Nâbî Dîvânı’ndaki Musikî Terimlerinin Dinî-Tasavvufî ve Sosyokültürel Açıdan Tahlili

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 43 - 84, 26.06.2020

Ali Cançelik İhsan Şen

Öz

Öz: Bu çalışmada Nâbî Dîvânı’nda şiir ve mûsikî ilişkisi ele alınmaktadır. Mûsikî terimleri Nâbî Dîvânı’ndan tespit edilmiş; makam, beste, usul vb. terimler ayrı ayrı başlıklar altında tasnif ve tahlil edilmiştir. Hem İslamî Türk Edebiyatı hem de Dinî Mûsikî sahasını ilgilendiren bu disiplinlerarası araştırma iki alanın da kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır. Makalede, Nâbi örneğinde Dîvân şairinin mûsikî bilgisi ortaya konmuş; mûsikî terimlerinin mûsikî, dinî-tasavvufî ve kültürel açıdan izahları yapılmıştır. Makalenin ortaya koyduğu noktalardan biri de Osmanlı toplum ve sanat hayatının temelinde dinî ve tasavvufî duyguların yer almasıdır. Bir durum çalışması olan bu makalenin hazırlanmasında veri toplama yöntemi olarak doküman analizi yapılmış, disiplinlerarası saha taraması ile elde dilen veriler karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Sonuç olarak bu çalışmada elde edilen bulguların ve yapılan değerlendirmelerin, dönemin dinî-tasavvufi ve sosyokültürel durumunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağladığı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslamî Türk Edebiyatı, , Türk Din Mûsikîsi, Nâbî Dîvânı, , Din

Religious-Sufistic and Sociocultural Analysis of the Musical Terms in the Nâbî Diwan

Öz

Abstract: In this study, the
relationship between poetry and music in Nâbî Dîvânı is discussed. The terms of
music were determined from Nâbî Dîvânı; maqam, composition, procedure etc.
terms are classified and analyzed under separate titles. This interdisciplinary
research involving both Islamic Turkish Literature and the field of Religious
Music was prepared using the resources of both fields. In the article, the
music knowledge of the Dîvân poet was revealed in the example of Nâbî; Music,
terms, religious, mystical and cultural explanations were made. One of the
points revealed by the article is that religious and mystical feelings are at
the heart of the Ottoman social and artistic life. In the preparation of this
article, which is a case study, document analysis was made as the data
collection method, and the data obtained through interdisciplinary field
scanning were evaluated comparatively. In conclusion, the findings and
evaluations obtained in this study are thought to contribute to a better
understanding of the religious-mystical and sociocultural situation of the
period.

