BARMA YAYLASI TARİHİ

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 33, 39 - 74, 09.11.2022

M. Hanefi Bostan

https://doi.org/10.18220/kid.1201490

Öz

Bu makalede Of kazasında yaylacılığın ne zaman başladığı ve yaylalardan ne kadar vergi alındığı tespite çalışılacaktır. Of kazasına bağlı Hola-i Kebir köylerinin eski mahallesi, sayfiye köyü olan ve yaylacılık yapılan Barma Yaylası’nın ne zaman kurulduğu ve sınırlarının nereye kadar uzandığı arşiv belgelerine dayanılarak ortaya konulacaktır. Zaman içinde Barma Yaylası’nın mezralarına komşu olan yaylaların halkından Paçan köylüleri ile ne tür ihtilafların ortaya çıktığı ve bu ihtilafların nasıl geliştiği, ihtilafların çözülmesi için yaylalardan kurulan mahkemelerin nasıl sonuçlandığı kadı ilamlarıyla belirlenmeye çalışılacaktır. XIX. yüzyılın ikinci yarısında Hola-i Kebir köylüleri kendi meralarına (Sicanoba Yaylası’nda) kelifler yapan Paçan köylüleri arasında meydana gelen çatışmanın nasıl sonuçlandığı ortaya konulacaktır. Cumhuriyet döneminde bu ihtilafların Köbrübaşı’na bağlı Dağardı köylüleri ile devam ettiği ve bu ihtilafların neden çözülmediği belirlenmeye çalışılacaktır. 1935 yılında Barma Yaylası’nda hangi köylülerin ve bu köylere bağlı hangi hanelerin evi ve çayırı bulunduğu ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Of Kazası, Barma Yaylası, Hola-i Kebir, Paçan, Kelif, Çaykara, Dernekpazarı, Köprübaşı, Köprübaşı.

HISTORY OF THE BARMA PLATEAU

Öz

This article explores the time when nomadic life started in the district of Of and how much tax was collected from the plateaus. Using the archive documents, it will be revealed when the Barma Plateau, which is the old quarter of Hola-i Kebir villages in the district of Of, was established and where nomadic life is practised, and how far its borders extend. The study, according to the 19th-century kadı writs and chronicles, also highlights the conflicts between the Paçan villagers, who were among the people of the highlands adjacent to the hamlets of Barma Highland, how these conflicts developed, and how the courts established from the highlands to resolve the conflicts. The study focuses on the conflict between the villagers of Hola-i Kebir and Paçan villagers who made herds for their pastures (in Sicanoba Plateau) and how it was resolved. The study also includes discussions of other conflicts that continued along with the Dağardı villagers of Köbrübaşı during the Republican period and the reasons why these conflicts were not resolved. The study reviews which villagers and households were connected to these villages with houses and meadows in Barma Plateau in 1935.

Anahtar Kelimeler

District of Of, Barma Plateau, Köprübaşı., Hola-i Kebir, Paçan, Kelif, Çaykara, Dernekpazarı

