SÂLNÂMELERE GÖRE OSMANLILAR DÖNEMİNDE TRABZON’DA MEDRESELER

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 34, 401 - 428, 04.05.2023

Mustafa Zeki Terzi Hayrettin Öztürk

https://doi.org/10.18220/kid.1292227

Cited By: 1

Öz

Osmanlı dönemi kültür tarihine baktığımızda; ilk medresenin, Gâzî Orhan Bey (1326-1362) tarafından; o tarihte bu küçük Osmanlı beyliğinin merkezi olan İznik’te, H.731/M.1330 senesinde kurulmuş olduğunu ve bu medreseye, Türk âlim ve mütefekkirlerinden Şerefüddîn Dâvûd-i Kayserî’nin (ö.751/1350) ilk müderris olarak tayin edildiğini görürüz. Bu dönemde; Osmanlı ülkesinin bütününde ve Anadolu coğrafyasının her yerinde olduğu gibi Trabzon’un da merkezinde, kazalarında/ilçelerinde, nâhiyelerinde/kasabalarında ve köylerinde (karye, kurâ) medreseler (medâris-i ilmiye) açıldığı görülür. Bu medreseler; bulundukları yerlerde kurulan vakıflara (evkâf) veya kurucu ve ders okutucu hocalara (müderrisûn) bağlı olarak eğitim ve öğretim hizmeti vermekteydiler. Trabzon medreselerinin ilk yedisi Trabzon şehir merkezinde, ilk olarak şehrin fethinden (865/1461) sonra kurulmaya başlanmıştır. 1298/1881 yılına gelindi-ğinde, merkezdeki bu medreselerin sayısı dokuza ulaşmıştır. Trabzon’un kaza, nâhiye ve köylerinde, çeşitli tarihlerde kurulan ve eğitim- öğretim hizmeti veren medreseler içerisinde, sayı bakımından en fazla medresesi olan kazaların; Çaykara, Hayrat ve Kondu/Dernekpazarı dâhil olmak üzere köyleriyle birlikte 106 adet medrese ile Of kazası; yine Güneşera/Köprübaşı ve Araklı dâhil olmak üzere köyleriyle birlikte 73 adet medrese ile Sürmene kazası olduğunu görmek-teyiz. Aynı tarihlerde, Trabzon’un şehir merkezi ve merkeze bağlı köylerinde 23, Akçaabat’ta yedi, Çarşıbaşı’nda bir, Vakfıkebir’de iki, Beşikdüzü’nde iki, Tonya’da sekiz ve Şalpazarı’nda altı adet medrese eğitim ve öğretime devam etmekteydi.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Trabzon, medrese, eğitim

TRABZON MADRASAHS IN THE OTTOMAN CHRONICLES

Öz

The First Madrasah in the Ottomans was built in 731/1330 by Ghazi Orhan Bey; It was established in Iznik, which was the centre of the tiny principality at that time, and in this centre; Şerefüddin Dâvûd-i Kayseri, one of the Turkish scholars and thinkers, was appointed as the first Mudarris. During the Ottoman period, Madrasahs were established in every part of Anatolia and all over the country. As for Trabzon, they appeared in the districts, townships and villages as well as the centre of Trabzon. These madrasahs provided education and training services depending on the foundation contracts. The first seven of the Trabzon Madrasahs were established in the centre of Trabzon after the city’s conquest, and by 1881 the number of madrases reached nine. Among the madrasahs established at various dates in the district, township and villages of Trabzon and providing education services, the districts with the highest number of madrasahs; The study revealed that there were 106 madrasahs in Of-Çaykara districts, including the villages and 73 in Sürmene districts, including Araklı and Köprübaşı with the villages. Other figures are as follows: There were 23 in Trabzon, the city centre, nearby villages, towns and other districts; 7 in Akçaabat, 1 in Çarşıbaşı, 2 in Vakfıkebir, 2 in Beşikdüzü, 8 in Tonya and 6 in Şalpazarı.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Trabzon, madrasah, education

Kaynakça

• 1. Arşivler Trabzon Hurûfât Defterleri, 2495 Numaralı Trabzon Evkâf Defteri, 8780 Numaralı Trabzon Meşîhat Şeriyye Sicil Defteri 8786 Numaralı Trabzon Meşîhat Şeriyye Sicil Defteri
• 2. Kitap ve Makaleler AKGÜNDÜZ, Hasan, Tarihi Gelişim İçinde Medreseler ve Üniversiteler, Diyarbakır 1998. AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Ankara 2005. ALBAYRAK, Hüseyin, Trabzon İskender Paşa Külliyesi, Trabzon 1998. ---------, Dünden Bugüne Merkez ve İlçeleriyle Trabzon’da Dini Hayat, Trabzon 2019. AYGÜN, Necmettin – AÇIK, Turan – ŞİMŞEK, Eyüp, Trabzon Hurûfât Defterleri-Vakıflar ve Görevlileri (1691-1835), Serander Yayınları, Ankara 2019. BALTACI, Cahit, XV. Ve XVI. Asır Osmanlı Medreseleri Teşkîlât Târîh, İstanbul 1967. BİLGE, Mustafa, İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul 1984. GÜL, Ahmet, Osmanlı Medreselerinde Eğitim Öğretim ve Bunlar Arasında Dâru’l-Hadîslerin Yeri, Ankara 1997. HIZLI, Mefail, Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik Dönemi Bursa Medreselerinde Eğitim Öğretim, Bursa 1997. İMAMOĞLU, Abdülvahit, “Köprübaşı Medreseleri ve Din Eğitimine Katkıları”, I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İstanbul 2016, C: II, s. 921-929. KARAGÖZ, İlyas, Grek Bizans ve Eski Türk Kaynaklarına Göre Trabzon Yer Adları, Trabzon 2006. ÖZTÜRK; Eyüp, “Sâlnâmeler Ve Vakıf Kayıtları Işığında Ağasar Vadisi’nde Dinî Kurumlar ve Din Görevlileri”, Şalpazarı: Tarih Kültür İnsan, Trabzon 2017, ss. 267-276. Sâlnâme-i Nezaret-i Maârif-i Umûmiye/Maârif Sâlmâmesi 1899. Sâlnâme-i Nezaret-i Maârif-i Umûmiye/Maârif Sâlnâmesi 1903. TAŞKIN, Ünal, “(1899-1900) Maârif Sâlnâmesine Göre Trabzon Vilâyetinde Eğitim Kurumları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Vol: 2/7, Spring, 2009, ss.245-262. Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi 1869 Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi 1881. Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi 1887. Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi 1902. Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi 1903. Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi 1904. TUNCER, Mustafa, Bir Marka Değeri Olarak Oflu Hoca Kimliği ve Yetiştiği Ortam, İstanbul 2019. USTA, Veysel-KAZAZ, Emriye, “Ustaalizâde Sülâlesi Vakfı ve Akçiriş (Çarlaklı-Çamkiriş) Köyü Camisi”, Şalpazarı: Tarih Kültür İnsan, Trabzon 2017, ss. 541-562. UZUN, Enver, Trabzon’un Yer Adları, Trabzon 2007. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Ankara 1988.