MOSQUES, MASJIDS AND THEIR OFFICIALS IN KUMRU (SERKIS, KEŞ STREAM AND MEYDAN DISTRICT) ACCORDING TO HURUFAT NOTEBOOKS (1689-1834)

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 33, 75 - 98, 09.11.2022

Abdullah Bay

https://doi.org/10.18220/kid.1201493

Cited By: 2

Öz

This study deals with the foundations and religious structures established in rural settlements around Kumru, and officials and their wages will be examined based on the Hurufat notebooks, which are among the main sources of the local history, and some other documents revealing the characteristics of the region. Hurufat notebooks kept by district officers provide us with important information about the administrative, religious, social and economic aspects of the region. Considering the period in which it was kept, these notebooks offer the opportunity to identify a period of approximately two centuries in the region. During the Ottoman period, many religious buildings were serving in the districts of Meydan, Sergis and Keş Stream, which were the administrative units of the region, between 1690 and 1830. All kinds of financing for these buildings were supported by foundations. Many monetary foundations were established by benevolent people to cover the expenses of mosques and masjids built in these districts, and the people working in these places. These donations were utilized through a kind of income system according to Islamic law, and the revenues were spent for the maintenance and restoration of religious and social structures and to meet the wages of the officials.

Anahtar Kelimeler

Sergiz, Mosque, Masjid, Foundation

HURUFAT DEFTERLERİNE GÖRE KUMRU’DA (SERKİZ, KEŞDERESİ VE MEYDAN KAZALARI) CAMİLER, MESCİTLER VE GÖREVLİLERİ (1689-1834)

Öz

Bu incelemede şehir tarihinin ana kaynakları arasında yer alan Hurufat defterlerinden ve bölge hakkında bilgi veren diğer bazı belgelerden hareketle Kumru çevresindeki kırsal yerleşim yerlerinde kurulmuş vakıflar, dinî yapılar, görevliler ve ücretleri incelenecektir. Kazalar hakkında tutulan Hurufat defterlerinde bölgenin idarî, dinî, sosyal ve ekonomik durumu ile ilgili önemli bilgiler bulunmaktadır. Tutulduğu zaman dilimi değerlendirildiğinde, bu defterler bölgenin yaklaşık iki yüzyıllık bir dönemini tespit etme imkânı sunmaktadır. Osmanlı döneminde bölgenin idari birimleri olan Meydan, Serkiz ve Keşderesi kazalarında 1690 ile 1830 yılları arasında çok sayıda dini yapı hizmet veriyordu. Hizmet veren bu binaların her türlü finansmanı ise vakıflarla karşılanıyordu. Kazalarda inşa edilen camiler, mescitler ve buralarda görevli kişilerin masraflarını karşılamak üzere hayırsever kişiler tarafından birçok para vakfı kurulmuştur. Vakfedilen bu paralar İslam hukukuna uygun şekilde düzenlenmiş bir çeşit gelir sistemiyle borç verilerek değerlendirilmiş, elde edilen gelirler, dinî ve sosyal yapıların bakım ve onarımlarının sağlanması ve görevlilerin maaşlarının karşılanması için harcanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kumru, Meydan, Serkiz, Keşderesi, Cami, Mescid, Vakıf, Hurufat, Sergiz, Mosque, Masjid, Foundation

