ERMENİ KAYNAKLARINA GÖRE GÜRCÜ KRALI IV. DAVİD DÖNEMİ (1089-1125)

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 38, 245 - 268, 20.04.2025

Feyza Abdal

https://doi.org/10.18220/kid.1680160

Öz

XI. Yüzyılın sonuna gelindiğinde Gürcülerin tarihlerinin altın çağı olarak kabul ettikleri Ağmaşenebeli lakaplı IV. David’in saltanatı (1089-1125) başlamış ve onun döneminde ülke topraklarında bütünlük sağlanarak bugünkü manada bildiğimiz Gürcistan Devleti ortaya çıkmıştır. Henüz on altı yaşındayken çıktığı Gürcü tahtında, ülkesinin kalkınması için yaptığı yeniliklerin en önemlisi ordusunu savaşçılıkları ve cesaretleri ile ünlü Türk kabilesi olan Kıpçaklardan yardım alarak oluşturması olmuş ve bu ordunun yaptığı Gürcü askeri harekâtları başarı ile devam etmiş, Gürcü Krallığı’nı döneminde Kafkasya’nın en güçlü devleti haline getirmiştir. IV. David dönemi siyasi olaylarını aktaran, neredeyse tamamının din adamı olduğu Ermeni müverrihleri dini bir hassasiyetle kaleme aldıkları bu eserlerinde, IV. David’i bir aziz ve onun Müslüman olan Türkler ile giriştikleri mücadelelere ise din savaşı olarak gördükleri anlaşılmaktadır. Her ne kadar bu yönüyle Ermeni kaynaklarının verdikleri bilgilere temkinli yaklaşmak gerekse de, Gürcü Kralı IV. David dönemini aktaran en önemli kaynaklardan olduğu yadsınamaz bir gerçektir.

Anahtar Kelimeler

IV. David, Gürcü, Kıpçak, Ermeni kaynakları, Orta çağ

THE REIGN OF GEORGIAN KING DAVID (1089-1125) AS DEPICTED IN ARMENIAN SOURCES

Öz

By the end of the 11th century, the reign of King David IV, also known as "David the Builder" (1089-1125), marked the golden age of Georgian history. During his rule, the territorial integrity of Georgia was restored, and the modern Georgian state, as we know it today, began to take shape. Ascending to the throne at the age of sixteen, one of his most significant reforms was the formation of a strong military, aided by the Kipchaks, a Turkic tribe renowned for their martial skills and courage. This army led successful military campaigns, and under David IV's leadership, the Kingdom of Georgia became the most powerful state in the Caucasus. Armenian historians, predominantly clergy, recorded the political events of David IV’s reign with a religious sensitivity. In their accounts, they portrayed him as a saint and viewed his struggles with the Muslim Turks as a religious war. Although caution is necessary when interpreting the information provided by Armenian sources, these works remain some of the most important accounts of King David IV's reign.

