SELJUKS CAMPAIGNS TO GEORGIA IN THE LAST QUARTER OF THE 11TH CENTURY ACCORDING TO GEORGIAN SOURCES

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 37, 41 - 61, 13.11.2024

Ayşe Ayçiçek

https://doi.org/10.18220/kid.1584875

Öz

The term Didi Turkoba is used in Georgian sources to describe the continuous Seljuk campaigns in Georgia during the 1080s. These military incursions brought significant political, economic, and social changes to the region. Despite King Giorgi II's efforts to address internal conflicts and curb Seljuk advances, he was ultimately unsuccessful.
As a result of these campaigns, the Seljuks captured nearly all of Georgia, launching expeditions every spring and remaining until winter. This prolonged presence diminished the villagers' interest in agriculture, leading to severe economic hardship. The chaos in Georgia was further exacerbated by internal rebellions and natural disasters. With the settlement of Turkmen tribes and clans, the demographic landscape began to shift. Cities that resisted the Seljuks suffered damage, resulting in a decline in urban life, trade, and crafts.

Anahtar Kelimeler

Sultan Melikşah, King Giorgi II, Didi Turkoba, Seljuks, Georgians

GÜRCÜ KAYNAKLARINA GÖRE XI. YÜZYILIN SON ÇEYREĞİNDE SELÇUKLULARIN GÜRCİSTAN SEFERLERİ

Öz

Gürcü kaynakları tarafından Didi Turkoba tabiri 1080’lerde Selçukluların Gürcistan’daki sürekli olarak düzenledikleri seferleri ifade etmek için kullanılmaktadır. Selçukluların Gürcistan’a düzenlemiş olduğu bu seferlerde ülke siyasi, ekonomik ve sosyal bakımdan büyük değişikliklere uğramıştı. Kral II. Giorgi, ülkenin içinde bulunduğu iç karışıklıkları gidermek ve Selçukluların fetihlerini engellemek adına bir takım faaliyetlerde bulunmasına rağmen başarılı olamamıştı.
Selçuklular gerçekleştirmiş oldukları seferleri neticesinde Gürcistan’ın neredeyse tamamını ele geçirmişti. Her bahar döneminde buraya sefer düzenliyor ve kışa kadar burada kalıyorlardı. Bu durum köylülerin tarımla ilgilenmesini yavaşlatıyor halkın ekonomik bakımdan zor duruma düşmesine sebep oluyordu. İktisadi zorluklara iç isyanların ve doğa felaketlerinin de eklenmesiyle Gürcistan’daki kargaşa daha da artmaktaydı. Türkmen boy ve oymaklarının ülkeye yerleşmeye başlaması ile birlikte ülkenin demografik yapısı da değişmeye başlamıştı. Onlara direnen şehirler zarar görürken şehir hayatı, ticaret ve zanaat gerilemekteydi.

