AN OTTOMAN LITHOGRAPHIC STONE FROM THE TRABZON MUSEUM

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 35, 55 - 78, 23.10.2023

Turan Takaoğlu

https://doi.org/10.18220/kid.1380288

Öz

This study presents a unique instance of a lithographic stone from the early 20th century that is currently housed at the Trabzon Museum. The limestone block in question exhibits a cream coloration and possesses two surfaces that are notably smooth and flat. One side of the block showcases hand-drawn depictions of commercial images, while the other side presents a map delineating the geographical aspects of the Çanakkale Strait. This particular work holds great significance in the context of Ottoman printing history, since it not only contributes to our understanding of this field but also sheds light on several fragmented depictions of lost Ottoman commerce. The labels illustrated on Side A of the lithographic stone exhibit three different types: unilingual, bilingual, or trilingual. These labels make use of many languages including French, Greek, Ottoman Turkish, Armenian, and English. Within the aforementioned categories, there exists a label that pertains to a producer of mineral water situated in Sürmene. Additionally, two labels are associated with pharmacies operating in Trabzon and Samsun respectively. Furthermore, one label corresponds to a manufacturing facility engaged in the production of Douzico, while another label is attributed to a vendor of quinine sulfate originating from London. It is likely that the printing establishments in Trabzon served not only the local community, but also the surrounding communities, potentially extending as far as Samsun and possibly beyond. The inclusion of the Çanakkale Strait map on Side B provides valuable evidence that contributes to our understanding of the geographical nomenclature pertaining to both the European and Asian regions of Çanakkale during the 1910s, immediately preceding the commencement of the Gallipoli Campaign. This particular map can be regarded as the most extensive and thorough representation of the Çanakkale Strait during the specified time period.

Anahtar Kelimeler

Late Ottoman Period, Lithography Stone, Trabzon Museum, Ottoman Commercial life, Map of the Çanakkale Strait

TRABZON MÜZESİNDE BULUNAN OSMANLI DÖNEMİNE AİT BİR TAŞ BASKI

Öz

Bu makalede, Trabzon Müzesi'nde bulunan yirminci yüzyıl başlarına ait nadir bir litografi taşı örneği tanıtılmaktadır. Krem renkli, düz iki yüzü olan bu kireçtaşı bloğun bir yüzünde elle çizilmiş ve kazınmış ticari resimler, diğer yüzünde ise Çanakkale Boğazı haritası yer almaktadır. Bu eser sadece Osmanlı matbaacılık tarihine katkı sağlaması açısından değil, aynı zamanda artık kayıp olan Osmanlı ticari yaşamına ait bazı imgeler hakkında bilgi vermesi yönüyle de önemlidir. Bu litografik taşın A yüzündeki etiketler Fransızca, Osmanlı Türkçesi, Yunanca, Ermenice ya da İngilizce olmak üzere tek dilli, iki dilli ya da üç dillidir. Etiketlerden biri Sürmene'deki bir maden suyu üreticisine, iki adeti biri Trabzon ve diğeri Samsun'da bulunan eczanelere, biri duziko (düz rakı) üretim firmasına ve biri de Londra menşeli kinin sülfat satımına ilişkindir. Trabzon'daki matbaalar muhtemelen sadece kentin değil, Samsun'a kadar, hatta daha da ötesindeki komşu bölgelerdeki yerleşimlerin de ihtiyaçlarını karşılıyor olmalıydı. Eserin B yüzünde yer alan Çanakkale Boğazı haritası ise, 1910'lu yıllarda Çanakkale Savaşı hemen öncesinde yörenin hem Avrupa hem de Asya yakasındaki yer adları hakkındaki bilgilerimizi artıran önemli bir belgedir. Bunun şimdiye kadar Çanakkale Boğazı ile ilgili ele geçmiş en detaylı harita olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Geç Osmanlı Dönemi, Litografi Taşı, Trabzon Müzesi, Osmanlı ticari yaşamı, Çanakkale Boğazı Haritası

