THE ART, MASTERS AND ITS MODELS OF QUILTING IN TRABZON

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 35, 291 - 320, 23.10.2023

Nazmiye Aydın

https://doi.org/10.18220/kid.1380345

Öz

The quilt is derived from the word “yör”, which means to wrap, cover, cover, encircle in old Turkish, as “yör-gen”, “yörgen” “quilt” and has been used as sleep company at night. After the Turks settled in Anatolia, the art of quilting developed, and this development took place in various documents belonging to the Seljuk and Ottoman periods. Quilting in Trabzon has become an “art” rather than a “craft” in the hands of great masters, and quilters have used needles and threads in their hands just like painters’ brushes and have sewn quilts that can be called works of art in the image of a painting. However, due to many reasons, such as changing living conditions and the development of technology, quilts, pillows and beds, which were sewn as traditional handicrafts, have been replaced by mass-produced quilts, pillows and beds. This study examined the profession of quilting in Trabzon, drawing on focus interviews with the quilters who shared their experiences and life stories. It aims to record the experiences of quilters through oral culture and to bring these experiences to the literature, highlighting the importance of the quilt-making profession, a significant cultural heritage.

Anahtar Kelimeler

Quilt, quilting art, Quilting in Trabzon, quilt masters, models

TRABZON’DA YORGANCILIK SANATI, USTALAR VE ESERLERİ

Öz

Yorgan, eski Türkçede sarmak, örtmek, kaplamak, kuşatmak anlamına gelen “yör” sözcüğünden “yör-gen”, “yörgen”, “yorgan” şeklinde türetilmiş, geçmişten günümüze gece yatakta örtünmek amacıyla kullanılmıştır. Türkler Anadolu’da yerleşik düzene geçtikten sonra yorgancılık sanatı gelişmiş, bu gelişim Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait çeşitli belgelerde yer almıştır.
Trabzon’da yorgancılık büyük ustaların elinde bir “zenaat” olmaktan çıkmış bir “sanat” haline gelmiş, yorgancı ustaları ellerindeki iğne ve ipliği tıpkı ressamların fırçaları gibi kullanmış ve tablo görüntüsünde sanat eseri denilebilecek nitelikte yorganlar dikmişlerdir. Ancak yaşam koşullarının değişmesi, teknolojinin gelişmesi gibi pek çok nedenle geleneksel elişi olarak dikilen yorgan, yastık ve yatağın yerini seri olarak üretilen yorgan, yastık ve yataklar almış, bu nedenle başta İstanbul olmak üzere Anadolu’nun birçok şehrinde olduğu gibi çeyiz kültürünün çok önemli olduğu Trabzon’da da yorgancılık sanatı gerilemeye başlamıştır. Bu çalışmada Trabzon’da yorgancılık mesleği araştırılmış, yorgancı ustaları ile yüz yüze görüşmeler yapılmış, ustaların yaşam hikâyeleri ve meslekleri hakkında bilgi edinilmiştir. Ustaların sözlü kültüründe yer alan bilgiler ile diktikleri sanat eseri yorgan modellerinin kayıt altına alınması, literatüre kazandırılması amaçlanmış ve kültürel bir miras olan yorgancılık mesleğinin önemine vurgu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yorgan, yorgancılık sanatı, Trabzon’da Yorgancılık, yorgan ustaları, modeller