Kaynakça

• KAYNAKLAR
• 1. Arşivler
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA)
• Bâb-ı Âsafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Trabzon Ahkâm Defterleri, Defter (A.DVNS.AHK. TZ .d. ), nr. 5, 7.
• Cevdet – Evkaf ( = C. EV), nr. 421/21311.
• Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti Asayiş Kalemi Evrakı (DH.EUM.AYŞ), nr. 7/67.
• İrade Dâhiliye (İ. DH), nr. 577/40222.
• Kamil Kepeci (KK), Mevkufat Kalemi (MK ), nr. 2697.
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT), Dosya nr. 1054 / 65.
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD), nr. 828.
• Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti (ML.EEM), nr. 759/17.
• Meclis-i Vâlâ (MVL), nr. 94/14, 646/37, 665/65.
• Nüfus Defterleri (NFS.d), nr. 1139, 1142.
• Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A. MKT. MVL), nr.33/18.
• Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A. MKT. MHM), nr. 413/37.
• Şura-yı Devlet (ŞD), nr. 1843/27; 1851/18.
• Tahrir Defteri (TD ), nr. 52, 53, 613.
• Timar Zeamet Tevcih Defteri TZTD), nr. 17893.
• Tapu Kadastro Kuyud- ı Kadime Arşivi (TK. KKA ),
• Tahrir Defteri (TD ), nr. 29, 43, 348, 355.
• Trabzon Şer'iyye Sicilleri (TŞS ), nr. 1866/52, 1904/90, 1923/109, 1999/185, 2005/191, 2019/205.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA )
• Hurufat Defteri (HD ), nr. 1133.
• Vakıf Defteri (VD ), nr. 157, 532.
• Çaykara İlçesi - Akdoğan Köyü Muhtarlığı Arşivi (Çİ-AKMA )
• Eğrisu Yaylası’na Ait Hicri 1015 Tarihli Of Kadısı Hücceti (EY-H.1015-OKH).
• Eğrisu Yaylası İle İlgili Evâhir-i Cemaziye’l-ahir 1136 Tarihli Padişah Fermanı.
• Eğrisu Yaylası’na Ait Hicri 1137 (1725) Tarihli Of Kadısı Hücceti (EY-H.1725-OKH).
• Dernekpazarı Kaymakamlığı (DPK )
• Ormancık (Makdanos) Köyü Arazi Tahrir Cetveli Defteri (OKATCD ).
• Dernekpazarı İlçesi - Ormancık Köyü Güzelleştirme ve Dayanışma Derneği Arşivi (DPİ – OKGDDA )
• Trabzon Kadısına 1701 Tarihinde Gönderilen Emrin Sureti (TK1701TGES), nr. 3.
• Trabzon Kadısı Veiyuddin Efendi’nin Hücceti ve Sureti (TKVEH), nr. 4, 5.
• Sultan II. Mahmud’un Barma Camii Fermanının Sureti (SII.M-BCFS), nr. 6.
• Sultan II. Mahmud’un Hola-i Kebir Köylerinin Mera Yerleri İle İlgili Fermanı (SII.M-HKMYF), nr. 7.
• 20 Muharrem 1279 (18 Temmuz 1862) Tarihli İlâmın Mustafa Cansız Tarafından Çevirisi, nr. 8, s . 1-8.
• Trabzon Tetkikat Mahkemesi Meclisinin İ'lâmı ve İ'lâmın Suretleri (TTMMİ), nr. 9.
• H.1284 ve 1285 / M. 1868 Tarihli Tapu Kayıtları (1284-1285 / 1868 T.TK), nr. 10, s. 1-2.
• Çaykara Kazası İdare Heyetinin 79 Sayılı Kararı (ÇKİH79SK ), nr. 11.
• Okşoho Köy Sınır Kâğıdı Örneği (OKSKÖ), nr. 12.
• Yedi Köy Muhtarı’nın Barma Yaylası’na Yapılan Silahlı Müdahalenin Önlenmesi İçin Trabzon Valiliğine Verdikleri Dilekçe (YKMBYYSMÖİTVVD), nr. 13.
• Yedi Köy Muhtarının İçişleri Bakanlığına Gönderdiği Dilekçe (YKMİBGD), nr. 14.
• Çalışanlar Köyü Muhtarının Trabzon Valiliğine Telgrafı (ÇKMTVT), nr. 15.
• Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğünün Taşçılar Köyü Muhtarına Verdiği Cevap (TSMM.TKMVC), nr. 16.
• Çaykara ve Sürmene Köy Muhtarlarının Talep Ettiği Sınırlar (Ç-S. KMTES), nr. 17.
• Hola-i Kebir Köy Muhtarlarının Trabzon Valiliğine Gönderdikleri Rapor Mahiyetindeki Dilekçeleri (HKKM.TV.GRMD), nr. 18, s. 1-2.
• Dernekpazarı İlçesi – Tüfekçi Köyü Muhtarlığı Arşivi (DPİ – TKMA )
• Harita Mühendisi Osman Sula’nın Çaykara – Sürmene İlçe Hududu Haritası (HMOSÇ-SHH).
• Kabro Hoca’nın Oğlu Ahmet Er’in Arşivi (KHO.AEA )
• Sultan III. Selim’in Barma Köyü Camii Fermanı (SIII.S-BKCF ).
• Prof. Dr. Burhanettin Can Arşivi Hadi Belediyesi Reisi ve Azası İle İlgili Belge.
• Resmi Gazete, Sayı 30812, Tarih: 25 Haziran 2019; Sayı 30960, Tarih: 26 Kasım 2019.
• 2. Kitap ve Makaleler
• 1935 Genel Nüfus Sayımı – Trabzon Vilayeti, Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü Yayını, Ankara 1937.
• 1940 Genel Nüfus Sayımı, Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara 1944.
• 1945 Genel Nüfus Sayımı, Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara 1950.
• ALBAYRAK, Sadık, Manaho Deresi (Cezaevi Notları), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013.
• ALTUNCU, Naci, “Geçmişte yayladan köye göç”, https://www. caykaragazetesi.com/gecmiste-yayladan-koye-goc/ (06 Kasım 2018).
• ARSLAN, Zehra, “Cumhuriyet Döneminde Of İlçesinin İdari Yapısı ve Nüfusu (1923-2015)”, Türk İdare Dergisi, 480 (2015), ss. 11-37.
• ASAN, Ömer, Pontos Kültürü, Belge Yayınları, İstanbul 2000.
