KENTLEŞME SÜRECİNDE AHLAKİ DEĞERLER: İSTANBUL VE ANTALYA ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 63 - 102, 15.05.2017

Ayşe Şallı

Öz

Özet: Farklı sosyal dokular kendilerine özgü yaşam biçimleri ve değer sistemleri

oluşturabilmektedir. Bu anlamda Türkiye’de yaşanmış olan kentleşme deneyimi

de yeni sosyal yapılar ve ilişki örüntüleri meydana getirmiştir. Ortaya çıkan yeni

formlar çoğu zaman kötümser bir bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Bu bakış açısı

toplumun manevi değerlerinde meydan gelen bir tür “yozlaşma”yı gündeme getirmiş

ve zamanla yaygın bir kanaat halini almıştır. Bu noktadan hareketle, kentleşme

sürecinde ahlaki değerlerin nasıl etkilendiğine dair bir tasvir yapmayı amaçlayan bu

çalışmada “komşuluk”, “büyüklere saygı”, “helal kazanç”, “yardımseverlik” gibi ahlaki

değerleri üzerinde durulmuştur. 370 katılımcıya ulaşılarak yapılan anket çalışmaları

sonucunda “komşuluk” ve “yardımseverlik” değerlerinde çok küçük oranlarda da

olsa kır-kent farklılaşmasının olduğu görülmüştür. Ancak bu küçük oranlar, söz

konusu ahlaki değerlerin benimsenmesi ve uygulanma çabası noktasında ortaya

çıkan toplumsal özenin ve ilginin büyüklüğünü perdeleyememektedir. Çalışma

verilerine göre, toplumumuzda bu değerler, sağlam konumunu hala muhafaza

etmektedir.

Moral Values in Urbanization: A Comparative Research on İstanbul and

Antalya

Abstract: Different social textures can build specific life forms and value systems.

In this sense, Turkish urbanization experience, brought forth new social structures

and relational patterns. Emerged new forms are evaluated mostly from a pessimist

perspective.This perspective, which became with the time a common opinion, revived

the change of moral values as a kind of degeneration.In this study, we will query

this common prespective.For this purpose, we will describe how the urbanization

process effects moral values and treat topics such as “neighbourghood”, “respect for

elders”, “honest earnings” and “benevolence”. Outcome from the survey made with

370 participants indicates that by the values “neighbourhood” and “benevolence”

are very small differential proportions between country and city. However, these

small proportions to not cover the adoptation of moral values and the largeness

of the social attention and interest of practicing it. According to survey data, these

values preserve its durable position in our society.