Kaynakça

• 1-Arşiv Kaynakları
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
• -NFS.d., (Nüfus Defterleri) 977; 1003; 1033.
• -EV.d. (Evkaf Defterleri), 12983.
• -MŞH.ŞSC. (Meşihat Şeriyye Sicilleri Defterleri, Ünye Kadı Sicili), 8947.
• VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi) -HD, (Hurufat Defteri) 545; 547; 548; 549; 555; 567; 1080; 1088; 1089; 1090; 1091; 1098; 1117; 1118; 1119; 1122; 1123; 1128; 1131; 1139; 1140; 1142; 1154. İBB Atatürk Kitaplığı -Hat.1084.
• 2-Kitap ve Makaleler
• AKGÜNDÜZ, Ahmet. “Osmanlı Hukukunda Vakıflar, Hükümleri ve Çeşitleri”. Türkler, C:10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss.447-460.
• ———. İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. OSAV, İstanbul 2013.
• AKINCI, Halis. Hurufat Defterlerine Göre Kır-ili Kazası, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2007.
• ALKAN, Mustafa. “Türk Vakıf Tarihi Araştırmaları Açısından Hurufat Defterleri: Adana Örneği”. Kongreye Sunulan Bildiriler 2006, IV. Cilt, 1.Kısım, Ankara 2010, ss.825-842.
• BAYKARA, Tuncer. Osmanlı Taşra Teşkilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler (Anadolu). Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1990.
• BEYAZIT, Yasemin. “Hurufat Defterlerinin Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri”. History Studies C: 5, S: 1, 2013, ss.39-69.
• ÇAKAR, Enver. “Hurufat Defterlerine Göre 18. Yüzyılda Palu”. Vakıflar Dergisi, S: 49, 2018, ss.21-40.
• ÇAKAR, Enver ve Celalettin Uzun. Hurufat Defterlerinde Harput (1690-1812), Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Elazığ 2017.
• ÇAL, Halit. “1192 Numaralı 1696-1716 Tarihli Hurufat Defterine Göre Yunanistan’daki Türk Mimarisi”. Erdem, S: 58, 2010, ss.93-242.
• ÇİFTÇİ, Cafer. “18. Yüzyılda Bursa’da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”. Tarih Araştırmaları Dergisi C: 23, S: 36, 2004, ss.79-102.
• DEMİRTAŞ, Hasan. “Vakıf Araştırmalarında Kaynak Olarak Hurufat Defterleri: Kangırı Örneği”. Vakıflar Dergisi, S: 37, 2011, ss.47-92.
• DEMİRYÜREK, Mehmet. “Kıbrıs Şer’iye Sicillerine Göre XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Kıbrıs’ta Kurulan Para Vakıfları (Vakf-ı Nukud)”. Turkish Studies C: 4, S: 8, 2009, ss.1015-1043.
• DÜZDAĞ, M. Ertuğrul. Kanuni Devri Şeyhülislamı Ebussuud Efendi Fetvaları. Kapı Yayınları, 2018.
• EMİROĞLU, Kudret. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1869. C. 1. Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, Ankara 1993.
• ———. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1877. C. 9. Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, Ankara1995.
• ———. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1890. C. 18. Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 2008.
• ———. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1903. C. 21. Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 2008.
• GEDİKLİ, Fethi. “Kaza”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: 25, Ankara 2022, ss.117-119.
• GÖKMEN, Ertan. “Hurufat Defterlerine Göre Demirci Kazası ve Köylerinde Cami ve Mescitler (1690-1830)”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C: 3, S: 2, 2005, ss.21-56.
• İPEK, Nedim. “Canik Sancağı’nın Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme”. On dokuz Mayıs University Journal of Education Faculty, C: 12, S: 1, 1999, ss.24-45.
• KAVALCIOĞLU, Abdullah. “16. Yüzyıl Osmanlısında Kur’ân Okuma Karşılığı Ücret Alma Tartışmaları: Birgivî Zeyrekzâde Örneği”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, S: 54, 2020, ss.303-328.
• KUL, Eyüp. Osmanlı Döneminde Rize (Fetihten 19. Yüzyıla), Libra Yayıncılık, İstanbul 2020.
• ———. “Rize Şehri’nin Türk-İslam Beldesine Dönüşüm Sürecinde Vakıfların Rolü”. Başlangıçtan 19. Yüzyıla Rize Tarihi, Ed. Burak Gani Erol, Ali Güveloğlu, Eyüp Kul, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları, Rize 2020, ss.216-266.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik). TTK, Ankara 2018.
• NALDAN, F. “Hurufat Defterlerine Göre 17. ve 18. Yüzyıllarda Gercanis’de (Refahiye) Bulunan Vakıf Eserler”. Vakıflar Dergisi, S: 53, 2020, ss.115-131
• ÖZ, Mehmet. “Tahrir Defterlerine Göre Canik Sancağında Nüfus 1455-1643”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S: 6, 1991, ss.173-205.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin ve Ünal Üstün. Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları I: 1455 Tarihli Tahrir Defteri. TTK, Ankara 1992.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin ve Ünal Üstün. Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları II: 1485 Tarihli Tahrir Defteri/. TTK, Ankara 2002.
• ———.“Osmanlılar Döneminde Türk Vakıfları ya da Türk Hayrat Sistemi”. Osmanlı, C: 5, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss.17-33.
• ———.“Vakıf”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: 42. İstanbul 2012, ss.479-486.