ZİRVEDEN SÜRGÜNE BİR OSMANLI DEVLET ADAMI: ÇARHACI ALİ PAŞA VE MUHALLEFATI

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 38, 201 - 244, 20.04.2025

Edip Uzundal , Melek Kurt

https://doi.org/10.18220/kid.1680159

Öz

Bu çalışma, Çarhacı Ali Paşa’nın üstlendiği idarî ve askerî vazifeler üzerinden hayatını ve vefatıyla birlikte kayıt altına alınan muhallefatını incelemektedir. Çarhacı Ali Paşa, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tanzimat dönemi öncesi, modernleşme ve merkeziyetçilik politikalarının şekillendiği dönemde, önemli görevlerde bulunan bir devlet adamıdır. Dersaadet’te Sadaret Kaymakamlığı ve Kaptan-ı Deryalık görevlerini yürüttüğü süreçte sergilediği yükselme hırsı ve icraatları, onun idari görevlerle merkezden uzaklaştırılmasına neden oldu. Bu çerçevede Ağrıboz, Trabzon, Karaman, Sivas, Alanya ve Kars gibi vilayetlerde idarecilik yaptı. Ancak bu vazifelerinde sergilediği sert tutumlarından dolayı farklı dönemlerde Limni, Keşan, Ankara ve son olarak Tokat’a sürgün edildi.
Çarhacı’nın Tokat’a sürgün emri ile başlayan müsadere süreci ve bu süreçte kayıt altına alınan muhallefatı, çalışmanın bir bölümünü oluşturmaktadır. 28 ve 29 numaralı Tokat Şer’iyye Sicil Defterlerinde konuyla ilgili 10 kayıt bulunmaktadır. Bu kayıtlar incelenerek Paşa’nın maddi durumu, sosyal ilişkileri, ailesi ve kullandığı eşyalar üzerinden yaşam tarzına dair bilgiler sunulacaktır. Çalışma, Çarhacı Ali Paşa’nın idari görevleri ve müsadere süreci üzerinden, devrin yönetim tarzını anlamayı da amaçlamaktadır.
.

Anahtar Kelimeler

Çarhacı Ali Paşa, Sürgün, Tokat, Tereke

AN OTTOMAN STATESMAN FROM THE SUMMIT TO EXILE: ÇARHACI ALİ PAŞA AND HIS LEGACY

Öz

This study examines the life of Çarhacı Ali Paşa through his administrative and military duties, as well as his confiscated property, which was recorded upon his death. Çarhacı Ali Paşa was a statesman who held significant positions in the Ottoman Empire before the Tanzimat period, a time when modernization and centralization policies were taking shape. His ambition for advancement and his actions during his tenure as Sadaret District Governor and Captain-at-Arms in Dersaadet led to his removal from the center and reassignment to provincial administrative duties. In this context, he served as an administrator in provinces such as Ağrıboz, Trabzon, Karaman, Sivas, Alanya, and Kars. However, due to his harsh demeanor in these positions, he was exiled to Limni, Keşan, Ankara, and eventually Tokat.
The confiscation process that began with his exile to Tokat, along with the posthumous records of his property, is another focal point of this study. There are 10 relevant entries in the Tokat Şer’iyye Registry Books, numbered 28 and 29. By analyzing these records, the study aims to provide insights into his financial situation, social relations, family, and lifestyle through the belongings he left behind. Additionally, the study seeks to understand the administration style of the period by examining the administrative duties of Çarhacı Ali Paşa and his confiscation process.

