MİLLÎ MÜCADELE’DE GİRESUN GÖNÜLLÜ ALAYLARI: 42, 44 VE 47’NCİ ALAYLAR “KURULUŞ, KOMUTA VE SAVAŞ”

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 38, 11 - 66, 20.04.2025

F. Rezzan Ünalp

https://doi.org/10.18220/kid.1680145

Öz

Türk İstiklal Harbi süresince Türk ulusu ve ordusu, Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde bütün kaynaklarını harekete geçirmiş ve vatan uğrunda kutsal bir mücadele vermiştir. Bu mücadelede “Giresun Gönüllü Alayları” sıra dışı bir öneme sahiptir. Kuruluş ve yüklendikleri görev itibariyle “Topyekûn Harp” kavramına seçkin bir örnek teşkil eden ve yerel bir güç niteliği taşıyan Giresun Gönüllü Alayları, kuruluşlarından terhis edildikleri tarihe kadar gerek isyan bölgelerinde ve gerekse işgalcilere karşı cephede görev almış, vatan müdafaasında büyük hizmetler sunmuşlardır. Bu alayların teşkilinde Osman Ağa’nın ve Tirebolulu Binbaşı Hüseyin Avni Bey’in emekleri büyüktür. Bu makalede Sakarya’da şehit düşen 42’nci Alay Komutanı Binbaşı Hüseyin Avni Bey’in ve 47’nci Alay Komutanı Osman Ağa’nın bu alayların kurulmasındaki rolü, hizmetleri ile bugüne kadar varlığından söz edilmeyen bir üçüncü alay olarak 44’üncü Giresun Alayının nasıl kurulduğu anlatılmıştır. Üç Giresun Gönüllü Alayı hakkında literatüre kazandırılan yeni bilgiler ve tespitler, kanıtları olan arşiv belgeleriyle açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Gönüllü Alaylar, Osman Ağa, Hüseyin Avni, Sakarya

GİRESUN VOLUNTEER REGİMENTS İN THE WAR OF INDEPENDENCE: 42ND, 44TH AND 47TH REGİMENTS. “FOUNDED, COMMAND AND WAR”

Öz

During the Turkish War of Independence, the Turkish nation and army mobilized all their resources under the leadership of Mustafa Kemal Pasha and waged a sacred struggle for the homeland. The Giresun Volunteer Regiments played an extraordinary role in this struggle. These regiments, which exemplify the concept of "total war" and functioned as a local force in both establishment and duty, served in rebellion-prone regions as well as on the front lines against the invaders. From their formation until their eventual discharge, they provided significant contributions to the defense of the homeland. Osman Ağa and Major Hüseyin Avni Bey from Tirebolu played crucial roles in organizing these regiments. This article explores the contributions of the 42nd Regiment Commander, Major Hüseyin Avni Bey—who was martyred in Sakarya—and the 47th Regiment Commander, Osman Ağa, in the establishment and operations of these regiments. Additionally, it examines the formation of the 44th Giresun Regiment, a third regiment whose existence has remained largely unknown until now. The article presents new findings and archival documents that shed light on the Three Giresun Volunteer Regiments, offering fresh insights into their historical significance.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Volunteer Regiments, Osman Ağa, Hüseyin Avni, Sakarya