Anahtar Kelimeler

David IV, Georgian, Kipchak, Armenian sources, Middle Ages

Kaynakça

• Ahmed bin Mahmud, Selçuknâme, Haz. Erdoğan Merçil, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2018.
• ALASANİA, Guili, ''Gürcistan Kıpçakları'', Türkler, C: 2, Ankara 2002, ss. 793-797.
• ALİMBARAŞVİLİ, Ioseb, ''Kıpçaklar'ın Gürcistan'a Getirilmesi, Yerleştirilmesi ve Sonraki Kaderi Üzerine'', Orta Çağda Türk-Gürcü İlişkileri, Ed. İbrahim Tellioğlu-Roin Kavrevişvili, Gori 2019, ss. 231-255.
• ANDREASYAN, Hrand D., ''Türk Tarihine Aid Ermeni Kaynakları'', İÜEFTD, C: 1, S: 1, İstanbul 1949, ss. 93-118.
• ANDREASYAN, Hrand D., ''Türk Tarihine Aid Ermeni Kaynakları'', İÜEFTD, C: 1, S: 2, İstanbul, 1950, ss. 401-438.
• ATEŞ, Erhan, ''Selçuklu-Gürcü Mücadelelerinde Bir Dönüm Noktası: Didgori Savaşı (1121) ve Sonuçları'', Tarih Araştırmaları Dergisi, C: XXXV, S: 60, Ankara 2016, ss.73-96.
• Azîmî, Azîmî Tarihi Selçuklular Tarihi Dönemiyle İlgili Bölümler (H.430-538/39=1143/44), Haz. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
• BEDİRHAN, Yaşar, ''Ortaçağda Kafkasya'da Selçuklularla-Gürcüler Arasında Siyasi Hakimiyet Mücadelesi'', Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S: 6, Konya 2000, ss. 156-184.
• BERDZENİŞVİLİ, Nikoloz-CANAŞİA, Simon, [İvane Cavahişvili], Gürcüstan Tarihi (Başlangıçtan 19. Yüzyıla Kadar), Çev. H. Hayrioğlu, Sorun Yayınları, İstanbul 2000.
• ÇİLOĞLU, Fahrettin, Dilden Dine, Edebiyattan Sanata Gürcülerin Tarihi, Ant Yayınları, İstanbul 1993.
• DEMİRKENT, Işın, ''Haçlılar'', Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: XIV, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, ss. 525-546.
• DEMİRKENT, Işın, ''Kılıcarslan I'', Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 25, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2022, ss. 396-398.
• ERSAN, Mehmet, Selçuklular Zamanında Anadolu'da Ermeniler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2024.
• GOLDEN, Peter B., Türk Halkları Tarihine Giriş, Çev. Osman Karatay, Karam Yayınları, Çorum 2006.
• GÖKBEL, Ahmet, Kıpçak Türkleri (Siyasi ve Dini Tarihi), Ötükan Neşriyat, İstanbul 2000.
• Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar), Gürcüceden çev. Marie F. Brosset, Çev. Hrand D. Andreasyan, Haz. Erdoğan Merçil, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2003.
• Hamdullâh Müstevfî-i Kazvînî, Tarih-i Güzide (Zikr-i Padişahan-i Selçukiyan, Ed. Erkan Göksu, Haz. Ayşe Ayna vd., İstanbul 2015.
• HÜSEYNOF, A. Rauf, ''Irak Selçukluları ve Kafkasya'', VII. Türk Tarih Kongresi (Ankara: 25-29 Eylül 1970), C: I, Ankara 1972, s. 395-404.
• İbn Kalânisî, Şam Tarihine Zeyl.-I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi, Çev. Onur Özatağ, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• İbnü'l-Esir, İslâm Tarihi el-Kâmil Fi't-Târîh Tercümesi, C: 10, Çev. Abdülkerim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul 1987.
• Juansher's Concice History of the Georgians, Çev. R. Bedrosian, New York 1991.
• KAFESOĞLU, İbrahim, ''Melikşah'', İA, C: VII, İstanbul 1957, ss. 665-673.
• KAFESOĞLU, İbrahim, ''Alparslan'', Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: II, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1989, ss. 526-530.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016.
• KAYHAN, Hüseyin, '' Irak Selçukluları (1120-1194)'', Türkler, C: 4, Ankara 2002, ss. 786-794.
• Kemâlüddîn İbnü'l-Adîm, Zübdetü’l-Haleb Min Târîhi Haleb’de Selçuklular (H.447-521=1055-1127), Çev. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• Kemâlüddîn İbnü'l-Adîm, Buğyetü’t-Taleb. fî Târîhi Haleb Biyografilerle Selçuklular Tarihi, Haz. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1982.
• KIRZIOĞLU, Fahreddin, Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları'nda Kıpçaklar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• Kurat, Akdes N., IV- XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimlari ve Devletleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2023.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu'd-Düvel Selçuklular Tarihi I Horasan- Irak, Suriye ve Kirman Selçukluları. Haz. Prof. Dr. Ali Öngül, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2017.