Anahtar Kelimeler

Çarhacı Ali Pasha, Exile, Tokat, Heritage

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Tahvil (Nişan) Defterleri (A.DVNSNŞT.d.): 53.
• Ali Emiri-Mahmud II (AE.SMHD.II.): 18/1086.
• Cevdet-Askeriye (C.AS.): 28/1298; 74/3463; 222/9434; 352/14588; 391/16150; 618/26088; 1224/54948.
• Cevdet-Dahiliye (C.DH): 119/5940; 126/6269; 76/3769; 135/6738; 141/7035; 153/7627; 184/9164; 216/10770; 237/11830; 60/2969; 62/3071; 69/3419; 98/4860.
• Cevdet-Maliye (C.ML.): 148/6288; 155/6551; 6/205; 737/30065.
• Cevdet-Nafia (C.NF.): 44/2157.
• Bab-ı Defteri-Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d.): 7395.
• Bab-ı Defteri-Muhallefat Halifeliği Defterleri (D.BŞM.MHF.d.): 13392.
• Hatt-ı Hümayun (HAT): 37/1864; 78/3251; 79/3272; 85/3474; 92/3754; 95/3843; 109/4336; 245/13793; 397/20928; 475/23297; 482/23627; 497/24383; 504/24864; 515/25157; 515/25179; 629/31099; 632/31209; 653/31921; 664/32298; 742/35126; 752/35531; 766/36103; 838/37788; 840/37837; 840/37844; 861/38415; 887/39215; 897/38927; 905/39707; 910/39844; 912/39870; 914/39913; 921/40052; 1001/42045; 1007/42281; 1010/42410; 1174/52306; 1224/47824; 1224/47831; 1268/49133; 1361/53653; 1507/18.
• İrade-Meclis-i Vala (İ.MVL.): 97/2041.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e.): 281/12; 281/13; 299/1; 472/2; 597/27; 690/36; 690/36; 311/21; 656/13; 674/1; 682/37; 682/39; 684/19; 684/19; 808/40; 879/13.
• Sivas Şer’iyye Sicilleri, Defter No: 10.
• Tokat Şer’iyye Sicilleri, Defter No: 28, No: 29.
• Trabzon Şer’iyye Sicilleri, Defter No: 1951.
• ACAR, M. Şinasi, Osmanlı’da Günlük Yaşam Nesneleri, Yem Yayınları, İstanbul 2015.
• AHMED CEVDET PAŞA, Tarih-i Cevdet, C: 4, Haz. Dündar Günday-Mümin Çevik, Hikmet Neşriyat, İstanbul 1972.
• AHMED CEVDET PAŞA, Tarih-i Cevdet, C: 5, Haz. Dündar Günday-Mümin Çevik, Hikmet Neşriyat, İstanbul 1972.
• AHMED CEVDET PAŞA, Tarih-i Cevdet, C: 6, Haz. Dündar Günday-Mümin Çevik, Hikmet Neşriyat, İstanbul 1972.
• AHMET RASİM, Ahmet Rasim ve Osmanlı Tarihi VI, Haz. Metin Hasırcı, Emir Basın Yayın, İstanbul 1999.
• AKTAN, Hamza, “İstîlâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 23, TDV Yayınları, İstanbul 2020, ss. 361-362.
• ASARKAYA (CİNLİOĞLU), Halis Turgut, Osmanlılar Zamanında Tokat, Tokat Belediyesi Kültür Yayını, Tokat 2019.
• AYDIN, Mehmet Âkif-HAMÎDULLAH, Muhammad, “Köle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 26, TDV Yayınları, Ankara 2020, ss. 237-246.
• AYDIN, Nilgün, Konya Âşıklık Geleneğinde (18-19. Yy) Âşık Şem’î Ve Şiir Dünyası (İnceleme-Metin), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya 2019.
• AYKUN, İbrahim, “Tokat’ta Medfun Osmanlı Valileri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C: 10, S: 22, 2003, ss. 283-294.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Alemdar Mustafa Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1989, C: 2, ss. 364-365.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Kabakçı İsyanı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2001, C: 24, ss. 8-9.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Yûsuf Ziyâ Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2013, C: 44, ss. 34-37.
• BİLGE, Mustafa L.–KÜÇÜKAŞCI, Mustafa Sabri, “Yenbu’”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2013, C: 43, ss. 421-423.
• BİLGİN, Mehmet, “1810 Yılında Rusların Trabzon’u İşgal Girişimi ve Sargana Burnu Çıkartması”, Trabzon ve çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3-5 Mayıs 2001), T.C. Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Trabzon 2002, ss. 313-326.
• CEZAR, Yavuz, “Bir Âyan’ın Muhallefatı”, Belleten, C: 41, S: 161, 1977, s. 41-78.
• ÇAKIR, Baki, “Kese”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: Ek-2, TDV Yayınları, Ankara 2019, ss. 42-43.
• ÇAVUŞ, Mehmet Fatih, Keçecizade İzzet Molla’nın Divan-ı Bahar-ı Efkar’ında Yer Alan Kişilikler, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2011.
• DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi 5, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1971.
• DAYAR, Evren, “Âyânlar Çağı”nda Antalyalı Bir Hânedân: Tekelioğulları (1770-1814)”, Osmanlı Araştırmaları, C: 59, S: 59, 2022, ss. 117-156
• ERDOĞAN, Muzaffer, “Çarhacı Ali Paşa”, Konya Dergisi, S: 83, Eylül 1945, ss. 4-12.
• GEORG OĞULUKYAN, Ruzname: 1806-1810 İsyanları III. Selim, IV Mustafa, II. Mahmud ve Alemdar Mustafa Paşa, Haz. Hrand D. Andreasyan, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1972.
