RİZE – İKİZDERE AND ÇAMLIHEMŞİN SURVEYS

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 37, 245 - 274, 13.11.2024

Okay Pekşen , Yasin Topaloğlu , Nusret Burak Özsoy

https://doi.org/10.18220/kid.1584900

Öz

Rize, strategically situated in the eastern Black Sea region, has historically served as a crossroads for numerous civilizations and cultures. Despite the region's significance, systematic historical and archaeological research began only in the 1990s. These early studies, which spanned several research seasons, were instrumental in uncovering Rize's rich historical heritage. To further explore this heritage and shed light on its history and archaeology, surveys have been conducted since 2022 in the İkizdere, Çamlıhemşin, and Hemşin districts of Rize Province, authorized by the Ministry of Culture and Tourism. This article provides a comprehensive assessment of the findings from the 2023 surveys in the İkizdere and Çamlıhemşin districts. In İkizdere, research encompassed various neighborhoods, including Çağrankaya, Çarşı, Gündoğdu, Güney, Kirazlı, Yeşilyurt, and Zafer, as well as villages and highlands such as Ayvalık, Bayır, Cevizlik, Demirkapı, Güneyce, Gürdere, Ihlamur, Ilıcaköy, Şimşirli, Tulumpınar, Yağcılar, and Yeralma. In Çamlıhemşin, surveys were carried out in the villages of Sıraköy, Ortaklar, Yazlık, Mollaveyis (Ülkü), Şenköy, Meydan, Şenyuva, Yolkıyı, Yaylaköy, and Ortan, along with their associated highland areas. This research led to the identification of numerous historically significant sites, including the Çikares Settlement, Tekneler Settlement, Yumurtadağ Obsidian Centre, Kale-i Bala, Kale-i Zir, Güneyce Bridge, Andulli Bridge, Şebek Bridge, Trovit Plateau Stone Road, Ortanköy (Goboş) Bridge, Çilanç Bridge, Şenyuva (Çinçiva) Bridge, Yağcılar Historical Houses, Başyayla Rock Depictions, Numanoğlu Mansion and its tamgas, Çolağan Locality Wall Depictions, Karmik Plateau Wall Depictions, Trovit Plateau Wall Depictions, Kozizoğlu Mansion and Wall Depictions, Mollanç Behlül Mansion and Wall Depictions, Kurdoğlu Mansion and Wall Depictions, Meydan Village Wall Depictions, Güneyce Hacı Sheikh Mosque, Şimşirli Village Middle Neighborhood Mosque, Yağcılar Village Konak Mosque, Kurusaha Mosque, and Şenköy Mosque.

Anahtar Kelimeler

Anatolia, Rize, İkizdere, Çamlıhemşin, Historical Survey

RİZE – İKİZDERE VE ÇAMLIHEMŞİN YÜZEY ARAŞTIRMALARI

Öz

Rize, Karadeniz’in doğusundaki stratejik konumuyla birçok medeniyete ve kültüre bünyesinde yaşatmıştır. Bölgenin bu önemine rağmen tarihî ve arkeolojik sistematik ilk araştırmalar 1990’lara aittir. Birkaç sezon devam eden bu çalışma Rize’nin tarihsel geçmişinin zenginliğini göstermesi bakımından oldukça önemlidir. Bu zenginliği daha detaylı araştırmak, tarihî ve arkeolojisini aydınlatmak için Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izinleriyle 2022 yılından itibaren Rize İli İkizdere, Çamlıhemşin ve Hemşin İlçelerinde yüzey araştırmaları yürütülmüştür. Bu yazı ile 2023 yılı İkizdere ve Çamlıhemşin ilçelerindeki tespitlerin genel bir değerlendirmesi yapılmaya çalışılmıştır. Çalışmaların İkizdere’deki bölümünde Çağrankaya, Çarşı, Gündoğdu, Güney, Kirazlı, Yeşilyurt, Zafer Mahalleri ile Ayvalık, Bayır, Cevizlik, Demirkapı, Güneyce, Gürdere, Ihlamur, Ilıcaköy, Şimşirli, Tulumpınar, Yağcılar, Yeralma köyleri ve yaylalarında incelemelerde bulunulmuştur. Çamlıhemşin’deki bölümde ise Sıraköy, Ortaklar, Yazlık, Mollaveyis (Ülkü), Şenköy, Meydan, Şenyuva, Yolkıyı, Yaylaköy ve Ortan Köyleri ile yaylarında incelemelerde bulunulmuştur. Araştırma sonucu Çikares Yerleşimi, Tekneler Yerleşimi, Yumurtadağ Obsidiyen Merkezi, Kale-i Bala, Kale-i Zir, Güneyce Köprüsü, Andulli Köprüsü, Şebek Köprüsü, Ortanköy (Goboş) Köprüsü, Çilanç Köprüsü, Şenyuva (Çinçiva) Köprüsü, Trovit Yaylası Taş Yol, Yağcılar Tarihî Evleri, Başyayla Tasvirleri, Numanoğlu Konağı ve Tasvirleri, Çolağan Mevkii Tasvirleri, Karmik Yaylası Tasvirleri, Trovit Yaylası Tasvirleri, Kozizoğlu Konağı ve Tasvirleri, Mollanç Behlül Konağı ve Tasvirleri, Kürdoğlu Konağı ve Tasvirleri, Meydan Köyü Tasvirleri, Güneyce Hacı Şeyh Camii, Şimşirli Köyü Orta Mahalle Camii, Yağcılar Köyü Konak Camii, Kurusaha Camii, Şenköy Camii gibi merkezler tespit edilmiştir. Bu yazıyla, ilk kez tanıtımı yapılan bu merkezler hakkındaki incelemelerin bölge tarihi ve arkeolojisine oldukça önemli katkılar yapacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Rize, İkizdere, Çamlıhemşin, Tarihî Yüzey Araştırması