Kaynakça

• Millî Savunma Bakanlığı (MSB)Arşivi, Binbaşı Hüseyin Avni Bey’in Subay Şahsi Dosyası.
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Arşivi, İstiklal Harbi Kataloğu (İSH), Kutu 597 / Gömlek / 124.
• ATASE Arşivi, Kutu 610 / Gömlek 157 / Belge am.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 610 / Gömlek 157 / Belge al.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 610 / Gömlek 157 / Belge ak.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 610 / Gömlek 157 / Belge aj.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 610 / Gömlek 157 / Belge ah.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 610 / Gömlek 157 / Belge ai.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 610 / Gömlek 157 / Belge ae.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 610 / Gömlek 157 / Belge af.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 610 / Gömlek 157 / Belge aa.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 610 / Gömlek 157 / Belge ab.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 611 / Gömlek 46/ Belge ac.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 614 / Gömlek 66 / Belge a, ab.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 614 / Gömlek 66 / Belge ac.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 614 / Gömlek 66 / Belge ae.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 614 / Gömlek 66 / Belge af.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 615 / Gömlek 211 / Belge aa.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 615 / Gömlek 211 / Belge ab.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 618 / Gömlek 55 / Belge aa.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 618 / Gömlek 55.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 635 / Gömlek 211.
• ATASE Arşivi, Kutu 635 / Gömlek 98.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 636 / Gömlek 124.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 636 / Gömlek 104.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 636 / Gömlek 104.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 657 / Gömlek 148 / Belge aa.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 657 / Gömlek 148.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 657 / Gömlek 148 / Belge ab.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 657 / Gömlek 151.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 657 / Gömlek 153.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 709 / Gömlek 10.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 881 / Gömlek 173 / Belge ab.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 881 / Gömlek 173 / Belge aba.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 881 / Gömlek 173 / Belge ae.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 881 / Gömlek 173 / Belge ag.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 881 / Gömlek 173 / Belge aj.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 881 / Gömlek 173 / Belge ah.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 881 / Gömlek 173 / Belge aha.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 881 / Gömlek 173 / Belge ai.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 881 / Gömlek 173 / Belge aia.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 881 / Gömlek 173 / Belge an.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 881 / Gömlek 173 / Belge ao.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 882 / Gömlek 6 / Belge ab.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 882 / Gömlek 6 / Belge aa.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 912 / Gömlek 47.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 912 / Gömlek 47 / Belge aa.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 912 / Gömlek 47 / Belge ab.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 912 / Gömlek 47 / Belge ab.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 912 / Gömlek 47 / Belge ad.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 912 / Gömlek 47 / Gömlek 47/ Belge a.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 912 / Gömlek 47 / Belge ae.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 912 / Gömlek 88 / Belge ao.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 912 / Gömlek 88 / Belge ap.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 912 / Gömlek 88 / Belge an.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 912 / Gömlek 88.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 965/ Gömlek 117.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 965 / Gömlek 13.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 966 / Gömlek 30.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 966 / Gömlek 30, Belge / aa.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 966 / Gömlek 30 / Belge ad.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 969 / Gömlek 134.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 969 / Gömlek 113.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1186 / Gömlek 120.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1187 / Gömlek 120.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1133 / Gömlek 43.
• ATASE Arşivi, İSH Kutu 1152 / Gömlek 168.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1152 / Gömlek 162.
• ATASE Arşivi, İSH Kutu 1152 / Gömlek 179 / Belge aa.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1152 / Gömlek 168 / Belge ab.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1152 / Gömlek 168 / Belge aba.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1152 / Gömlek 168 / Belge aa.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1152 / Gömlek 168.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1186 / Gömlek 120.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1254 / Gömlek 101.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1257 / Gömlek 13 / Belge ab
