THE ASSASSINATION OF A DISTRICT GOVERNOR IN BAFRA DURING WORLD WAR I: OSMAN ZÜHTÜ BEY INCIDENT (1915)

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 39, 91 - 124, 06.11.2025

Emin Günaydın

https://doi.org/10.18220/kid.1818956

Öz

The tragic death of Osman Zühtü Bey, the district governor of Bafra, stands as a concrete example of the problems within the provincial administration and the conflicts between local power centres and the central authority during the final years of the Ottoman Empire. A young and idealistic official appointed to Bafra during World War I, Osman Zühtü Bey was assassinated as a result of his confrontations with Greek gangs and local notables in the region. Throughout the war years, Bafra suffered from severe security problems due to the activities of Greek armed groups, and one of Osman Zühtü Bey’s primary responsibilities was to suppress these insurgents. However, the evidence suggests that his assassination was not solely linked to these gangs but was also closely related to his disputes with influential local figures. The murder of Osman Zühtü Bey thus offers a compelling case study illustrating the fragility of the Ottoman provincial administrative system, the tension between local elites and central authority, and the shortcomings of the judicial process. This study aims to examine the assassination of Osman Zühtü Bey in light of the documents produced during the subsequent investigation preserved in the Ottoman Archives, thereby contributing to the historiography of regional developments during the wartime period.

Anahtar Kelimeler

World War I , Bafra , Greek Gangs , Local elites , Osman Zühtü Bey , Hacı Osman Efendi

I. DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA BAFRA’DA BİR KAYMAKAM SUİKASTI: OSMAN ZÜHTÜ BEY HADİSESİ (1915)

Öz

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde taşra yönetimindeki sorunlar ve yerel güç odaklarıyla merkezi otorite arasındaki çatışmalar, Bafra Kaymakamı Osman Zühtü Bey’in trajik ölümüyle somut bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. I. Dünya Savaşı yıllarında Bafra’ya atanan genç ve idealist kaymakam Osman Zühtü Bey, bölgedeki Rum çeteleriyle ve yerel eşrafla yaşadığı mücadelelere sonucunda bir suikasta kurban gitmiştir. Savaş yıllarında Bafra’da Rum çetelerinden kaynaklanan ciddi güvenlik sorunları yaşanmaktaydı. Osman Zühtü Bey’in en önemli görevlerinden biri, bu çetelerle mücadele etmekti. Ancak onun öldürülmesi yalnızca Rum çeteleriyle ilgili değildir; daha önce yerel eşrafla yaşadığı sorunların da bu olayda etkili olduğu görülmektedir. Bu suikast Osmanlı taşrasındaki idari yapının zayıflığını, yerel güç odaklarıyla merkezi idare arasındaki çatışmaları ve adalet sistemindeki çarpıklıkları gözler önüne seren çarpıcı bir örnek sunmaktadır. Bu çalışma Osmanlı Arşivi’nde yer alan Osman Zühtü Bey cinayeti ve cinayet sonrasında yürütülen soruşturmaya dair belgelerden hareketle söz konusu cinayet hakkında değerlendirmeler yapmayı ve savaş yıllarında Bafra havalisinde yaşanan gelişmeler hakkında literatüre katkı sunmayı amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı , Bafra , Rum Çeteler , Yerel Eşraf , Osman Zühtü Bey , Hacı Osman Efendi