Kaynakça

• AK, Orhan Naci, Rize Tarihi, Halk Eğitim Publishing, Rize 2000.
• ARSLAN, Murat, “Kolkhis Bölgesi’nin Tarihi Coğrafyasına İlişkin Bazı Notlar”, Arkeoloji & Sanat, Vol: 97, İstanbul 2000, pp. 26-40.
• ARSLAN, Murat, Mithratades VI. Eupator Roma’nın Büyük Düşmanı, Odin Press, İstanbul 2007.
• ATALAY, İbrahim, Türkiye İklim Atlası, İnkılâp Press, İstanbul 2011.
• BALTACI, Hakkı, Doğu Karadeniz Bölgesi (Rize, Trabzon, Giresun) Heyelan-Yağış İlişkisinin İncelenmesi ve Minimum Eşik Değerlerinin Belirlenmesi, M.A Thesis, İstanbul Technical University, İstanbul 2010.
• BAUSANI, Alessandro, The Persians, (trans. J. B. Done), Elek Books, London 1971.
• BİLGİN, Mehmet, Doğu Karadeniz Tarih-Kültür-İnsan, Ötüken Press, İstanbul 2010
• BOSTAN, İdris, “Rize”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXV, İstanbul 2008, pp. 147-151.
• BURCU ERCİYAS, Deniz, “Helenistik Dönemde Karadeniz Yerleşimler, Anıtlar ve Sikkeler Işığında Pontos Krallığı”, Karadeniz Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul 2006.
• BYFIELD, Andrew-PEARMAN, David, “Doğu Karadeniz Dağları”, Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı, WWF Türkiye, İstanbul 2008, pp. 123- 128.
• CEYLAN, Alpaslan, “2004 Yılı Erzincan, Erzurum-Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara 2006.
• ÇİĞDEM, Süleyman- TOPALOĞLU, Yasin, “Eski Çağ’da Doğu Anadolu’nun İktisadi Hayatı Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Anadolu’nun Eskiçağlarında İktisadi ve Zirai Hayat, (Eds. L. G. Gökçek- E. Yıldırım- O. Pekşen), Değişim Press, İstanbul 2018.
• DEMİRCİOĞLU, Halil, Roma Tarihi, Vol: I, TTK Press, Ankara 1993.
• DOKAP, Doğu Karadeniz Turizm Master Planı (Giresun- Gümüşhane- Ordu- Rize-Trabzon), Ankara 2016.
• DURMUŞ, İlhami, “Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Konar- Göçer Kültürü”, Orta Asya Türk Kültürünün Anadolu Kültürüne Etkileri Uluslararası Sempozyumu (2019 Taşkent), Ankara 2019, pp. 11-35.
• DYSON, Robert H., “The Archaeological Evidence of the Second Millennium BC on the Persian Plateau”, The Cambridge Ancient History, 2 /1. (ed. I. E. S. Edwards, C. J. Gadd, N. G. L. Hammond, E. Sollberger), Cambridge University Press, Cambridge 1973.
• EDWARDS, Robert W., The Vale of Kola: A Final Preliminary Report on The Marchlands of Northeast Turkey, Dumbarton Oaks Papers, Washington 1988.
• EMİR, Osman, Prehistorik Dönemden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi, Serander Press, Trabzon 2011.
• EYİCE, Semavi, “Rize Yakınında Zir Kale”, İlgi, Vol: 30, İstanbul 1980, pp. 20-23.
• FINDIK, Tunç, Kaçkar Dağları, Homer Publishing, İstanbul 2001.
• GÖKLER, Burak Muhammet, Rize’de Osmanlı Dönemi Camileri, Doctoral Thesis, Atatürk University, Erzurum 2022.
• GÜNER, Adil – VURAL, Mecit – SORKUN, Kadriye, Rize Florası, Vejetasyonu ve Yöre Ballarının Polen Analizi, TÜBİTAK Publishing, Ankara 1987.
• HIND, John G. F., “Mithridates”, Cambridge Ancient History, Vol: IX, Cambridge University Press, Cambridge 2008, pp. 129-161.
• IŞIKLI, Mehmet, Doğu Anadolu Erken Trans Kafkasya Kültürü, Arkeoloji & Sanat Press, İstanbul 2011.
• KAFALI YILMAZ, Fatma- YILMAZ, Özer, “Thorn Thwaite İklim Tasnifine Göre Rize ve Ardahan Örnekleri”, 3. International Geography Symposium, Antalya 2013, pp. 415-428.
