Kadının Mahremsiz Yolculuğunun Fıkhî Yönden Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 197 - 234, 26.06.2020

Üveys Ateş

Öz

Bu çalışmada, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) hadislerinin ortaya koyduğu, kadının yanında kocası veya mahrem bir yakını olmadan yolculuk yapmasına yönelik yasak ele alınmış ve günümüzün sunduğu ulaşım imkânları da göz önünde bulundurularak bu yasağın nasıl anlaşılması gerektiği irdelenmiştir. Bu doğrultuda önce mahremsiz yolculuk yasağının geçtiği hadisler muhtelif rivayetleriyle birlikte zikredilmiş, daha sonra hem geçmiş dönem fakihlerinin bu konudaki ictihadları hem de günümüz fıkıh bilginleri ve araştırmacılarının konuyla ilgili görüş ve yaklaşımları incelenmiştir. Yolculukların ciddi zorluk ve tehlikeleri barındırdığı, yolculuk imkânlarının oldukça kısıtlı olduğu geçmiş dönemlerde fakihlerin çoğunluğu kadının mahremsiz yolculuğunun caiz olmadığı yönünde ictihadda bulunmuştur. Bununla birlikte fukahâ bu yasaklamayı mutlak bir hüküm olarak görmemiş, yapılan yolculuğun mesafesi ve amacına göre bazı kayıtlarla sınırlandırmıştır.
Ulaşım vasıta ve koşullarının çok geliştiği, buna bağlı olarak eski dönem yolculuklarındaki tehlike ve risklere maruz kalmadan güven içinde yolculuk yapma imkânlarının oluştuğu günümüzde ise, birçok fakih ve akademisyen mahremsiz yolculuk yasağının kadını korumaya yönelik bir tedbir olarak konulduğunu, dolayısıyla kadının güvenliği açısından tehlike içeren yolculuklarla sınırlı olduğunu ifade etmişlerdir. Çağdaş İslam hukukçularından bazıları ise bu görüşe karşı çıkmış ve çeşitli yönlerden itiraz ve tenkitlerini yöneltmişlerdir. Bu farklı görüşlerin ve gerekçelerinin analiz edildiği çalışmamızda, mahremsiz yolculuk yasağının illetinin güvenlik tehlikesi olarak tespit edilmesinin isabetli olacağı gerekçeleriyle izah edilmekte ve güvenlik esası çerçevesinde kadının günümüz modern ulaşım araçlarıyla yolculuk yapmasının hükmüyle ilgili kıstaslar belirlenmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Mahrem, Yolculuk, Fıkhî Hüküm, İllet, güvenlik tehlikesi

Assessment of Women Who Travel Without a Male Relative According to Islamic Laws

Öz

Abstract

In this study,
The prohibition before women to travel without her husband or any male relative
as specified by sayings of the Prophet Muhammad (peace be upon him) has been
addressed and how this prohibition should be understood by taking into
consideration the transportation opportunities of today’s world has been
discussed. Accordingly, firstly the sayings including the prohibition to travel
without any male relative or husband have been specified with other stories and
then opinions of old Faqīhs and opinions and approaches of Faqīhs and
researches of today’s world have been reviewed. Most of the Faqīhs decided that
women must not travel without their husbands or male relatives under Islamic
laws in the past periods when the trips had significant challenges and dangers
and traveling opportunities were very limited. On the other hand, Faqīhs did
not consider this prohibition as absolute provision and limited the prohibition
with some records based on the distance and purpose of the travel.  

In today’s
world when transportation options and conditions have been well developed and
opportunities to travel without being exposed to the dangers and risks of the
past period have been created, various Faqīhs and academicians have expressed
that prohibition to travel without husband or male relatives were imposed as a
precaution to protect women, and therefore, the prohibition is limited to the
travels including dangers for safety of women. Some of the contemporary legal
experts on Islamic law have objected to this approach and directed their
objections and criticisms. In this study where these different opinions and
justifications have been analyzed, it has been explained with the reasons that
it would be appropriate to determine the reason of prohibition of travel
without husband or male relatives as security hazard, and criteria regarding
the provision of women traveling by modern transportation vehicles of today’s
world are tried to be specified within the framework of security principle.  