• GÜZELLER, Özlem, Sürûrî Divanı’ndaki Manzum Tarihler (Sayfa 250-322), Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2007.
• IŞIK, Ali, “Koç Bekir Ağa ve Konya Hadisesi”, Akademik Sayfalar, C: 19, S: 47 Özel Sayı 2, 2020, ss. 738-752.
• İHSANOĞLU, Ekmeleddin-GÜNERGUN, Feza, “Osmanlı Türkiyesinde “Alaturka Saat”ten “Alafranga Saat”e Geçiş”, X. Uluslararası Astronomi Kongresi, 2-6 Eylül 1996, İstanbul 1996, ss. 434-441.
• KAYA, Hakan, “19. Yüzyılın Birinci Yarısında Aşiretler ve Demografik Yapı: Bayezid Sancağı”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C: 6, S: 5, 2017, ss. 2594-2612.
• KONYALI, İbrahim Hakkı, Alanya (Alâiyye), Haz. Alanyalı M. Ali Kemaloğlu, Ayaydın Basımevi, İstanbul 1946.
• KÜÇÜK, Cevdet, “Hurşid Ahmed Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1998, C: 18, ss. 395-396.
• MEHMED İZZET BEY, Harîta-i Kapudânân-ı Deryâ-Osmanlı Kaptanıderyaları (1352-1853), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 180, İstanbul 2021.
• MEHMED SÜREYYA, Sicil-i Osmani 1, Haz. Nuri Akbayar-Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• MEHMED SÜREYYA, Sicil-i Osmani 5, Haz. Nuri Akbayar-Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• MUSTAFA NURİ PAŞA, Netâyicü’l-vukūât IV, Ahvet Matbaası, İstanbul 1327.
• MÜTERCİM AHMED ÂSIM EFENDİ, Âsım Efendi Tarihi, C: I, Haz. Ziya Yılmazer, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları-Mega Basım Yayın, İstanbul 2015.
• MÜTERCİM AHMED ÂSIM EFENDİ, Âsım Efendi Tarihi, C: II, Haz. Ziya Yılmazer, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları-Mega Basım Yayın, İstanbul 2015.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Çarhacı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1993, C: 8, ss. 229-230.
• ÖZCAN, Tahsin, “Muhallefât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 30, TDV Yayınları, Ankara 2020, ss. 405-406.
• ÖZTUNÇ, H. Baha, “Bir Rumeli Valisinin Emvâl-i Metrûkesi: Mahmud Hamdi Paşa’nın Muhallefatı”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C: 12, S: 2, 2017, ss. 53-70.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1971.
• POLAT, Erdoğan, “Sivas Sancağı’nın Sürgün Müftüleri”, Tarih&Gelecek Dergisi, C: 5, S: 3, 2019, ss. 771-791.
• SAHHÂFLAR ŞEYHİ-ZÂDE SEYYİD MEHMED ES’AD EFENDİ, Vak’a-nüvîs Es’ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi’nin Zeyl ve İlâveleriyle) 1237-1241/1821-1826, Haz. Ziya Yılmazer, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2000.
• SÖNMEZ, Mehmet, Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Rum İsyanı Sırasında Eğriboz Adası (1821-1829), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• SÖYLEMEZ, Faruk, “Malatya Mutasarrıfı Rişvanzade Abdurrahman Paşa’nın Terekesi”, History Studies, C: 5, S: 5, 2013, ss. 253-271.
• ŞÂNÎZÂDE MEHMED ATÂULLAH EFENDİ, Târih-i Şânîzâde I, Trabzonlu Bakırcıbaşı Mahmut Efendi Matbaası, İstanbul 1284.
• TELCİ, Cahit, “Osmanlı Devleti’nde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsadere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C: XXII, S: 2, 2007, ss. 145-166.
• TRABZONLU ŞAKİR ŞEVKET, Trabzon Tarihi II, Umran Matbaası, İstanbul 1294.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi III., C: 5. Kısım (1793-1908), Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Harp Tarihi Yayınları, Ankara 1978.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Anadolu Türk târîhi vesikâlarından: Tokat, Niksar, Zile, Turhal, Pazar, Amasya vilâyet, kazâ ve nâhiye merkezlerindeki kitâbeler, Milli Matbaa, İstanbul 1927.
• ÜNAL, Mehmet Ali, “Osmanlı İmparatorluğunda Müsadere”, Türk Dünyası Araştırmaları, S: 49 1987, ss. 95-111.
• YILDIZ, Fatih, Sivas Vilayet Yönetimi ve Valileri (1800-1850), Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• YILMAZ, Özgür, “1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların Trabzon ve Akçaabat Saldırılarına Dair Bazı Yeni Bilgiler”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C: 13, S: 26, 2019, ss. 461-490.
• YÜKSEL, Ahmet, “Osmanlı Devlet Dairelerinde Mesai Kavramı ve Uygulaması (18-20. Yüzyıllar)”, Osmanlı Bilim Araştırmaları C: XVI, S: 1, 2014, ss. 19-49.
• https://www.britannica.com/place/Calarasi-Romania (Erişim Tarihi: 20.11.2024).
• https://valea-argovei.ro/contact/primaria/ (Erişim Tarihi: 20.11.2024).
• https://core.ac.uk/outputs/129511719/?utm_source=pdf&utm_medium=banner&utm_campaign=pdf-decoration-v1 (Erişim Tarihi: 21.11.2024).