• KANTOR, Georgy, “Mithridates, I–VI of Pontos”, Encyclopedia of Ancient History, Wiley-Blackwell, New Jersey 2013.
• KARPUZ, Haşim, “Rize İl Merkezi ve İlçelerindeki Tarihi Eserler”, Rize, (Ed. S. Başkan). Ministry of Culture of Türkiye Press, Ankara 1997, pp. 80 – 109.
• KARPUZ, Haşim, Rize, Ministry of Culture of Türkiye Press, Ankara 1993.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Osmanlının Kafkas Ellerini Fethi, TTK Press Ankara 1976.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Yukarı Kür ve Çoruh Boylarında Kıpçaklar, TTK Press, Ankara 1992.
• KOÇMAN, Asaf, Türkiye İklimi, Ege University Press, İzmir 1993
• KORKMAZ, Sadettin – GEDİK, Abdullah, “Rize-Fındıklı-Çamlıhemşin Arasında Kalan Bölgenin Jeoloji ve Petrol Oluşumları”, Jeoloji Mühendisliği, Vol: 12, Issue: 1 (32-33), Ankara 1988, pp. 5-18.
• KOZBE, Gulriz – CEYLAN, Alpaslan – POLAT, Yasemin– SİVAS, Taciser- SİVAS, Hakan – ŞAHİN, Işık-TANRIVER, Duygu Akar, Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-6 (TAY) Demir Çağları, İstanbul 2008
• KURDOĞLU, Oğuz, Doğu Karadeniz’in Doğal Yaşlı Ormanları, Doğal Hayatı Koruma Derneği Press, İstanbul 1996.
• ÖZMENLİ, Mehmet – KURUCA, Nazım, “Pontus’ta Mithratades Krallığı”, International Social Sciences Studies Journal, Vol: 6, Issue: 71, Bakı 2020, pp.4413-4424.
• PAYNE, Margaret R., Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, Arkeoloji & Sanat Press, İstanbul 2006.
• SAGONA, Antonio. (1999). “The Bronze Age-The Iron Age Transition in Northeast Anatolia: A View from Sos Hoyuk”, Anatolian Studies, Vol: 49, Ankara 1999, pp. 153-157.
• STRABON: Anadolu Coğrafyası- Geographika, trans. Adnan Pekman, Arkeoloji & Sanat Press, İstanbul 2012.
• TARHAN, M. Taner, “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler: Kimmerler ve İskitler”, Türkler Ansiklopedisi-I, Yeni Türkiye Press, Ankara 2002.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Doğu Karadeniz Bölgesinin Türk Yurdu Haline Gelmesi Hakkında Bir Değerlendirme”, Turkish Studies, Vol: 2, Issue: 2, Erzincan 2007, pp. 654-664.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Serander Press, Trabzon 2007.
• TOPALOĞLU, Yasin, Ardahan Çıldır Bölgesi Tarihi ve Arkeolojik Araştırmaları, M.A Thesis, Atatürk University, Erzurum 2006.
• TOPALOĞLU, Yasin, “Doğu Anadolu’nun Tarihsel Çerçevesi”, Karaz’dan Büyük İskender’e Erzurum Ovasında Büyük Bir Keşif: Alaybeyi Höyük, (ed. G. Altunkaynak), Bilgin Kültür & Sanat Press, Ankara 2019, pp. 65-100.
• UMAR, Bilge, İlkçağda Türkiye Halkı, İnkılap Press, İstanbul 1999.
• ÜNAL, Ahmet, “Hurriler, Hurri Tarihi, Kültürü ve Arkeolojisiyle İlgili Yeni Buluntular ve Gelişmeler”, 1996 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, (Eds. M. Akalın- M. Yıldızturan- G. Demir), Ankara 1997, pp. 11-29.
• VURAL, Mecit, “Rize’nin Yüksek Dağ Vejetasyonu”, Turkish Journal of Botany, Vol: 20, Ankara 1996, pp. 83-102.
• XENOPHON, Anabasis, trans. Henry Graham Dakyns, Karbon Books, İstanbul 2020
• YUKA, Ahmet, “Rize Çamlıhemşin’de Tarihi İki Yapı: Kale-i Hemşin Zir ve Kale-i Hemşin Bala”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Vol: 8, Issue: 15, pp. 291-321.
• YÜCEL, Talip, Türkiye Coğrafyası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Press, Ankara 1987.