Anahtar Kelimeler

Kentleşme, Sosyal Değişme, Din Sosyolojisi, Din, Ahlaki Değerler, Ahlak

Kaynakça

• Aksekili, Ahmed Hamdi, Ahlâk Dersleri, İstanbul: Üç Dal Neşriyat, 1968.
• Arslantürk, Zeki, Sosyal Bilimciler İçin Araştırma Metod ve Teknikleri, İstanbul: ÇamlıcaYay. 2001.
• Arslantürk, Zeki ve M. Tayfun Amman, Sosyoloji: Kavramlar, Kurumlar, Süreçler, Teoriler, İstanbul: Çamlıca Yay., 2001.
• Atik, Kemal ve diğerleric İslamî Kavramlar, Ankara: Sema Yazar Gençlik Vakfı Yay., 1997.
• Ayvalıoğlu, Namık, “The Relationship Between Urbanization and Positive Social Behaviour: A Study of Helpfulness Between Strangers in Various Typen of Urban Environments as an Indication of Quality of Social Life”, İstanbul Ünv. Tecrübî Psikoloji Çalışmaları, c. 14, İstanbul, 1984.
• Aziz, Aysel, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2011.
• Berger, Peter L., “Dinî Kurumlar”, Toplumbilimi Yazıları, (Çev. Adil Çiftçi), İzmir: Anadolu Yay., 1999.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Hzr. Ahmet Kuyaş. İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2002.
• Bilecik, Hayri, “İnsan ve Değer Hükümleri”, Kubbealtı Akademi Mecmuası 3 (1978).
• Bozkurt, Veysel, Değişen Dünyada Sosyoloji: Temeller, Kavramlar, Kurumlar, İstanbul: Alfa Yay., 2004.
• Coşkun, Ali, “Toplumsal Düşünce Tarihinde Din Sorunu”, Din Toplum ve Kültür: Din Sosyolojisi ve Antropolojisine Giriş, Der. ve Çev. Ali Coşkun. İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
• Davis, Winston, “Din Sosyolojisi”, Din Toplum ve Kültür: Din Sosyolojisi ve Antropolojisine Giriş, Der. ve Çev. Ali Coşkun.
• İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
• Dönmezer, Sulhi, Toplumbilim, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 1994.
• Dursun, Davut, Yönetim-Din İlişkileri Açısından Osmanlı Devletinde Siyaset ve Din, İstanbul: İşaret Yay. 1989.
• Fichter, Joseph, Sosyoloji Nedir, Çev. Nilgün Çelebi. Ankara: Atilla Kitabevi, 2001.
• Fikretoğlu, Ozan, Toplumsal Psikoloji Perspektifinde Kültür ve Kültür Değerleri, K.K.T.C. Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yay., 1990.
• Frager, Robert, “Yabancılaşma ve Anomi, Anlam ve Cemaate Karşı Zihinsel Sıkıntı ve Potansiyel Çözümlerdeki Bazı Temel Sosyal Unsurlara Bakış”, Habitat II Kent Zirvesi: İstanbul ’96, Uluslararası Bilimsel Toplantılar, 3-12 Haziran 1996, c. II. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay., 1997.
• Ebu Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed Gazzalî, İhya-ı Ulumi’d-din, Çev. Ali Arslan, İstanbul: Yaylacık Matbaası, 1971-1985.
• Gökçe, Birsen, “Gecekondularda Ailelerarası Geleneksel Dayanışmanın Çağdaş Organizasyonlara Dönüşümü”, Dünyada ve Türkiye’de Güncel Sosyolojik Gelişmeler: Sosyoloji Derneği 1. Ulusal Sosyoloji Kongresi, 3-4-5 Kasım 1993, III, c. I. Ankara: Sosyoloji Derneği Yay., 1994.
• Namık Ayvalıoğlu, “The Relationship Between Urbanization and Positive Social Behaviour: A Study of Helpfulness Between Strangers in Various Typen of Urban Environments as an Indication of Quality of Social Life”, İstanbul Üniv. Tecrübî Psikoloji Çalışmaları, c. 14, İstanbul, 1984.
• Güç, Erdoğan, Yeni Mahalle ve Kayadibi: Karşılaştırmalı Bir Köy Araştırması, Ankara: Ankara Üniv. Sosyal Bilgiler Fak. Yay., 1972.
• Güngör, Erol, Ahlâk Psikolojisi ve Sosyal Ahlâk, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2000.
• Güngör, Erol, Değerler Psikolojisi: Ahlâk Psikolojisi, Ahlâkî Değerler ve Ahlâkî Gelişme, Amsterdam: Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Yay., 1993.
• Gürata, Mithat, Unutulan Âdetlerimiz ve Loncalar, Ankara: Tisa Matbaası, 1975.
• Karasar, Niyazi, Araştırmalarda Rapor Hazırlama, Ankara, 1995.
• Kartal, Kemal, Kentleşme ve İnsan: Kentleşme Sürecinde İnsan Tutum ve Davranışlarında Meydana Gelen Değişmeler: Çankırı Köylerinden Ankara’ya Göç Edenler Üzerinde bir Araştırma, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enst. Yay., 1978.
• Keleş, Ruşen, Kentleşme Politikası, Ankara: İmge Kitabevi, 1996.