Kaynakça

• ANTAY, A. Selim, İstanbul İli Yorgancılar Esnafında Kademeli Göç, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Antropoloji Bölümü, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, 59259, 1987.
• AYDIN, Nazmiye-SARAL, Nermin, “Tasarımda Yorganlama” Taras Shevchenko II International Congrees On Social Seciences, Proceedings Book”, İksad Publications, 1-3 February, Ankara 2019, s. 264/2.
• AYDIN, Nazmiye, Yazmalardaki El İzleri, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon 2019.
• AYDIN, Nazmiye, İstanbul’daki Trabzon Sevinç Köylü (Soldoylu) Yorgancılar (1900- 2021), KTÜ Basımevi, Trabzon 2022.
• BAŞKAYA, M., Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Trabzon’da Ekonomik Hayat (1923- 1950,) Serander Yayınevi, Trabzon 2015.
• DUMAN, Mustafa, Geleneksel Türk Yorgancılık Sanatı, Heyamola Yayınları, İstanbul 2007.
• DUMAN, Mustafa, Trabzon Halk Kültürü, Heyamola Yayınları, İstanbul 2011.
• DUMAN, Mustafa, İstanbul’da Geleneksel Yorgancılık Sanatı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul 2016.
• DURMUŞ, Adnan, Tarih ve Kültürü ile Hamsiköy ve Meryemana Vadileri MAÇKA, Trabzon 2011.
• Trabzon Vilayeti Salnamesi 1904, Haz. Kudret EMİROĞLU, C: 22, Ankara 2009.
• GÖKSU, Sadık, “Cumhuriyet Döneminde Esnaf ve Sanatkârlar Teşkilatı ve Ahilik”, Osmanlı Öncesi ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Esnaf ve Ekonomi Semineri Bildiriler 2, İstanbul 2003.
• İNAN, Kenan, Onyedinci Yüzyıl Ortalarında Trabzon’da Sosyal ve İktisadi Hayat, Trabzon Belediyesi, Trabzon 2013.
• KANSIZ, İsmail-CANALİOĞLU-M. Volkan-USTA, Veysel, Trabzon, Trabzon Valiliği, İstanbul 2002.
• KOYUNCU, Ayşegül, “Burdur’da Kaybolmaya Yüz Tutmuş Kimi Meslekler”, 1. Burdur Sempozyumu, Burdur Fakülte Kitabevi, Burdur 2005.
• KÜÇÜKKURT, Ü., “Afyonkarahisar Yorganlarının Teknik, Desen ve Kompozisyon Özellikleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 21, S: 3, Eylül 2019, s. 1015.
• KOYUNCU OKCA, Ayşegül- TÜFEKÇİ, A.- ERTEN ELİBOL, G., “Kaybolmaya Yüz Tutmuş Kültürel Miras: Yorgancılık Mesleğinin Değişim ve Dönüşümü”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7 (3) 2020, ss. 1758-1781, 1762, 1766,
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş 3, Kültür Bakanlığı, Ankara 2000.
• ÖKSÜZ, Hikmet-İNAN, Kenan-USTA, Veysel, Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Tarihi 1884-1950, Trabzon 2009.
• SÜMERKAN, M. Reşat, Trabzon Yöresi Geleneksel El Sanatları, Serander Yayınları, İstanbul 2008.
• SÜMERKAN, M. Reşat, Trabzon El Sanatları, Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, Ankara 2006, s.3.
• TAVŞAN, C.-ENGİN, H.-AYDINTAN, E., Erkan, “Trabzon Bedesteni Restorasyon Uygulaması”, Vakıflar Dergisi, S: 42, Aralık 2014, ss. 42-124
• TEZCAN, H.-OKUMURA, S., Topkapı Sarayı Müzesi Döşemelikler, İstanbul 2007, s.24.
• TRABZON Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği, Sicil Müdürlüğü Kayıt Defteri, Şubat 2022.
• TÜRKÇE SÖZLÜK, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumu, İstanbul 1992.
• ÜNAL, Hamdi- AYDIN, Nazmiye, Yazmalardaki El İzleri, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon 2017, s.5.
• YILDIRMIŞ, Fatma, “Trabzon Yöresi Yorgancılık Mesleğinde Sözlü Kültürün ve Türk Motiflerinin İzleri”, Mavi Atlas, 7/2016, ss.37, 38.
• Yorgancılık, Millî Eğitim Bakanlığı, Ankara 2010, s.11
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/
• Kaynak Kişiler: Ömer Aydın, 1948 Sevinç köyü/ Soldoy doğumlu, Hayri ve Asiye Aydın’ın oğlu, emekli ilkokul öğretmeni.
• Şükran Şahinler, 1945 Maçka Kusera köyü doğumlu, 2018 yılı itibarıyla halen Kusera’da yaşıyor, ev hanımı, geçmişte ketan ve çul dokuyucusu.
• Şahbet Yavuz, 1950 yılı Trabzon ili Maçka ilçesi doğumlu, 2022 yılı itibarıyla Trabzon ili Ortahisar ilçesi Zeytinlik yokuşunda “Diken İğne Yorgan Dikimevi” isimli dükkânında yorgancılık yapmaya devam etmektedir.
• Ahmet Çolak, 1955 yılında, Trabzon İli, Maçka İlçesi, Esiroğlu beldesinde dünyaya gelmiş, yorgan ustası olarak Trabzon ili Ortahisar ilçesi, Tabakhane Köprüsü çıkışında “Seval Yorgan” isimli dükkânında 2022 yılı itibarıyla yorgancılık yapmaya devam etmektedir.