The Evaluation of the Verses Mentioning the Atonements in the Context of Their Purposes

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 315 - 345, 27.12.2025

Yahya Arslan

https://doi.org/10.64270/kider.1789322

Öz

In addition to addressing fundamental theological issues such as tawhid, prophethood, and the Hereafter, the Qur’an also includes numerous rulings aimed at organizing individual and social life. One of the subjects addressed within this framework is kafārah. Kafārahs are worship-based sanctions prescribed to atone for the violation of religious and moral obligations. These practices serve multiple functions, such as disciplining the soul, drawing the individual closer to divine forgiveness, and maintaining social balance. Given that kafārahs possess not only individual but also social, economic, and psychological functions, it is important to examine the issue from a multidimensional Qur’anic perspective. The aim of this study is to understand the expiatory rulings mentioned in the Qur’an and, in particular, to reveal the individual and social objectives they seek to achieve. In this context, it is emphasized that kafārah should not be regarded merely as a punitive measure, but also as a form of worship, a means of spiritual purification, and a tool for establishing social order. This article discusses the concept of kafārah, its types, and its purposes, thereby offering a detailed analysis of the place, objective, and function of kafārah in the Qur’an. The study is based on a qualitative research methodology. Verses in the Qur’an related to expiation have been identified and analyzed in light of both classical and modern tafsīr literature, as well as relevant academic research. As a result, it is concluded that the expiatory rulings in the Qur’an are not solely mechanisms for individual purification, but also serve multifaceted purposes with biological, sociological, and economic dimensions.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr , Qur'an , Punishment , Kafārah , Types of Kafārah

Etik Beyan

This study does not require ethics committee approval, as the data used were obtained through a literature review and published sources. It is hereby declared that scientific and ethical principles were observed during the preparation of the study, and all referenced works are duly cited in the bibliography.

Amaçları Bağlamında Kefâretlerden Bahseden Âyetlerin Değerlendirilmesi

Öz

Kur’ân-ı Kerîm, tevhid, nübüvvet ve ahiret gibi temel akîdevî meselelerin yanı sıra, bireysel ve toplumsal hayatı düzenlemeye yönelik birçok hükme de yer vermektedir. Bu çerçevede ele alınan konulardan biri de kefâretlerdir. Kefâretler, dinî ve ahlakî yükümlülüklerin ihlali durumunda, işlenen hata veya kusurun telafisine yönelik olarak belirlenmiş ibadet içerikli yaptırımlardır. Söz konusu uygulamalar; nefsi terbiye edici, bireyi affa yaklaştırıcı ve toplumsal dengeyi gözetici yönleriyle çok boyutlu bir işlev üstlenmektedir. Kefâretlerin sadece bireysel değil toplumsal, ekonomik ve psikolojik fonksiyonlarının da bulunduğu dikkate alındığında, konunun Kur’an perspektifinden çok yönlü bir biçimde incelenmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı, Kur’an’da zikredilen kefâret hükümlerini anlamak, özellikle bu hükümlerin hedeflediği bireysel ve toplumsal amaçları ortaya koymaktır. Bu bağlamda kefâretin yalnızca bir cezai müeyyide değil aynı zamanda bir ibadet, arınma ve toplumsal düzen aracı olarak değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Makale; kefâret kavramını, kefâret çeşitlerini ve kefâretlerin amaçlarını kapsamakta, böylece kefâretin Kur’an’daki yerini, amacını ve işlevini detaylı bir biçimde ele alarak bireysel arınma ile toplumsal düzen arasındaki dengeyi açıklamaktadır. Çalışma, nitel araştırma yöntemi esas alınarak yürütülmüş; Kur’an’da kefâret konusunu ele alan âyetler tespit edilmiş, bu âyetler klasik ve modern tefsir literatürü ile konu hakkındaki çalışmalar ışığında analiz edilmiştir. Sonuç olarak, Kur’an’da yer alan kefâret hükümlerinin yalnızca bireysel bir arınma aracı olmadığı, aynı zamanda biyolojik, sosyolojik ve ekonomik boyutlarıyla çok yönlü amaçlar taşıdığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Kur’an , Ceza , Kefâret , Kefâret Çeşitleri