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bâbıâli Evrak Odası Evrakı: (BEO.): 111/8312; 3843/288152; 4016/301189; 4037/302751; 4205/315364; 4298/322300; 2297/172211; 3419/256393; 4104/307747; 4298/322300; 841/63016; 4058/304339.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Evrakı: (DH. EUM.2.Şb.):13/39; 28/21; 39/3.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Evrakı: (DH. EUM.3.Şb.): 27/50.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Asayiş Evrakı: (DH.EUM.AYŞ.): 65/13.
• Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı: (DH.İ.UM.): 19/01-1-63.
• Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi:( DH. MKT.): 821/26; 1027/47; 1041/28; 226/26; 1941/27; 1322/5; 1855/74; 1900/115; 2629/14; 46/20;1268/66.
• Dahiliye Nezareti Mütenevvia Kısmı Evrakı: (DH.MTV.): 22/37.
• Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahval Defterleri Fihristi: (DH. SAİD. d.): 10/749; 151/115;117/7.
• Dâhiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH. ŞFR.): 66/198; 495/9; 527/78; 530/765; 60/83; 57/199; 152/57; 494/101; 494/62; 494/84; 495/7; 57/197.
• İrade Dahiliye: (İ. DH.): 1494/21; 1500/41; 1103/86429; 1482/15; 1496/14; 1500/52; 924/73277; 1453/43;1486/3.
• İrade Harbiye: (İ.HB.): 175/16.
• Maarif Nezareti Mektubî Kalemi: (MF.MKT.): 422/51.
• Sadaret Mektubî Kalemi Deâvî: (A. MKT.DV.): 21/32.
• Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme: (A. MKT.MHM.): 412/19.
• Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayat Evrakı: (A. MKT.UM.): 12/06.
• Şûra-yı Devlet Evrakı: (ŞD.): 928/65.
• Trabzon Vilayeti Salnameleri (TVS): 1286 (1869); 1287 (1870); 1288 (1871); 1289 (1872); 1296 (1879); 1298 (1881); 1305 (1888),
• ADIYEKE, Nuri, “Bir Cinayetin Anatomisi: Sındırgı Kaymakamı Cinayeti ve Kasabada Güç Dengeleri”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S:56, Ankara 2024, s. 1-24.
• AK, Ali, Kurtuluş Savaşı Yıllarında Bafra, Samsun 1983.
• AKTAŞ, Esat, Devlet Taşra Ekseninde İdarecilik Ordu Kazası Kaymakamları (1876-1916), Kitapevi Yayınları, İstanbul 2021.
• ÇAKMAK, Biray, “Geç Dönem Osmanlı Taşra Toplumunda Eşrâfın Mahallî İşlevleri Üzerine: Uşaklı Tirîdzâde Mehmed Paşa”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7/11, 2011, s. 3-29.
• DUMAN, Önder, Emperyal Bir Araç Olarak Rum-Pontus Sorunu (1908-1918), Berikan Yayınevi, Ankara 2010.
• GEDİKLİ, Yusuf, Pontus Meselesi, İz Yayıncılık, İstanbul 2009.
• GÖLEN, Zafer “1905/06-1914 Osmanlı ve 1927 Cumhuriyet Dönemi Bafra Nüfus Verilerinin Göç Açısından Değerlendirilmesi”, Geçmişten Günümüze Göç III, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun, 2017. s. 1525-1538.
• GÖLEN, Zafer, “Rumların Bafra’da Gerçekleştirdikleri Çağşur (Esençay) Katliamı (1917)”. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi 21/35, 2024, s.75-93.
• GÖLEN, Zafer, “Savaş Yıllarında Bafra Nüfusu (1910-1916)”, Tarihi, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Bafra, C. III, Ed. Prof. Dr. Osman Köse, Bafra Belediyesi Kültür Yayını, Ankara, 2023, s.5-49.
• HALAÇOĞLU, Ahmet, “İngiliz Konsolosu Longworth'a Göre Trabzon Vilayeti (1892-1898)”, Belleten 67/250, 2003, s. 881-909.
• İSKENDER KILIÇ, Pelin, “Samsun ve Çevresinde Pontus Çetelerinin Faaliyetleri ve Hükümetin Uygulamaları”, Turkish Studies, 6/2, 2011, s.485-502.
• KARAGÖZ, Rıza, “Canik’in İdarî Yapısı ve İdarecileri”, İlkçağdan Cumhu-riyete Canik, Ed. Cevdet Yılmaz, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2011.
• KARAKURT, Ali, Fener Patrikhanesinin İçyüzü, Ekicigil Tarih Yayınları, İstanbul 1955.
• KURT, Yılmaz, Pontus Meselesi, T.B.M.M. Basımevi, Ankara 1995.
• ÖZ, Mehmet, “Samsun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C:36, İstanbul 2009, s.83-88.
• SAĞLAM, Nevzat, “Bafra ve Civarında Rumların Eşkıyalık Faaliyetleri (1914-1923)”, Geçmişten Günümüze Göç III, Ed. Prof. Dr. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2017, s.95-138.
• ŞAHİN, Altınova Ayşegül, “Osmanlı Döneminde Bafra Kaymakamları”, Tarihi, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Bafra, C: 3, Ed. Osman Köse, Berikan Elektronik Basım Yayın, Ankara 2023, s.495- 512.
• T.C. İçişleri Bakanlığı, Köylerimiz 1 Mart 1968 Gününe Kadar, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1968.
• TANIŞ, Cihat, “Birinci Dünya Savaşında Af”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C:12, S: 65 Ağustos 2019, s.280-288.
• TANIŞ, Cihat, Meşrutiyetten Cumhuriyete Türkiye’de Siyasi Af (1908-1923), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya 2016.
• YILMAZ, Hadiye, Arşiv Belgeleri Işığında Pontus Meselesi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2010.
• Kaynak Kişiler Birdal Sönmez (d.1936), (08.01.2025).
• Kişisel Arşivler Nejat Dolanay Arşivi
• Safet Ay Arşivi.