Kaynakça

• ALBAYRAK, Hüseyin, Trabzon Basın Tarihi, Türk Diyanet Vakfı, Ankara 1994.
• ALBAYRAK, Hüseyin, “Doğu Karadeniz Bölgesinde ilk Matbaa, İlk Gazete ve İlk Salname”, Karadeniz Araştırmaları, No: 4, Year: 2005, pp. 39-52.
• ATAR, Atilla, Başlangıcından Günümüze Taşbaskı, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 1995.
• BİRİNCİ, Ali, “Trabzon’da Matbuat ve Neşriyyât Hayatı, 1865-1928”, Trabzon 88-89 Kültür Sanat Yıllığı, Çetin Ofset, İstanbul 1989, pp. 173-188.
• BAŞKAYA, Muzaffer, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Trabzon’da Ekonomik Hayat (1923-1950). Serander Yayınevi, Trabzon 2015.
• COŞAR, Ömer Sami, Milli Mücadele Basını, Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1964.
• ÇAPA, Mesut and Rahmi ÇİÇEK, Yirminci Yüzyıl Başlarında Trabzon’da Yaşam, Serander Yayınevi, Trabzon 2004.
• FRITZ, Georg, Handbuch der Lithographie: nach dem gegenwärtigen Stande dieser Technik, W. Knapp, Halle 1901.
• GERÇEK, Selim Nüzhet, Türk Taş Basmacılığı, Maarif Vekâleti, İstanbul 1939.
• KESKİN, İsmail, “1831-1920 yılları arası Türkiye’deki Litografi (taşbaskı) Sanatı”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, No: 38, Year: 2017, pp. 9-20.
• KÜÇÜKERMAN, Önder Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Yayıncı: Kitabi Hamdi Efendi ve Trabzon, Boyut Yayıncılık, İstanbul 2014.
• ÖZEL, Sabahattin, Milli Mücadele’de Trabzon, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2012.
• PIETSCH, Ludwig, Alois Senefelder, Erfinder der Lithographie. Festschrift zum 100sten Geburstage Senefelder's am 6. November 1871, Springer'sche Buchhandlung Berlin. 1873.
• POPPE, J. H. M. Die Lithographie oder Steindruckerei im ganzen Umfang und in allen Manieren nach den neuesten Erfindungen, Stuttgart 1833.
• PROTHERO, George, Armenia and Kurdistan, H.M. Stationery Office, London 1920.
• RAYNDAL, G. Bie, “Turkey”, United States Department of Commerce. Supplement to Commerce Reports Trade and Economic Review for 1922, No: 35, (Published by the Bureau of Foreign and Domestic Commerce), 1924, pp. 1-28.
• SENEFELDER, Alois. Vollständiges Lehrbuch der Steindruckerei, München 1818.
• STRAUSS, J. “Livre français d’Istanbul (1730-1908)”, Livres et lecture dans le monde ottoman. Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée. Paris 1999, pp. 277-301.
• YAŞAYANLAR, İsmail, “Yirminci Yüzyılda Trabzon’da Sağlık Hizmetleri: Hastaneler, Hekimler, Eczacılar.” Journal of Turkish Studies, No: 52, Year: 2019, pp. 355-372.
• WEBER, Wilhelm, Aloys Senefelder, Erfinder der Lithographie: Daten zum Leben und Wirken, Polygraph Verlag, Frankfurt 1981.
• ZELLICH, Grégoire, Notice historique sur la lithographie et sur les origines de son introduction en Turquie, Istanbul 1895.
• ZELLICH, Grégoire, “Türkiye’de taş basmacılığı”, (Trans. by O. Yüksel) Hayat Tarih Mecmuası, No: 5, Year: 1973, pp. 24-27.
• ZELLICH, Grégoire, “Türkiye’deki litografi taşı yatakları”, (Trans. by O. Yüksel) Hayat Tarih Mecmuası, No: 6, Year: 1973, pp. 66-68.