The Fundamental Principles of Competition Law in the Context of Legal Maxims

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 346 - 365, 27.12.2025

Selami Aykul

https://doi.org/10.64270/kider.1789756

Öz

This article examines the phenomenon of competition from the perspective of Islamic law, focusing in particular on its legal and ethical foundations through the framework of legal maxims (kullī qawāʿid). While competition is regarded in modern law as an indispensable mechanism for the functioning of the free market economy, Islamic law approaches competition as a sphere of freedom constrained by the principles of justice, equity, and social welfare. Although competition does not appear as an autonomous concept in classical Islamic jurisprudence, the study demonstrates that numerous juristic rulings regulating commercial life directly or indirectly address competitive practices. The primary aim of the article is to systematically ground the Islamic legal understanding of competition through legal maxims and to identify the points of convergence between these principles and modern competition law. In this context, core maxims such as the prohibition of causing harm and reciprocating harm, the obligation to eliminate harm, the facilitation of ease in cases of hardship, the recognition of custom as a source of legal rulings, the preference for the lesser of two harms, and the prioritization of preventing harm over procuring benefit are examined. The study shows that these maxims play parallel roles in both classical Islamic jurisprudence and contemporary competition law. The article also analyzes the institution of ḥisbah as a historical mechanism for market supervision in Islamic societies, highlighting its role in preventing unfair competition, regulating market practices, and protecting consumers. In conclusion, the study argues that Islamic law does not leave competition entirely unrestricted; rather, it regulates it in accordance with public interest (maṣlaḥah), justice, and the prevention of harm. This approach is shown to offer a distinctive ethical and normative perspective that contributes meaningfully to modern competition law discourse.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , İslamic Competitation Law , Legal Maxims , Hisbah , Modern Law

Etik Beyan

This article was prepared under the supervision of Assoc. Prof. Dr. Aytaç Aydın, drawing upon the ongoing doctoral dissertation titled “Competition in Islamic Law” at Ankara Yıldırım Beyazıt University, Institute of Social Sciences.sources. It is hereby declared that scientific and ethical principles were observed during the preparation of the study, and all referenced works are duly cited in the bibliography.

Külli Kaideler Bağlamında Rekabet Hukukunun Temel İlkeleri

Öz

Bu makale, rekabet olgusunu İslâm hukuku perspektifinden ele almakta ve özellikle küllî kaideler çerçevesinde rekabetin hukuki ve ahlaki temellerini incelemektedir. Rekabet, modern hukukta serbest piyasa ekonomisinin işleyişi için vazgeçilmez bir mekanizma olarak kabul edilirken, İslâm hukukunda adalet, hakkaniyet ve toplumsal fayda ilkeleriyle sınırlandırılmış bir özgürlük alanı olarak değerlendirilmiştir. Çalışmada, İslâm hukukunda rekabetin müstakil bir kavram olarak ele alınmamasına rağmen, ticari hayatı düzenleyen pek çok fıkhî hükmün rekabeti doğrudan veya dolaylı biçimde düzenlediği ortaya konulmaktadır. Makalenin temel amacı, İslâm hukukunun rekabet anlayışını küllî kaideler üzerinden sistematik biçimde temellendirmek ve bu ilkelerin modern rekabet hukukuyla olan kesişim noktalarını göstermektir. Bu bağlamda “zarar vermenin yasaklanması”, “zararın giderilmesi”, “meşakkat karşısında kolaylık sağlanması”, “örfün hükme kaynaklık etmesi”, “zararların ehveni ile giderilmesi” ve “mefsedetin giderilmesinin menfaatin elde edilmesinden öncelikli olması” gibi temel küllî kaideler ele alınmıştır. Söz konusu kaidelerin hem klasik fıkıh literatüründe hem de çağdaş rekabet hukukunda benzer işlevler üstlendiği tespit edilmiştir. Çalışmada ayrıca hisbe kurumu üzerinden İslâm toplumlarında piyasanın denetlenmesi, haksız rekabetin önlenmesi ve tüketicinin korunması gibi mekanizmalar incelenmiştir. Sonuç olarak makale, İslâm hukukunun rekabeti tamamen serbest bırakmadığını; aksine toplumsal maslahat, adalet ve zararların önlenmesi ilkeleri doğrultusunda düzenlediğini ortaya koymakta ve bu yaklaşımın modern rekabet hukukuna etik ve normatif açıdan önemli katkılar sunduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , İslam Rekabet Hukuku , Küllî Kaideler , Hisbe , Modern Hukuk