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1257 / Gömlek 13./ Belge aa.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1257 / Gömlek 13./ Belge ab.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1257 / Gömlek 39.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1367 / Gömlek 124.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1367 / Gömlek 129 / Belge ag.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1367 / Gömlek 129 / Belge ah.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1367 / Gömlek 129 / Belge aha.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1367 / Gömlek 129 / Belge ae.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1367 / Gömlek 131.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1367 / Gömlek 131 / Belge ab.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1367 / Gömlek 131 / Belge ac.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1384 / Gömlek 52 / Belge ah, ai, aj.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1395 / Gömlek 72/ Belge a.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1398 / Gömlek 31/Belge ac.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1398 / Gömlek 31/Belge aa.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1398 / Gömlek 31 / Belge ad.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1398 / Gömlek 31 / Belge aa, ab, ac.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1437 / Gömlek 71 / Belge a, aba, aca.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1437 / Gömlek 71 / Belge a, aba, aca, ada.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1447 / Gömlek 25.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1437 / Gömlek 71 / Belge aha.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1437 / Gömlek 71 / Belge aha.
• ATASE Arşivi, İSH, Kutu 1437 / Gömlek 71 / Belge aia.
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Belge No: 01000654.
• ATATÜRK, Söylev, İkinci Cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1974.
• BEYOĞLU, Süleyman, Millî Mücadele Kahramanı Giresunlu Osman Ağa, Bengi Yayınları, Ed. Ayhan Yüksel, İstanbul 2009.
• BIYIK, Murat, Topal Osman Ağa’nın Hayatı ve Bibliyografyası, Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Giresun 2022.
• CRISS, Bilge, İşgal Altında İstanbul 1918-1923, İletişim Yayınları, Çev. Ahmet Kaçmaz, 13. Baskı, İstanbul 2023.
• ÇAPA, Mesut, “Milli Mücadele’de Doğu Karadeniz”, Türkler, Ed. Hasan Celâl Güzel-Kemal Çiçek-Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, C:15, 2001, ss. 661-678.
• ÇAPA, Mesut, Pontus Meselesi, Serander Yayınları, Trabzon Temmuz 2001.
• ÇAPA, Mesut, Sorularla Millî Mücadele, Ankara Üniversitesi TİTE Yayınları, Ankara 2024.
• ÇAKICI, Nurettin, “Sovyet Rusya’nın Milli Mücadele Hareketine Mali ve Askeri Yardımları (1919-1922)” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 73, 2023, ss. 85-109.
• ÇAYKIRAN, Güzin, Bafra ve Havalisinde Pontus Çetelerinin Takip ve Tenkili”, Tarihi, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Bafra, Berikan Yayınevi, Ankara 2023.
• ERTUNA, Hamdi, Türk İstiklal Harbi VI Cilt İstiklal Harbinde Ayaklanmalar (1919-1921), Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1974.
• GÖRGÜLÜ, İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• HACIFETTAHOĞLU, İsmail, Sakarya Şehidi Binbaşı Hüseyin Avni Bey, Atlas Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2003.
• MENTEŞOĞLU, Ö. Erden, Giresunlu Fedailerle Konuştum Onlar da Çılgındı, Ofset Matbaacılık, Ankara 2008.
• MÜDERRİSOĞLU, Alptekin, Sakarya, Bilgi Yayınevi, Ankara 2018.
• OKUR, Mehmet, “Karadeniz Bölgesi’nde Rum Çete Faaliyetleri ve İtilaf Devletleri’nin Rolü”, Karadeniz’de İsyan Mübadele ve Propaganda, Yeditepe Yayınları, Mayıs 2019.
• Org. İzzettin Çalışlar’ın Anılarıyla Gün Gün, Saat Saat İstiklâl Harbi’nde Batı Cephesi, Türkiye İş Bankası Yayınları, Haz. İzzettin Çalışlar, İstanbul 2009.
• TBMM Zabıt Ceridesi, C: 12, Devre:1, İçtima: 2, 11 Ağustos 1921, s. 35; Vakit, 5 Eylül 1921, s.1.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 2. Dönem 4. Yasama Yılı, 19.Celse, Sekizinci İctimâ, 14 Kasım 1925.
• TBMM Arşivi, Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı, İMT, T15, 3167.
• TOPALLI, Osman Fikret, Giresun, Serander Yayınları, Haz.Veysel Usta-Mustafa Çulfaz, Trabzon 2017.
• Türk İstiklâl Harbi II nci Cilt Batı Cephesi V nci Kısım 1’nci Kitap, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995.
• Türk İstiklâl Harbi II nci Cilt Batı Cephesi V nci Kısım 2’nci Kitap, Genelkurmay Harp Tarihi Dairesi Yayınları, Ankara 1973.
• Türk İstiklâl Harbi II nci Cilt Batı Cephesi 6’ncı Kısım 2’nci Kitap, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995.
• Türk İstiklâl Harbi’ne Katılan Alay ve Tugay Komutanlarının Biyografileri Cilt-II, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 2010.
• ÜNAL, Levent, “Sakarya Meydan Muharebesi”, Kara Harp Okulu Harp Tarihi Ders Notları, Kara Harp Okulu Matbaası, Ankara 2016.
• ÜNALP, F. Rezzan, “Türk İstiklal Harbinde Batı Cephesi Tayyare Bölükleri”, Atatürk Araştırma Merkezi (ATAM) Dergisi, C: 38, S: 105, Ankara, Mayıs 2022, ss. 55-100.
• ÜNALP, F. Rezzan, “Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekâletinin Kaldırılması-Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Riyasetinin (Genelkurmay Başkanlığı) Kurulması”, Türkiye’yi Laikleştiren Yasalar 3 Mart 1924 Tarihli Yasaların Kabulünün 100. Yılı, Sentez Yayınları, Ed. Behçet Kemal Yeşilbursa, Bursa 2024.
• YÜKSEL, Ayhan, “Tirebolulu Hüseyin Alp Arslan ve Risalesi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S: 105, Eylül 1995, ss. 34-39.
• YÜKSEL, Ayhan, Giresun Tarihi Yazıları, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2007.
• Yeni Giresun, 22 Eylül 1337 (1921), no.89.
• İleri Gazetesi, Röportaj: Yüksel Güneri, “Albay Mahmut Ünlü’nün Harp Hatıralarından Binbaşı Hüseyin Avni Alpaslan ve Hacı Hafız’ın Kahramanlığı”, 19 Eylül 1958.