Anahtar Kelimeler

Woman, Husband or Male Relative, Islamic Provision, Reason, Security Hazard

Kaynakça

• Afîfî, Abdürrezzâk, Fetâvâ ve resâilü semâhati’ş-Şeyh Abdürrezzâk Afîfî, 2. bs., Riyad, Dâru’l-fazîle, 1420/1999.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed Bedruddîn, Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, 25 c., Beyrut, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, t.y.
• Azîmâbâdî, Muhammed Eşref b. Emir, Avnu’l-Ma’bûd şerhu Süneni Ebî Dâvud, 2. bs., 14 c., Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415 h.
• Beşer, Faruk, “Seferîlik Açısından Kadınlar”, Seferîlik ve Hükümleri, İstanbul, Ensar Neşriyat, 1992.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Beyrut, Dâru tavkı’n-necât, 1422 h.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus, Keşşâfü’l-kınâ’ an metni’l-İknâ’, 6 c., y.y., Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
• Çiftçi, Muhammed Hüsnü, “Kadının Mahremsiz Sefere Çıkması Hususunda Fıkhî Bir Analiz”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 15, 2019.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed, Sünenü’d-Dârekutnî, thk. Şuayb el-Arnaût vdğr., Beyrut, Müessesetü’r-risâle, 1424/2004.
• Demircan, Ali Rıza, “Müzakere”, Seferîlik ve Hükümleri, Ensar Neşriyat, İstanbul, 1992.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed İbn Arafe, Hâşiyetü’d-Desûkî ale’ş-Şerhi’l-kebîr, 4 c., y.y., Dâru’l-fikr, t.y.,
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvud, thk. Şuayb el- Arnaût-Muhammed Kâmil Karabelli, 7 c., y.y., Dâru’r-risâleti’l-âlemiyye, 1430/2009.
• Haskefî, Muhammed b. Muhammed Alâuddîn, ed-Dürru’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr, thk. Abdulmün’im Halil İbrahim, y.y., Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1423/2002.
• Hökelekli, Hayati, “Irz”, DİA, İstanbul, 1999, C: XIX, s. 133-134.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer, Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr, 2. bs., Beyrut, Dâru’l-fikr, 1412/1992.
• İbn Bâz, Abdülaziz b. Abdillah, Mecmûu fetâvâ ve makâlât mütenevvia, Riyad, el-İdâratü’l-âmme li’t-tab’i ve’t-terceme, 1411/1990.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî, Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, 13 c., Beyrut, Dâru’l-ma’rife, 1379 h.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed, el-Müsned, thk. Şuayb el-Arnaût vdğr., 45 c., Beyrut, Müessesetü’r-risâle, 1421/2001.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed el-Makdisî, el-Muğnî, 10 c., y.y., Mektebetü’l-Kahire, 1388/1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce, thk. Şuayb el-Arnaût vdğr., 5 c., Beyrut, Dâru’r-risâletü’l-âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahim el-Mısrî, el-Bahru’r-râık şerhu Kenzi’d-dekâık, 2. bs., 8 c., y.y., Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, t.y.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd, Kahire, Dâru’l-hadîs, 1425/2004.
• Kal’acî, Muhammed Revvâs-Kanîbî, Hâmid Sâdık, Mu’cemu lugati’l-fukahâ, 2. bs., y.y., Dâru’n-nefâis, 1408/1988.
• Karadâvî, Yusuf, “İslâm’ın Işığında Çağdaş Meselelere Fetvalar”, trc. Veysel Bulut-Yusuf Şensoy, İstanbul, Tahir Yayıncılık, 1994.
• Karaman, Hayrettin, “Sorularla Müslümanlık I-Evlilik”, İstanbul, İz Yayıncılık, 2009.
• Kâsânî, Alâeddîn Ebû Bekr b. Mesud, Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’, 2. bs., 7 c., y.y., Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed, el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfi’î, thk. Ali Muhammed Muavvız-Adil Ahmed Abdülmevcûd, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1999.
• Mecelle-i Ahkâm-i Adliyye.
• Merğînânî, Ebu’l-Hasen Burhâneddîn Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mübtedî, thk. Tallâl Yusuf, 4 c., Beyrut, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, t.y.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd, el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr, 5 c., Kahire, Matbaatü’l-halebî, 1356/1937.
• Mübârekfûrî, Ebu’l-Alâ Muhammed Abdurrahman, Tuhfetü’l-Ahvezî bi şerhi Câmi’i’t-Tirmizî, 10 c., Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
• Müslim, Ebu’l-Hasen Müslim b. Haccâc en-Nîsâbûrî, es-Sahîh, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, 5 c., Beyrut, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, t.y.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddîn Yahya b. Şeref, el-Minhâc şerhu Sahîhi Müslim, 18 c., 2. bs., Beyrut, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, 1392 h.
• _____________________________________, Minhâcü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn, thk. İvaz Kasım Ahmed İvaz, y.y., Dâru’l-fikr, 1425/2005.
• ____________________________________, Ravzatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn, thk. Züheyr eş-Şâvîş, 12 c., 3. bs., Beyrut, el-Mektebü’l-İslâmî, 1412/1991.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed Şemsüleimme, el-Mebsût, 30 c., Beyrut, Dâru’l-ma’rife, 1414/1993.
• Şâtıbî, İbrahim b. Musa, el-Muvâfakât, thk. Ebû Ubeyde Meşhur b. Hasan Âl-i Selmân, 7 c., y.y., Dâru İbn Affân, 1417/1997.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali, el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfi’î, 3 c., y.y., Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
• Şirbînî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc, 6 c., y.y., Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-kebîr, thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî, 25 c., 2. bs., Kahire, Mektebetü İbn Teymiyye, t.y. Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed, Şerhu Meâni’l-âsâr, thk. Muhammed Zührî en-Neccâr-Muhammed Seyyid Câdu’l-Hakk, 5 c., Âlemü’l-kütüb, 1414/1994.
• Tehânevî, Zafer Ahmed, İ’lâu’s-Sünen, Karaçi/Pakistan, İdâratü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1717 h.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ, Sünenü’t-Tirmizî, thk. Ahmed Muhammed Şâkir vdğr., 5 c., 2. bs., Mısır, Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1395/1975. Zerkâ, Ahmed b. Muhammed, Şerhu’l-kavâidi’l-fıkhiyye, 8. bs., Dımeşk, Dâru’l-kalem, 1430/2009.
• Zerkâ, Mustafa, Fetâvâ Mustafa ez-Zerkâ, Dâru’l-kalem, Dımeşk, 1420/1999.
• Zühaylî, Vehbe b. Mustafa, el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû, 10 c., 4. bs., Dımeşk, Dâru’l-fikr, t.y.