Etik Beyan

Bu çalışma, Doç. Dr. Aytaç Aydın danışmanlığında, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde devam etmekte olan “İslam Hukukunda Rekabet” isimli doktora tezinden istifadeyle hazırlanmıştır. Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• Ahmet Tabakoğlu. İslam ve Ekonomik Hayat. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 4., 2020.
• Akşit, Mustafa Cevat. “Modern Ticaret Hukuku ve İslam Hukukunda Haksız Rekabet”. İstanbul: Gaye Vakfı, 2004.
• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizâde. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Aslan, İsmail Yılmaz. Rekabet Hukuku Teori ve Uygulama. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 6. Basım, 2021.
• Ateş, Mustafa. Rekabet Hukukuna Giriş. Ankara: Adalet Yayınevi, 2019.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim. el-Camiu’s-sahih. thk. Muhammed Züheyr Nâsır. Beyrut: Dâru Tavkin’-Necât, 1422.
• Chapra, Muhammad Umer. İslam İkti̇sadinda Ahlak ve Adalet. çev. Mehmet Saraç vd. İstanbul: İSİFAM İstanbul Üniversitesi İslam İktisadı ve Finansı Uygulama Ve Araştırma Merkezi, 2018.
• Cambridge Dictionary, s.v. “Competition,” Cambridge University Press, (Erişim 28 Eylül 2025).
• Dönmez, İbrahim Kafi. Fıkıh ve Fıkıh Tarihi İncelemeleri. İstanbul: İSAM Yayınları, 2018.
• Dûrî, Abdulazîz. İslam İktisat Tarihine Giriş. çev. Sabri Orman. İstanbul: İnsan Yayınları, 2020.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. thk. Şuʿayb el-Arnavût vd. Beyrut: Darü’r-Risaletü’l-Alemiyye, 1430.
• Gazi, Bilal Ahmed. “Fiyat Müdahalesinin (Tes’ir) Şer‘î Kuralları ve Günümüzdeki Uygulamaları”. çev. Enes Berat Gürler vd. İslam İktisadı ve Piyasa. ed. Yunus Enes Sezgin - Firdevs Bulut. İstanbul: İktisat Yayınları, 2017.
• Güler, Zekeriya. “Hz. Peygamber’in Ticaret Ahlakının Esasları”. ASBÜ Hukuk Fakültesi Dergisi 6/2 (2024).
• Hâkim, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdullâh en-Nîsâbûrî. el-Mustedrek âle’s-Sahihayn. thk. Eşref b. Muhammed Necîb el-Misrî. Suriye: Dâr’ul-Minhâc, 1439.
• Hasanuzzaman, S.M. İslam İktisadının Fıkhi İlkeleri. çev. Hami Çilingir. İstanbul: İktisat Yayınları, 2021.
• Ḫüsrev, Molla. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Ġureri’l-ahkâm. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, ts.
• Işıkal, Alper. “Türk Rekabet Hukuku Kapsamında Fiyat Tespiti Yasağı”. 2022. Erişim 29 Kasım 2025.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdillâh Muhammed b. Yezîd. Sunen. thk. Muhammed Fuʾâd ʿAbdulbâḳî. Beyrut: Dâru İhyâi Kütübi’l-ʿArabiyye, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. thk. Ali Şîrî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• Kahf, Monzer. İslam İktisadının Temelleri: Kurumlar ve Kuramlar. çev. Nurettin Tüysüz. İstanbul: İktisat Yayınları, 2019.
• Kallek, Cengiz. “Hisbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/133-143. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kallek, Cengiz. İslâm İktisat Düşüncesi Tarihi: İslâm Pazarları ve Hisbe Teşkilâtı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2022.
• Kallek, Cengiz. İslam Medeniyetinde İktisat Düşüncesi Tarihi: Harac ve Emval Kitapları. İstanbul: Klasik Yayınları, 2004.
• Kallek, Cengiz. Sosyal Servet: İslam’da Yönetim-Piyasa İlişkisi. İstanbul: Klasik, 2015.
• Karaman, Hayreddin. “Asr-ı Saadet’te İslam Hukukunun Oluşumu”. Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslam. ed. Vecdi Akyüz. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî. el-Muvattaʾ. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: y.y., 1406.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1955.
• Sadr, Sayed Kazem. İslam’ın Erken Döneminde İktisadi Sistem. çev. Hakan Şahin. İstanbul: Albaraka Yayınları, 2020.
• Sicistânî, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eşʿas b. İshâḳ b. Beşîr b. Şeddâd b. ʿAmr. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Şuʿayb Arnavut-Muhammed Kâmil Karh Belelî. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, ts.
• Şa’ban, Zekiyyüddîn. İslam Hukuk İlminin Esasları: Usûlü’l-Fıkh. çev. İbrahim Kafi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Tirmizî, Muhammed b. ʿÎsâ b. Sevre b. Mûsa b.ed-Ḍahhâk. Sünen-i Tirmizî. thk. Ahmed ̣Muhammed Şâkir-Muhammed Fuʾâd ʿAbdülbâḳî-İbrâhîm Utve ʿAvd. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Maṭbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, ts.
• Yıldırım, Muhammed Emin. Asr-ı Saadet’te Ticaret ve Tüccar Sahâbîler. İstanbul: Siyer Yayınları, 2023.
• Yıldırım, Mustafa. Mecelle’nin Külli Kaideleleri. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2019.
• Zaim, Sebahattin. İslam Ekonomisinin Temelleri. İstanbul: Sebahattin Zaim Üniversitesi Yayınları, 2010.