Anahtar Kelimeler

Sultan Melikşah, Kral II. Giorgi, Didi Turkoba, Selçuklular, Gürcüler

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmud, Selçuk-nâme I, Haz. Erdoğan Merçil, Kervan Kitapçılık, İstanbul 1977.
• ALLEN, W.E.D., A Hıstory Of The Georgıan People From the Beginning Down to the Russian Conquest in the Nineteenth Century, Routledge & Kegan Paul, London 1971.
• ANCHABADZE, Giorgi, Sakartvelos istoria, Kafkas Evi Yayınları, Tiflis 2005.
• ANTELAVA, İ.- GAPRİNDASHVİLİ, M. vd., Sakartvelos İstoria: Udzvelesi Droidan Dghemde, Samshoblo Matbaası, Tiflis 1996.
• ASATİANİ, Nodar, Sakartvelos İstoria: Udzvelesi Droidan XIX Saukunemde, Gürcistan Matsne Yayınları, Tiflis 2005.
• ASATİANİ, Nodar-JANELİDZE, Otar, History of Georgia, House Petite Yayınevi, Tiflis 2009.
• ATEŞ, Erhan “Selçuklu-Gürcü Mücadelelerinde Bir Dönüm Noktası: Didgori Savaşı (1121) ve Sonuçları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C: 35, S: 60, Ankara 2016, ss. 73-96.
• BARATASHVİLİ, S., Sakartvelos İstoria, Kitap 3, İ. Kheladze Matbaası, Kutaisi 1913.
• BEDİRHAN, Yaşar, Selçuklular ve Kafkasya, Nobel Yayınları, Ankara 2015.
• BERADZE, Tamaz-Sanadze, Manana, Sakartvelos İstoria, Kitap 1, Gürcistan Matsne Yayınları, Tiflis 2003.
• BROSSE, Mari, Sakartvelos İstoria, M. Sharadze ve Amkh. Matbaası, Tiflis 1895.
• DADİANİ, Niko, Kartvelt Tskhovreba, Gürcistan SSR Bilimler Akademisi Yayınları, Tiflis 1962.
• Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar), Gürcüceden çev. Marie F. Brosset, Çev. Hrand D. Andreasyan, Haz. Erdoğan Merçil, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2003.
• GVRİTİSHVİLİ, Davit, Tpilisi 1500 Tslisaa: Saiubileo Krebuli, Tiflis Devlet Üniversitesi Yayınları, Tiflis 1958.
• İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi (el-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi), C: 10, Çev. Abdülkerim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul 1987.
• JANASHVİLİ, Mose, Sakartvelos Deda-kalaki Tpilisi, Ghambashidze Matbaası, Kutaisi 1889.
• JANASHVİLİ, Mose, Sakartvelos Mokle İstoria, Ar. Kalandadze ve Amkh. Matbaası, Tiflis 1884.
• JAVAKHİSHVİLİ, İvane, Kartveli Eris İstoria, C: 2, Palitra L Yayınları, Tiflis 2012.
• JAVAKHİSHVİLİ, İvane, Tkhzulebani Tormet Tomad, C: 2, Gürcistan SSR Bilimler Akademisi Tiflis Devlet Üniversitesi Yayınları, Tiflis 1983.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1973.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Selçuklu Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1972.
• KARİCHASHVİLİ, D., Sakartvelos Mokle İstoria, 1. Kısım, Mstsapo-Mbechdavi Dzmobisa Yayınları, Moskova 1907.
• Kartlis Tskhovreba, Düz. Simon Kaukhchishvili, Gürcistan SSR Bilimler Akademisi Yayınları, Tiflis 1942.
• Kartuli Samkhedro Entsiklopesiuri Leksikoni, Ed. Elguca Medzmariashvili, Tiflis 2017.
• KAVRELİŞVİLİ, Roin, “Gürcistan Kralı IV. Davit Ağmaşenebeli’nin Tarihçisi (XII. yy.) Tarafından Selçuklular Hakkında Verilen Bilgiler”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1 (15), 2012, ss. 20-25.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin Yukarı-Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• KUPATADZE, Bondo, “Samtskhis İstoriuli Geograpiidan (Kvelistsikhe)”, Kreb: İstoria, Tiflis 2019, ss. 404-432.
• KUPATADZE, Bondo, Tao-Klarjetis Tsikhe-Simagreebi, C: 1, Gürcistan Tarih Enstitüsü Yayınları, Tiflis 2020.
• KUTATELADZE, Aristo, Konspekti Sakartvelos İstoriidan, Kitap 1, Gürcistan Kooperatif Matbaası, Tiflis 1900.
• LORDKİPANİDZE, Mariam, Essays on Georgian History, Bilim Yayınları, Tiflis 1994.
• “Matiane Kartlisa”, Kartlis Tskhovreba, Ed. Roin Metreveli, Artanuji Yayınları, Tiflis 2008.
• “Matiane Kartlisa”, Kartlis Tskhovreba, Ed. S. Kaukhchishvili, C: 1, Sakhelgani Yayınları, Tiflis 1955.
• MESKHİA, Shota, Saistorio Dziebani, C: 2, Bilim Yayınları, Tiflis 1983.
• MESKHİA, Sh.–GVRİTİSHVİLİ, D. vd., Tbilisis İstoria, Savavsho da Asalgazrdobis Literaturis Sakhelmtsipo Yayınları, Tiflis 1958.
• MİKABERİDZE, Alexander, Historical Dictionary of Georgia, The Scarecrow Yayınları, Toronto 2007.
• MOSİASHVİLİ, Vasil, “Sakartvelosa da Turk-Selchukta Sakhelmtsipos Urtiertobebi Kartul Saistorio Tsqaroebshi (XIs-is 70-ian tslebamde)”, History, Archaeology, Ethnology, No. IX, Gori Devlet Üniversitesi Yayınları, Gori 2023, ss. 121-131.
• MOSİASHVİLİ, Vasil, Turk-Selchukta Sultnis Alp-Arslanis Lashkrobebi Sakartveloshi, Sakartvelos Sapatriarkos Tsminda Andria Pirveltsodebulis Sakhelobis Kartuli Universiteti, Tiflis 2012.
• Mtsire Kronikebi (Kinklosebis İstoriuli Minasherebi), Haz. Jumber Odisheli, Bilim Yayınları, Tiflis 1968.
• MUSKHELİSHVİLİ, D., “Aghjaqala-Gagis Tsikhe” Sakartvelos İstoriuli Geograpiis Krebuli, Tiflis 1960, s. 1.