Anahtar Kelimeler

Islamic Turkish Literature, Turkish Religious Music, Religion, Sufism, Music

Kaynakça

• Akdoğu, Onur. Türk Müziği’nde Türler ve Biçimler. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 1996.
• Akdoğan, Bayram. “Hüccetü’s-Semâ Adlı Mûsikî Risâlesi ve Ankaravî İsmail b. Ahmed’in Mûsikî Anlayışı”. A.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 35/1 (1996), 477-505.
• Andrews, Walter G. Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı. çev. Tansel Gü. İstanbul: İletişim, 2000.
• Bilkan, Ali Fuat. Nâbi Dîvânı, 2 Cilt. Ankara: Akçağ, 2011.
• Bozkurt, Nebi. “Bayram Kutlamaları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/261-263. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Cançelik, Ali. “Dîvân Şiiri-Osmanlı Klasik Mûsikîsi İlişkisi ve 18. Yüzyıl Dîvân Şiirinden Örnekler”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası 23 (2013), 19-36.
• Çelik, Binnaz Başar. Hızır Bin Abdullah’ın Kitabu’l-Edvar’ı ve Makamların İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Demirci, Mustafa. Türk Dinî Mûsikîsinin 200’ü. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Devellioğlu, Ferid. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2015.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. 6 Şubat 2020.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/yasin-suresi-36/ayet-77/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1. Diyanet İşleri Başkanlığı. 6 Şubat 2020.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/enbiya-suresi-21/ayet-35/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1. Diyanet İşleri Başkanlığı. 6 Şubat 2020.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/necm-suresi-53/ayet-39/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1. Diyanet İşleri Başkanlığı. Erişim 6 Şubat 2020.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/ankebut-suresi-29/ayet-64/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1.
• El-Beyhaki, Ebû Bekr Ahmed b. El-Huseyn b. ‘Ali el-Husrevcerdî el-Horasâni. Kitabu’z-Zuhdi’l-Kebir. nşr. ‘Amir Ahmed Hadar. Beyrût: Muessesetu’l-Kutub’is-Sakafiyye, 1996.
• Erdemir, Avni. Anadolu Sahası Mûsikîşinas Divan Şairleri. Ankara: Türk Sanatı ve Eğitimi Vakfı Yayınları, 1999.
• Erdoğan, Kenan. Niyâzî Mısrî Dîvânı. Ankara: Akçağ, 2019.
• Güney, Aşkım. Halvetîlerde Mûsikî. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
• İbnu’l-Mubarek, Ebû ‘Abdurrahman ‘Abdullah b. Mubârek et-Turkî. Ez-Zühd ve’r-Rekâ‘ik l’ibni’l-Mubarek ve’z-Zuhd li Nu‘aym b. Hammâd. nşr. Habiburrahmân el-A‘zamî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye,, t.y.
• Genç M. Fatih. Öğretmenler Gözüyle DKAB Dersinde Değerler Eğitimi. Samsun: Etüt, 2013.
• Gönül Mehmet-Altıntuğ Onur. “Dinler ve Mûsikî”., İstem, 12/24 (2014), 43-62.
• Gümrükçüoğlu, Süleyman, “İmtihan ve Dünyevileşme” Turkish Studies 10/2 (2015) 411-434.
• Kaplan, Mahmut, “Dîvân Şiirinde Mûsikî” Köprü 79 ( 2002) s.y.
• Kılıç, Mahmut Erol. Sûfî ve Şiir Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
• Kubbealtı Lugati. Erişim 7 Şubat 2020. http://lugatim.com/s/hamu%C5%9F.
• Kur’ân Yolu. Erişim 10 Şubat 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr.
• Mevlâna Celâleddin Rûmî, Mesnevi-i Şerif Tercümesi, çev. Veled Çelebi İzbudak. Erişim 10 Şubat 2020. https://semazen.net/mesnevi-i-serif-tercumesi/.
• Mevlana Celaleddin Rûmî. Konularına Göre Açıklamalı Mesnevi Tercümesi. çev. Şefik Can. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2004.
• Nâbî. Hayriyye. haz. İskender Pala. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1989.
• Ökten, Sadettin. Yahya Kemal’in Rüzgârıyla Duyuşlar ve Düşünceler. İstanbul: Ötüken, 2008.
• Özçimi, Sadreddin. Hızır b. Abdullah ve Kitâbü’l-Edvâr. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
• Özkan, İsmail Hakkı. Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usulleri Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken, 2006.
• Öztuna, Yılmaz. Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1993.
• Pala, İskender. “Bezm-i Cem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 16 Ocak 2019. https://islamansiklopedisi.org.tr/bezm-i-cem.
• Popescu-Judetz, E. Türk Mûsikî Kültürünün Anlamları. çev. Bülent Aksoy. İstanbul: Pan, 1996.
• Sözer, Vural. Müzik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2012.
• Tarlan, Ali Nihat. Fuzûlî Dîvânı Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2018.
• Tebdiz. Erişim 6 Şubat 2020. http://www.tebdiz.com.
• Turabi, Ahmet Hakkı. Gevrekzâde Hafız Hasan Efendi ve Mûsikî Risâlesi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2005.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Uz, Kazım. Mûsikî Istılahâtı, İstanbul: Matbaa-i Ebu’z-ziyâ. H. 1310.
• Vural, Timur. Türklerde Askeri Müzik Geleneği Tuğ, Nevbet, Mehter. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2013.
• Yusuf b. Nizameddin, Risâle-i Mûsikî. çev. Ubeydullah Sezikli. Ankara: Türk Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2014.