• MİRZAYEVA, Nasibe, XI-XIV. Yüzyıllarda Gürcistan'da Kıpçaklar, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Genel Türk Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2020.
• Müverrih Vardan, Türk Fetihleri Tarihi (889-1269), I. Baskı, Çev. Hrand D. Andreasyan, Post Yayınları, İstanbul 2017.
• NESİBLİ, Yunis, ''Orta Çağ Gürcü Kaynaklarında Türkler'', Türkler, C: 4, Ankara 2002.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, ''Dübeys bin Sadaka'', Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , C: X, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, s. 14.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, ''Mahmud b. Muhammed Tapar'', Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: XXVII, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, ss. 372-372.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, ''Melikşah'', Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: XXIX, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2004, ss. 54-57.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, ''Sencer'', Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 36, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2009, ss. 507-5011.
• SEVİM, Ali, ''Artuk oğlu İlgazi'', Belleten, C: XXVI, S:101-104, Ankara1962, ss. 650-691.
• SEVİM, Ali, ''Çağrı Bey'', Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , C: VIII, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, ss. 183-186.
• SEVİM, Ali-MERÇİL, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilât ve Külltür, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• Smbat Sparapet's Chronicle, Çev. R. Bedrosian, New Jersey 2005.
• SUBAŞI, Ömer, ''XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hakimiyeti'', Turkish Studies, Vol: 8/5, ss. 705-731.
• SÜMER, Faruk, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu'da Türk Beylikleri, Ankara 1990.
• SÜMER, Faruk, ''Tuğrul Bey'', Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: XXXXI, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2012, ss. 344-346.
• TELLİOĞLU, İbrahim, ''Gürcü İllerinde Siyasi Birliğin Sağlanmasında Kıpçakların Rolü'', Türk Kültürü, C: XLII, S: 489-490, ss.453-464.
• TELLİOĞLU, İbrahim, ''Ermeni Kaynaklarında Türk Tasviri (XI.-XIV. Yüzyıllarda)'', International Rewiev of Turkish Studies, C: 1, S: 3, 2011, ss.46-61.
• TELLİOĞLU, İbrahim, ''Doğu Karadeniz Kıpçakları'', Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S: 48, 2015, ss. 59-78.
• TELLİOĞLU, İbrahim, ''Kıpçak-Gürcü İlişkileri'', Orta Çağda Türk-Gürcü İlişkileri, Ed. İbrahim Tellioğlu- Roin Kavrevişvili, Gori 2019, ss. 148-164.
• TELLİOĞLU, İbrahim, ''Selçuklulardan Bahseden Ermeni Kaynakaları Üzerine Bir Değerlendirme'', Selçuklu Tarihi ve Tarihçiliğinin Meseleleri, Konya, 2019, ss. 387-397.
• TELLİOĞLU, İbrahim, XI-XIII. Yüzyılarda Türk-Gürcü İlişkileri, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2022.
• TOGAN, Zeki V., Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul 1981.
• TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye: Siyasi Tarih Alp Arslan'dan Osman Gazi'ye (1071-1318), Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul 1971.
• TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul 2009.
• TURAN, Osman, Doğu Anadolu Devletleri Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2017.
• Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136-1162), Çev. Hrand D. Andreasyan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
• Vardan Arewelts'i's Compilation of History, Çev. Robert Bedrosian, New Jersey 2007.
• YİNANÇ, Mükrimin H., Türkiye Tarihi Selçuklular Devri I, Haz. Refet Yinanç, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2024.
• YUNUSOV, Arif, ''Ahıska (Mesket) Türkleri: İki Kere Sürgün Edilen Halk'', Türkler, C: 18, Ankara 2002, ss. 877-885.
• YÜCEL, Mualla Uydu, İlk Rus Yıllıklarına Göre Türkler, Ankara 2007.