UNUTULMUŞ BİR ÇÖMLEKÇİLİK GELENEĞİNİN ARDINDAN: TRABZON ÇÖMLEKÇİ MAHALLESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 34, 327 - 346, 04.05.2023

Turan Takaoğlu

https://doi.org/10.18220/kid.1292219

Öz

Osmanlı dönemi çanak çömlek üretim merkezleri üzerine yapılan çalışmalar son yıllarda Osmanlı arkeolojisi dalında önemi giderek artan bir çalışma alanı haline gelmiştir. Osmanlı döneminde, biri hem bölge içi hem de bölgeler arası ticaret için, diğeri ise sadece bölge içi tüketime yönelik üretim yapan iki farklı çömlekçilik geleneği mevcuttu. Trabzon'un Çömlekçi Mahallesi ikinci gelene-ğin en yaygın örneklerinden biridir. Trabzon’un Çömlekçi Mahallesi, Osmanlı döneminde bir zanaat uğraşının bir yerleşim birimine adını verdiğini gösteren tipik bir örnektir. Buna rağmen, Çömlekçi seramik atölyelerine ilişkin herhangi bir arkeolojik bilgiye sahip değiliz. Bu bağlamda bu çalışma bir zamanlar Trabzon'un Çömlekçi Mahallesi'nde gelişen seramik üretiminin boyutlarını, adli, mali ve idari nitelikteki Osmanlı yazılı kaynakları ile 19. yüzyılda kenti ziyaret eden Batılı seyyahların anlatıları ışığında incelemeyi amaçlamaktadır. Mevcut yazılı kaynaklar Çömlekçi atölyelerinde üretimin boyutları, üretilen seramiklerin tipleri, bir çömlekçi atölyesinin mimari özel-likleri, çömlekçilerin kimliği, seramiklerin nasıl kullanıldığı ve seramiklerin kullanıcılarına nasıl ulaştığı gibi konularda bazı önemli bilgilere ulaşmamıza yardımcı olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Osmanlı Dönemi, Çömlekçi Mahallesi, Çömlekçi Atölyeleri.

IN THE AFTERMATH OF A FORGOTTEN POTTERY TRADITION: THE QUARTER OF ÇÖMLEKÇİ IN TRABZON

Öz

The study of Ottoman pottery centres has lately become a growing field of interest within Ottoman archaeology. Two types of pottery centers could be identified for the Ottoman era, one producing for intra- and interregional markets and the other only for intra-regional trade and consumption. The Çömlekçi Quarter in Trabzon is one of the most common examples of the latter. However, our archaeological information on the potters’ workshops at Çömlekçi is completely lacking. This work examines the aspects of pottery production that once flourished in the Quarter of Çömlekçi in the light of Ottoman written sources and the narratives of Western travellers who visited the city during the 19th century. Available historiographical records help us to shed light on several aspects of pottery making at the Çömlekçi workshops, including the scale of production, the types of pots, how the pots were used, the architectural features of a potter’s workshop, the identity of potters, and the distribution of finished products.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Ottoman Period, the Quarter of Çömlekçi, Potter’s Workshops