• MUSKHELİSHVİLİ, Davit–SAMSONADZE, Mikheil vd., Sakartvelos İstoria: Udzvelesi Droidan 2009 Tslamde, Gumbati Yayınevi, Tiflis 2012.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Melikşah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 29, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2004, ss. 54-57.
• PAPASHVİLİ, Murman, Sakartvelo-Romis Urtiertoba VI-XX ss., Aghmashenebeli Yayınları, Tiflis 1995.
• PAPASKİRİ, Zurab, Shua Saukuneebis Sakartvelos Saertashoriso Arenaze: Sakartvelos Sakhelmtsipos Sagaret-Politikuri Mdgomarteoba XI s. 60-80-ian Tslebshi, Bilim Yayınları, Tiflis 1991.
• PAPUASHVİLİ, Tengiz, Heretis İstoriis Sakitkhebi: Udzvelesi Droidan XII s. I Meotkhedamde), Bilim Yayınları, Tiflis 1970.
• POTTO, V., Sakartvelo da Misi İstoriuli Tsarsuli Dro, Çev. İ. Bakradze, Tiflis 1894.
• PUTKARADZE, Tariel, Kartvelebi, 1. Kitap, Kutaisi Devlet Üniversitesi Yayınları, Kutaisi 2005.
• RAYFIELD, Donald, Edge of Empires: A History of Georgia, Reaktion Books, London 2012.
• Reşîdü’d-Dîn Fazlullah, Cami’ü’t-Tevârih (Selçuklu Tarihi), Farsçadan çevirenler Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş, Selenge Yayınları, İstanbul 2010.
• Rewriting Caucasian History: The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles Oriental Monographs, The Original Georgian Texts and the Armenian Adaption, Çev. Robert W. Thomson Clarendon Yayınları, Oxford, 1996.
• Sakartvelos İstoria: IV Saukunidan XIII Saukunemde, Ed. Mariam Lortkipanidze, C: 2, Palitra L Yayınları, Tiflis 2012.
• Sakartvelos İstoria Udzvelesi Droidan XX Saukunis Bolomde), Ed. Mariam Lortkipanidze, Palitra L Yayınları, Tiflis 2012.
• Sakartvelos İstoria, Ed. N. Berdzenishvili, C: 1, Gürcistan SSR Bilimler Akademisi Yayınları, Tiflis 1950.
• Sakartvelos İstoriis Kronologia, Ed. Svimon Gamsakhurdia, Tiflis Sulkhan-Saba Orbelian Devlet Pedagoji Üniversitesi, Tiflis 1996.
• Sakartvelos İstoriss Narkvevebi, C: 3, Sovyet Gürcistan Yayınları, Tiflis 1979.
• Sakartvelos İstoria, Haz. Roman D. Tsamtsievisa, Ekvtime Kheladze Matbaası, Tiflis 1882.
• Sakartvelos Mepeebi, Ed. Mariam Lortkipanizde-Roin Metreveli, Nekeri Yayınları, Tiflis 2007.
• SAMUSHİA, Jaba, Bagrationta Samepo Ojakhi (XI-XII ss.), Artanuji Yayınları, Tiflis 2003.
• SANİKİDZE, Levan, Sakartvelos İstoria, Samshoblo Yayınevi, Tiflis 1994.
• SEVİM, Ali-MERÇİL, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilât ve Kültür, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995.
• SHENGELİA, Nodar, “Didi Torkoba”, Kartuli Sabchota Entsiklopedia, C: 3, Tiflis 1978, ss. 525.
• SHENGELİA, Nodar, Selchukebi da Sakartvelo XI Saukuneshi, Bilim Yayınları, Tiflis 1968.
• SİLOGAVA, Valeri-SHENGELİA, Kakha, Sakartvelos İstoria: Udzvelesi Droidan Tanamedroveobis Chatvlit, Kafkas Üniversitesi Yayınları, Tiflis 2008.
• SHOSHASHVİLİ, Nodar, “Eristavi”, Kartuli Sabchota Entsiklopedia, C: 4, Tiflis 1979, ss. 192.
• SUBAŞI, Ömer, Gürcistan Tarihi, Selenge Yayınları, İstanbul 2022.
• SUBAŞI, Ömer, “XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti”, Turkish Studies, Vol: 8/5, Ankara 2013, ss. 705-731.
• Şadruddîn Ebu’l-Hasan ‘Ali ibn Nâşır ibn ‘Ali el-Hüseynî, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, Çev. Necati Lügal, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
• ŞENOL, Erdoğan, Gürcü Ansiklopedik Sözlüğü, Emsal Matbaa, Ankara 2021.
• TELLİOĞLU, İbrahim, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Serander Yayınları, Trabzon 2009.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Orta Çağ’da Türk-Gürcü Münasebetlerini Şekillendiren Faktörler”, C: 6, 38. ICANAS: Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül 2007, Ankara 2012, ss. 3077-3089.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Orta Çağ’da Türk-Gürcü Münasebetlerini Şekillendiren Faktörler”, Orta Çağ’da Türkler, Ermeniler ve Gürcüler, Bilge Kültür-Sanat Yayınları, İstanbul 2019, ss. 55-68.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Serander Yayınları, Trabzon 2007.
• “Tskhovreba Mepet-Mepisa Davitisi”, Kartlis Tskhovreba, Ed. Roin Metreveli, Artanuji Yayınları, Tiflis 2008.
• “Tskhovreba Mepet-Mepisa Davitisi”, Kartlis Tskhovreba, Ed. S. Kaukhchishvili, C: 1, Sakhelgani Yayınları, Tiflis 1955.
• TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2009.
• Türk-Gürcü İlişkileri Tarih ve Çağdaşlık, Ed. İbrahim Tellioğlu-Roin Kavrelişvili, Serander Yayınları, Trabzon 2017.
• Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), Türkçeye çev. Hrant D. Andreasyan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
• YİNANÇ, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi: Selçuklular Devri, Bürhaneddin Matbaası, İstanbul 1944.