• AYGÜN, Necmettin, “Osmanlı Devleti Kırsalında İktisadî Örüntüler ve Trabzon’da Koyun (Sürü) Sahipleri (1722)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 25, Trabzon 2018, ss. 11-67.
• BAKKALOĞLU, Numan, “Yaylaönü Köyü”, Yeni Çaykara Bülteni, 8 (1984), s. 17.
• BİLGİN, Mehmet, Sürmene Tarihi, Sürmene Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 1990.
• BOSTAN, M. Hanefi, “Çaykara ve Dernekpazarı Tarihi”, Geçmişten Geleceğe Çaykara - Dernekpazarı (Tarih - Toplum - Kültür), Çaykara ve Dernekpazarı Kültür ve Yardımlaşma Cemiyeti Yayını, İstanbul 2005, ss. 17-94.
• BOSTAN, M. Hanefi, Karadeniz’de Nüfus Hareketleri ve Nüfusun Etnik Yapısı, Nöbetçi Yayınevi, İstanbul 2012.
• BOSTAN, M. Hanefi, “XV - XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Of Kazası”, Başlangıçtan Günümüze Her Yönüyle Of, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon 2016, ss. 35-109.
• COŞKUN, Osman, Doğu Karadeniz Yer Adları ve Söz Varlığı (Artvin - Rize - Trabzon), Çatı Kitapları, İkizdere 2013.
• ÇOLAK, Alper Hüseyin ve KIRCA, Simay, “Turbalıklar: Gezegenin Arşivleri”, Atlas Dergisi, 249 (2013), ss. 70-88.
• DEMİRCİOĞLU, Sezgin – BİLGİN, Süleyman, Of Nüfus Defteri (1834), Şenyıldız Yayınları, İstanbul 2011.
• Derleme Sözlüğü, II, (1968) III, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1965.
• EKİNCİ, İlhan, “On Dokuzuncu Yüzyılda Doğu Karadeniz’de (Gümüşhane-Trabzon) Yayla Anlaşmazlıkları ve Düşündürdükleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 26, Trabzon 2019, ss. 311-346.
• EMECEN, Feridun, “Ağnam Resmi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, I, İstanbul 1998,
• ERÜZ, Coşkun, “Barma Ağaçbaşı Turbalığı Bir Dünya Mirası”, https://www.caykaragazetesi.com/barma-agacbasi-turbaligi-bir-dunya-mirasi/ (erişim 15 Kasım 2017).
• GOLOĞLU, Mahmut, Trabzon Tarihi (Fetihten Kurtuluşa Kadar), Serander Yayınları, Trabzon 2013.
• KABRO HOCA (Kebirzâde Hasan), “Barma Yaylası Haritası”, Dernekpazarı Haber Bülteni, 8 (1998), ss. 24-25.
• KARATAŞ, Mecit, “Yaylalar”, Yeni Çaykara Bülteni, 11 (1985), s. 3.
• KILIÇ, Dündar, Sürmene Nüfus Defteri (1834), Alioğlu Yayınevi, İstanbul 2013.
• KUNERALP, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İsis Yayınları, İstanbul 1999.
• LESSİNG, Ferdinand D., Moğolca Türkçe Sözlük, I-II, Çev. Günay Karaağaç, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• MİROĞLU, İsmet, XVI. Yüzyılda Bayburt Sancağı, Anadolu Yakası Bayburt Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları, İstanbul 1975.
• MOR, Cemil, Trabzon İlinin Turizm Coğrafyası, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mar¬ma¬ra Üni-ver¬si¬te¬si Eğitim Bilimleri Ens¬ti¬tü¬sü, İstanbul 2006.
• NECİP, Emir Necipoviç, Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, Çev. İklil Kurban, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• Salnâme-i Vilâyet-i Trabzon, Def'a 1, Trabzon Vilâyeti Matbaası, Trabzon 1286.
• Salnâme-i Vilâyet-i Trabzon, Def'a 4, Trabzon Vilâyeti Matbaası, Trabzon 1289.
• Salnâme-i Vilâyet-i Trabzon, Def'a 8, Trabzon Vilâyeti Matbaası, İstanbul 1293.
• ŞAKİR ŞEVKET, Trabzon Tarihi, Yay. Haz. İsmail Hacıfettahoğlu, Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara 2001.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, “Barma”, Kâmûs’ul – A'lâm, II, Mihran Matbaası, İstanbul 1316, ss. 391, 392.
• Trabzon Köprübaşı Belediyesi ( = TKB), (2018), “Arsa M2 Rayiç Bedelleri”, https://www.trabzonkoprubasi.bel.tr/genel.asp?sayfalama=goster&id=78 (erişim 29.10.2018).
• TUNCER, İbrahim, Coğrafyası ve Belgeleriyle Çaykara Tarihi, Çaykara Kültür Sanat ve Yayıncılık Limited Şirketi, İstanbul 2017.
• UMUR, Hasan, Of ve Of Muharebeleri, Güven Basımevi, İstanbul 1949.
• UMUR, Hasan, Of Tarihine Ek, İstanbul Birlik Basın ve Yayınevi, İstanbul 1956
• YILMAZ, Özgür, Tanzimat Döneminde Trabzon, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2014.
• YİĞİT, Altay, Çaykara ve Folkloru, Kent Matbaası, Ankara 1981.
• YİĞİTBAŞIOĞLU, Hakan, “Ağaçbaşı Yaylası Turbalığı/Trabzon: Doğal Çevre Değişimine Güzel Bir Örnek”, V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu 2008 (16-17 Ekim 2008) Bildiriler Kitabı, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafya Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Ankara 2009, ss. 293-298.
• ZAMAN, Mehmet, Doğu Karadeniz Kıyı Dağlarında Yaylalar ve Yaylacılık, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2007.
• ZEKİYEF, Mirfatih Z., Türklerin ve Tatarların Kökeni, Çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2007.