• Keleş, Ruşen, 100 Soruda Türkiye’de Şehirleşme, Konut ve Gecekondu, İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1983.
• Kınalızade Ali Efendi, Ahlak-ı Alaî: Ahlak İlmi, Haz. Hüseyin Algül, İstanbul: Tercüman Gazetesi, t.y.
• Kocaman, T. ve İ. Özaltın, Sosyal Yapı I Türkiye’de Nüfus Yapısındaki Gelişmeler ve Uluslararası Karşılaştırmalar, Ankara: DPT, 1986.
• Kocaman, T. ve İ. Özaltın, Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1995.
• Kuçuradi, İoanna, Uludağ Konuşmaları: Özgürlük, Ahlak, Kültür Kavramları, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yay.,1997.
• Kurtkan, Amiran, Türk Milletinin Manevi Değerleri, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı-Devlet Kitapları, 1977.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1993.
• Morin, Edgar, Avrupa’yı Düşünmek, çev. Ş. Tekeli, İstanbul: Afa Yay., 1995.
• Morris, Brian, Din Üzerine Antropolojik İncelemeler: Bir Giriş Metni, çev. Tayfun Atay, Ankara: İmge Kitabevi, 2004.
• Nisbet, Robert, “Sosyoloji ve Din”, Din Toplum ve Kültür: Din Sosyolojisi ve Antropolojisine Giriş, Der. ve çev. Ali Coşkun, İstanbul: İz Yayıncılık, , 2005.
• Okumuş, Ejder, Dinin Meşrulaştırma Gücü, İstanbul: Özgü Yay., 2005.
• Okumuş, Ejder, Türkiye’nin Laikleşme Serüveninde Tanzimat, İstanbul: İnsan Yay., 1999.
• Özden, Akil M., İlim Bakımından Ahlak, Ahmed İhsan Basımevi Ltd., 1942.
• Özkalp, Enver, Sosyolojiye Giriş, Eskişehir: Anadolu Ünv. Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırma Vakfı Yay., 1995.
• Özlem, Doğan, “Değerler Sorununda Nesnelcilik/Mutlakçılık ve Öznelcilik/Rölativizm Tartışması Üzerine”, Bilgi ve Değer: Bilgi ve Değer Sempozyumu Bildirileri, Muğla Üniversitesi Felsefe Bölümü Sempozyum Bildirileri, Edit. Şahabettin Yalçın, Ankara: Vadi Yay., 2002.
• Resnik, David B., Bilim Etiği, çev. Vicdan Mutlu. İstanbul: Ayrıntı Yay., 2004.
• Sayın, Önal, Sosyolojiye Giriş, İzmir Üniversite Kitapları, 1994.
• Sencer, Yakut, Türkiye’de Kentleşme, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1979.
• Sezen, Yümni, Sosyolojide Temel Bilgiler ve Tartışmalar, İstanbul: Marmara Ünv. İlahiyat Fak. Vakfı Yay. (İFAV), 1997.
• Sezen, Yümni, Maddeci Felsefenin Çıkmazları, İstanbul: Marmara Ünv. İlahiyat Fak. Vakfı Yay. (İFAV), 1996.
• Şensoy, Nihan ve Aybike Ayfer Karadağ, “Sosyal Etkileşimin Komşuluk Düzeyinde Geliştirilmesine Yönelik Bir Araştırma: Ankara TOKİ Atakent Sitesi Örneği”, İnönü Üniv. Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt 2, Sayı 6, Yıllık Özel Sayı, 2012.
• Şenyapılı, Önder, Kentlileşen Köylüler, Milliyet Yay., 1978.
• Şerif, Muzaffer, Sosyal Kuralların Psikolojisi, çev. İsmail Sandıkçıoğlu, İstanbul: Alan Yayıncılık, 1985.
• Tatlıdil, Ercan, “Kent Kültürü ve Boş Zaman Değerlendirme”, Dünyada ve Türkiye’de Güncel Sosyolojik Gelişmeler: Sosyoloji Derneği 1. Ulusal Sosyoloji Kongresi(3.4.5. Kasım 1993, İzmir), Ankara: Sosyoloji Derneği Yay. III., c.I, 1994.
• Tekeli, İlhan ve Yiğit Gülöksüz, “Kentleşme, Kentlileşme ve Türkiye Deneyimi”, Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. V, t.y.
• Toku, Neşet, “Değerlerin Dilemması: Subjektiflik ve Objektiflik”, Bilgi ve Değer: Bilgi ve Değer Sempozyumu Bildirileri, Muğla Üniversitesi Felsefe Bölümü Sempozyum Bildirileri, edit. Şahabettin Yalçın, Ankara: Vadi Yay., 2002.
• Tolan, Barlas, Toplum Bilimlerine Giriş: Sosyoloji ve Sosyal Psikoloji, Ankara: Savaş Yay., 1983.
• Türkdoğan, Orhan, Milli Kültür, Modernleşme ve İslam, İstanbul: Birleşik Yay., 1996.
• Ünsal, Şamil, “Şehircilik”, Sosyoloji Konferansları, 1982, Yirminci Kitap, İstanbul: İst. Üniv. İktisat Fak. Yay., 1984.
• Weber, Max, Sosyolojinin Temel Kavramları, çev. M. Beyaztaş. İstanbul: Bakış Yay., 2002.
• Türk Gençliği 98: Suskun Kitle Büyüteç Altında, İstanbul Mülkiyeliler Vakfı Sosyal Araştırmalar Merkezi, [t.y.].
• Türkiye’de Kentleşme, Mimarlar Odası Ankara Şubesi “Türkiye’de Kentleşme Komisyonu”, Ankara: GİM Güzel İstanbul Matbaası, 1971.