/01161.01; 02/019; 029.02919.01.
• Cevdet Bahriye (C.BH): 081/03854.01; 0187/08777.01; 0204/09542.01; 0223/10360.01; 0255/11815.01.
• Cevdet Belediye (C.BLD): 063/03110.01-2.
• İbnü’l-Emin (İE): 010/0840.01; 05/0415.01.
• İbnü’l-Emin Bahriye (İE.BH): 04/0377.01; 04/0381.01; 04/0384.1; 05/0407.01; 05/0417.01; 05/0420.01; 05/0435.03; 05/0435.05; 05/0435.07; 05/0440.05; 05/0445.01; 05/0440.03; 05/0475.01; 06/0489.01; 06/0495.01; 06/0497.01; 06/0519.01; 06/0519.3; 06/0545.01; 06/0557.03; 07/0562.01; 07/0586.01; 07/0587.01; 07/0603.01; 07/574; 07/584; 08/0688.01; 08/0736.1-2; 09/0764.01; 09/0769.01; 09/0770.01-6; 09/0771.01; 09/0787.1-2; 09/0812; 10/921.02; 010/0834.01; 010/0835.01; 010/0841.01; 010/0850.01; 010/0900.01; 010/0902.01; 011/01030.01; 011/0976; 012/01042.01; 013/01154.01; 0440/01.
• 2. Kitap ve Makaleler AYHAN, Yılmaz, Celalzade Mustafa Çelebi, Muhteşem Çağ ve Kanuî Sultan Süleyman, Kariyer Yayınları, İstanbul, 2011.
• BOSTAN, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• BOSTAN, İdris, Osmanlılar ve Deniz, Küre Yayınları, İstanbul 2007.
• CAFEROĞLU, A., “Çayka’dan Şayka’ya”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1970, ss. 1-11.
• CEZAR, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarihi, C: II-IV Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• ÇELİK, Reşat, 99 Numaralı Mühimme Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (1-90), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bitlis Eren Üniversitesi/Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bitlis 2015.
• DÁVID, Géza, “Budin”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C: VI, İstanbul 1992, ss. 348-352.
• DAVİES, Norman, Avrupa Tarihi, Çev. Burcu Çığman-Elif Topçugil, Kudret Emiroğlu ve Suat Kaya, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2011.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1998.
• DURSUN, A. Haluk, “Osmanlı Arşivinde Tuna Nehri ve Kıyıları”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C: XII/II, 2012, ss. 333-339.
• GÖK, İlhan-KIRCA, Ersin, 103 Numaralı Mühimme Defteri, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2016
• İNALCIK, Halil, “Osmanlı Metrolojisine Giriş”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S: 73, 1991, ss. 21-49.
• KARAÇAY TÜRKAL, Nazire, Silahdâr, Zeyl-i Fezleke, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2012.
• KAYA, Ali İrfan, Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Bir Kaynak Olarak 98 Numaralı Mühimme Defteri, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2019.
• KAYAPINAR, Ayşe, “Osmanlı Hâkimiyetinde Tuna Nehri ve Tuna Adaları”, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi Yılmaz Kurt Armağanı, C: 1, Ankara 2016, ss. 472-521.
• KILIÇ, Orhan, “Ocaklık”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C: XXXIII, İstanbul 2007, ss. 317-318.
• KILIÇASLAN, Emre, “XVIII. Yüzyılda Tuna Demirkapısı ve Girdaplar İdaresi”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S: 25, 2010, ss. 59-76.
• KİEL, Michiel, “Niğbolu”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C: XXXIII, İstanbul 2007, ss. 87-89.
• KUL, Muhittin “Muhasara ve Deprem: Kal’a-i Ağriboz Tamiratları (1688-1715)”, History Studies, 13/1, Şubat 2021, ss. 69-97.
• MAXIM, Mihai “Tuna”, TDV İslâm Asiklopedisi, C: XLI, İstanbul 2012, ss. 372-374.
• 0OSTAPCHUK, Victor, “XVI. ve XVII. Yüzyıl Kazak Deniz Akınları Karşısında Osmanlı Karadeniz’i”, Türk Denizcilik Tarihi I, Ed. İdris Bostan-Salih Özbaran, Boyut Yayınları, İstanbul 2009, ss. 241-55.
• OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2006.
• DEFTERDAR SARI MEHMED PAŞA, Zübde-i Vekayiât, Haz. Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Merzifonlu Kara Mustafa Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C: XXIX, İstanbul 2009, ss. 246-249.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C: I, MEB yayınları, Ankara 1993.
• PARLATIR, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınları, Ankara 2016.
• TAN, Mehmet Ali, 99 Numaralı Mühimme Defteri (91-180), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bitlis Eren Üniversitesi/Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bitlis 2015.
• TOPAL, Mehmet, Silahdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2001.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C: I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Pardigma Yayıncılık, İstanbul 2011.
• VASİLİEV, Alexander A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, Çev. Tevabil Alkaç, Alfa Yayınları, İstanbul 2016.
• YILDIRIM, Filiz, 18. Yüzyılda Tuna Nehri Donanması (1711-1792), Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2016.
• YILDIRIM, Filiz, Nazlı Tuna’nın İnce Donanması (18. Yüzyıl), Hiper Yayın, İstanbul 2019.
• YUSUF, Gülderen, “Kanuni Sultan Süleyman Döneminde (1520-1566) Tuna ve Tuna'ya Akan Diğer Nehirlerdeki Türk Filosu ve Gemilikleri (Tersaneleri)”, X. Türk Tarih Kongresi, C: IV, Ankara 22-26 Eylül 1986, ss. 1773-1794. ZİNKEİSEN, John Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C: II, Çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.