Kaynakça

• AÇIK, Turan, “Fetihten 19. yüzyıla kadar Trabzon Şehri’nin Mahalleleri”, History Studies, No: 9, Year: 2017, pp. 25-56. AK, Emine, Ser’iyye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılın Sonlarında Trabzon’da Esnaflar, Karadeniz Technical University, Unpublished Master’s Thesis, Trabzon 2019. AKDEMİR, Hakan 2032 No.lu Trabzon Şeriye Sicilinin Transkripsiyonu ve Tahlili, Ondokuz Mayıs University, Unpublished Master’s Thesis, Samsun 2008. AYGÜN, Necmettin, “Osmanlı Devleti’nin Son Zamanlarında Karadeniz’in Güney Kesiminde İktisadî Faaliyetler”, Karadeniz Araştırmaları, No: 23, Year: 2009, pp. 41-76. AYGÜN, Necmettin, Karadeniz’den Osmanlı Ekonomisine Bakış, C. I, Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Ankara 2016. AYGÜN, Necmettin, “XVIII. Yüzyılda Trabzon'un Ticari Yapılan”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, V.: I, Trabzon, 2002, pp. 249-272. BAYRAKTAR, Ayşegül, 1917 Numaralı Trabzon Şer’iyye Siclinin Değerlendirilmesi ve Transkripsiyonu (H. 1161-1163/M. 1748-1750), Karadeniz Technical University, Unpublished Master’s Thesis, Trabzon 2020. BAZNA, Yalçın, 1951/137 Numaralı (1810-1811 M. Tarihli) Trabzon Şer’iyye Sicili, Fırat University, Unpublished Master’s Thesis, Elazığ 2013. BOSTAN, M. Hanefi, XV- XVI. Asır¬lar¬da Trab¬zon San¬ca¬ğın¬da Sos¬yal ve İktisadi Hayat, Türk Ta¬rih Ku¬ru¬mu Ya¬yı¬nları, An¬ka¬ra 2002. BOSTAN, M. Hanefi, “XVII. Yüzyılda Trabzon Şehri”, I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ed. Ş. Saylan and B. Saylan, Trabzon Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Istanbul 2016, pp. 661-686. BİJİŞKYAN, P. Minas, Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası 1817-1819, Çev. Hrant D. Andreasyan, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1969. BRYCE, James, Transcaucasia and Ararat. Being Notes of a Vacation Tour in the Autumn of 1876, McMillan & Co, London 1896. BRYER, Antony, “The Latins in the Euxine”, Actes du XVe Congrès International d’études Byzantine I, Athens 1976, pp. 3-20. BÜLBÜL, Mustafa, 2039/225 Numaralı Trabzon Şer’iyye Sicilinin (Vr. 71–123) Transkribi ve Değerlendirilmesi. (H. 1303-1305/M. 1886-1888). Ondokuz Mayıs University, Unpublished Master’s Thesis, Samsun 2007. ÇİÇEK, Fatih, XVIII. Yüzyılda Trabzon Şehri (1700-1725). Atatürk University, Unpublished Ph.D. Dissertation, Erzurum 2020. DEYROLLE, M. Théophile. “Voyage dans le Lazistan et l'Arménie”, Le Tour du Monde: Nouveau Journal Des Voyages, Ed. Edouard Charton, S: 29, Yıl: 1875, pp. 1-32. DOĞAN, İsmail, 1863 Numaralı Trabzon Şeri’yye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Binali Yıldırım University, Unpublished Master’s Thesis, Erzincan 2020. GAMBA, Jacques-François, Voyage dans la Russie méridionale: et particulièrement dans les provinces, C.J. Trouvé, Paris 1826. GANGAL, Mustafa, 2039/225 no'lu Trabzon Şer'iyye siciline (Vr.1-70) göre şehrin idari, ekonomik, sosyal ve kültürel yapısı (H. 1301-1305/M. 1883-1888). Ondokuz Mayıs University, Unpublished Master’s Thesis, Samsun 2004. GÜNEY, Murat, 1826 Numaralı Trabzon Şer’iyye Sicilinin Özet Transkripsiyonu ve Analizi, Karadeniz Technical University, Unpublished Master’s Thesis, Trabzon 2011. HACIHASANOĞLU, Şeyda S. 1818 (H.972-973/M.1564-1566) No.lu Trabzon Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Ondokuz Mayıs University, Unpublished Master’s Thesis, Samsun 2019. IAONNIDOU, Savvas, Ιστορία και στατιστική Τραπεζούντος και της περί ταύτην χώρας ως και τα περί της ενταύθα ελληνικής γλώσσης, İstanbul 1870. İNAN, Kenan, Onyedinci Yüzyıl Ortalarında Trabzon’da Sosyal ve İktisadi Hayat, Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon 2013. ISSAWI, Charles, “The Tabriz-Trabzon Trade, 1830-1900: Rise and Decline of a Route”, International Journal of Middle East Studies, N: 1: Year 1987, pp. 18-27. KARA, Vildan, 1916 Numaralı Trabzon Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H. 1160-1161/M. 1747-1748), Karadeniz Technical University, Unpublished Master’s Thesis, Trabzon 2019. LOWRY, Heath, The Islamization & Turkification of the City of Trabzon (Trebizond), 1461-1583, The Isis Press, İstanbul 2005. OKUYAN, Abdurrahman, Arşiv Belgelerine Göre 19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Trabzon, Bilimkent Yayınları, Samsun 2018 ÖKSÜZ, Melek, Onsekizinci Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon: Toplum-Kültür-Ekonomi, Serander Yayınları, Trabzon 2006. ÖZER, Mustafa, “Trabzon'un Osmanlı Donemi Ticaret Hayatı ve Ticaret Yapıları: Genel Bir Değerlendirme”, Trabzon Yıllığı, Trabzon 1997, pp. 85-100. ÖZTEKİN, Hilal T. 1922/108 Numaralı Trabzon Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Karadeniz Technical University, Unpublished Master’s Thesis, Trabzon 2017 SEYMEN, Nurçin, Geçmişten Günümüze Zanaat ve Zanaat Mekanlarının Değişimi: Trabzon Kenti Örneği, Karadeniz Technical University, Unpublished Master’s Thesis, Trabzon 2018. SÜMERKAN, M. Reşat, Trabzon Yöresi Geleneksel El Sanatları, Serander Yayınları, Trabzon 2008. ŞAKİR ŞEVKET, Trabzon Tarihi, Ghamran Matbaası, İstanbul 1887. ŞAŞMAZ, Musa, Trade Reports of the Trebizond Province on British Documents 1830-1914, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014. TURAN, Ali, 1815 Numaralı Trabzon Şer‘iye Sicilinin Transkripsiyonu ve Hukuki Değerlendirmesi, İstanbul University, Unpublished Master’s Thesis, İstanbul 2014 UZUN, Cem, 1931 Numaralı Trabzon Şer’iyye Sicilinin Özet Transkripsiyonu ve Açıklaması, Karadeniz Technical University, Unpublished Master’s Thesis, Trabzon 2018. VIVIEN DE SAINT-MARTIN, Louis, Histoire des découvertes géographiques des nations Européennes dans les differentes parties du monde. Arthus-Bertrand, Paris 1846. YÜKSEL, Murat Trabzon’da Türk-İslam Eserleri ve Kitabeleri, Vol: 1, Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, No: 58, Trabzon, 2000.