Etik Beyan

Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• Aktaş, Mehmet Akif - Hamidullah, Muhammed. “Köle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/237-246. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. 16 Cilt. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1994.
• Bardakoğlu, Ali. “Katil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/45-48. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meâlimü’t-tenzîl. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t Türasi’l-Arabi, 1999.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Bilgili, İsmail. “İslam Hukukunda Cenin Hakkı ve Onuruyla İlgili Hükümler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 24 (2014), 219-240.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâl-i Âlîsi ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Yemin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/417-420. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. 9 Cilt. Dımaşk: Dâru Tavgi’n Necât, 2001.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Daru-l Fikr, ts.
• Büyükbaş, Nazım. “İslam Cezâ Hukukunda Keffâret İlişkisi”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2016), 37-61.
• Cemâleddin el-Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kâsım ed-Dımaşkî. Mehâsinü’t-te’vîl. 9 Cilt. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1997.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. 3 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Fikr, 1917.
• Çelik, Ömer. Hakk’ın Dâveti Kur’ân-ı Kerîm Meâli ve Tefsîri. 5 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 2020.
• Çolak, Abdullah. “Oruç Kefâretinin Dayandığı Hadislerin Tahlili”. EKEV Akademi Dergisi 9/23 (2005), 135-156.
• Demir, Zakir. “et-Ta‘rîfât ve’l-Istılâhât”. Usul İslam Araştırmaları Dergisi 30 (2018), 196-201.
• Demir, Zakir. Tefsir Terimbilimi’ne Alternatif Bir Alan: Ta’rifat, Hudud ve Mustalahat Kitabiyatı. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
• Ebüssuûd Efendi, Muhammed. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, ts.
• Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l Fikr, 1999.
• Esen, Hüseyin. “İslam Hukukunda Cezaların Keffâret Olması”. İslami Araştırmalar Dergisi 16/2 (2003), 217-231.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1999.
• Güleç, Hasan. “İslam’da Keffaretler”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1989), 449-473.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. el-Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-mecîd. 7 Cilt. Kahire: Doktor Hasan Abbas Zeki, 1998.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Tunusiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib b. Abdirrahmân b. Galib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 2002.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm. 10 Cilt. Mekke: Mektebetü Mustafa, 3. Basım, 1998.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm. 8 Cilt. Daru Tayyibe, 2. Basım, 1999.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Mugnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü İbni Teymiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru Sâdır, 3. Basım, 1993.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 1. Basım, 2001.
• İsfahânî, Ebü’l-Kasım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Dımaşk: Daru’l Kalem, 1991.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2007.
• Kâsânî, Ebû Bekr Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1986.
• Katar, Mehmet. “Dinlerde Keffaret Anlayışı”. Dinî Araştırmalar Dergisi 1/1 (1998), 44-58.
• Katar, Mehmet. “Kefâret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/177-179. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Klein, Thompson. Interdisciplinarity: History, Theory and Practice. Detroit: Wayne State University Press, 1990.
• Koçak, Muhsin. “Gurre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14/211-212. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Konyalı Mehmed Vehbî. Hulâsatü’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 16 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1966.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi’li-ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Macit, Yunus. “Kasten Oruç Bozmanın Cezası ile İlgili Rivayetlerin Tahlili”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/3 (2005), 121-157.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Merginânî, Ebû’l-Hasan Burhânüddîn Ali b. Abî Bekr. el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedî. Beyrut: Daru İhyai’t Türasi’l-Arabi, ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t Türas, 2002.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc. Sahîhu’l-Müslim. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl-ve hakâiku’t-te’vil. 3 Cilt. Beyrut: Dar İbn Katheer, 7. Basım, 2017.
• Özdemir, Merve. “Osmanlı Fetvalarında Iskât-ı Cenînin (Cenin Düşürmenin) Cezai Sonuçları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/46 (2016), 955-965.
• Paçacı, İbrahim. “Oruç Keffâretinin Hükmü ve Şer‘î Vasfı”. Mütefekkir 11/21 (2024), 1-28.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyan an tefsiri’l-Kur’an. 10 Cilt. Beyrut: İhyau Turasi’l-Arabi, 2002.
• Serahsî, Ebû Bekr. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1982.
• Seyyid Kutub. Fî Zılâli’l-Kur’an. çev. Salih Uçan vd. 10 Cilt. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1991.
• Sırım, Veli. “İslâm Dininde Uygulanan Mâlî Keffâretler ve Sosyo-Ekonomik Yönleri”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi 7/1 (2021), 89-110.
• Sinanoğlu, Mustafa. “İbadet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/233-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsir bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr el-câmi’ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ‘ilmi’t-tefsîr. 6 Cilt. Dımaşk: Daru İbni Kesir, 1993.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Muessesetü’r-Risale, 1. Basım, 2000.
• Ulusoy, Gündüz. Disiplinler Arası Araştırma ve Eğitim, Değişim Çağında Yüksek Öğretim: Global Trendler - Paradigmal Yönelimler. İzmir: Yaşar Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Vâhidî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Esbabü’n-nüzûl. Beyrut: Daru-l Kütübi’l İlmiye, 1986.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Vasît fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-Mecîd. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1994.
• Yaman, Ahmet. “Zıhâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/387-390. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yaran, Rahmi. “Kefâret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/179-182. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Yavuz, Yunus Vehbi. “Hayız”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/51-53. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayın-Dağıtım, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ‘an hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kitabi’l Arabî, 3. Basım, 1986.