Temel Eserleri Özelinde Saadya Gaon İle Kâdî Abdülcebbâr’ın “Adalet Prensibi” Bağlamında Bir Mukayesesi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 105 - 130, 25.12.2020

Ali Satılmış

Öz

Bu çalışmada Orta Çağ Yahudi düşünürü Saadya Gaon’un temsil ettiği Yahudi “kelâm” düşüncesi ile Kâdî Abdülcebbâr özelinde Mu‘tezilî kelâm metodolojisinin bir mukayesesi yapılmıştır. Çalışma, Saadya Gaoun’un Mu‘tezile ile benzerlikleri bulunduğunu tespit ettiğimiz Kitâbü’l-Emânât ve’l-i’tikâdât isimli telifinin adalet prensibi ile yakından ilişkili bulunan kısmı üzerinden ilerlemiştir. Bu meyanda mukayese için Mu’tezile’nin zamanındaki en önemli isimlerinden Kâdî Abdülcebbâr’ın el-Muğnî ve Şerhu’l-Usûli’l-hamse kitabı esas alınmıştır. Giriş kısmını müteakiben Saadya Gaoun’un hayatı, eserleri ve ilmî kişiliği hakkında kısa bilgi verildikten sonra mezkûr kitabın dördüncü bölümü olan “taât, ma‘siyet, cebr ve adl” bölümünün ayrıntılı bir analizi yapılmıştır. Söz konusu analiz münasebet düştükçe diğer teliflere atıflar yapılıp mukayese ve değerlendirmeler üzerine kurulmuştur. Çalışmada, her iki düşünce sisteminin etkileşim zeminleri teolojik söylemleri üzerinden ortaya konulup, bu hususa dair küçük bir mecranın aydınlatılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Yahudi Kelâmı, Saadya Gaon, Mu'tezile, Kâdî Abdülcebbâr, adalet prensibi

Kaynakça

• Bağır, Muhammed Ali. “Saadya Gaon’un Hayatı ve Arapça Tevrat Tercümesi”. Journal of Turkish Studies, yıl:1 sayı: 10 (Winter 2015), 121-148.
• Basrî, Hasan b. Yesâr. “Kader Risâlesi” (Resâilü'l-Adli ve't-Tevhîd içinde). Thk. Muhammed Amâre. Kahire: Dârü'ş-Şurûk, 1988.
• Baybal, Sami. “Saadia Gaon, Onun Orta Çağ Yahudi Felsefesini Oluşturma ve Yahudi Dogmasını Yeniden Formüle Etme Çabaları”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 15 (2003), 169-187.
• Belhî, Ebû’l-Kâsım, Kitâbü’l-Makâlât. Thk. Hüseyin Hansu v.dğr. İstanbul: KURAMER; Amman: Dârü’l-Feth, 2018.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Muvazzah İlm-i Kelâm. İstanbul: Ergin Kitabevi, 1959.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. Çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015. Eş‘arî, Ebû’l-Hasen. Mâkâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilafü’l-musallîn. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1994.
• Feyyûmî, Saîd b. Yûsuf (Saadya Gaon). Kitâbü’l-Emânât ve’l-İ’tikâdât. Thk. ve nşr., Samuel Landauer. Leiden: E. J. Brill, 1880.
• Frenkel, Yehoshua. “The Use of Islamic Materials by Non-Muslim Writers”. The Convergence of Judaism and Islam: Religious, Scientific and Cultural Dimensions. Edited by Michael M. Laskier & Yaacov Lev. Florida: University Press of Florida, 2011.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. Thk. Muhammed Süleyman el-Eşkar. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-İktisâd fi’l-i’tikâd. Uniye bihi, Muhammed Enes Şerefâvî. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2012.
• Gutas, Dimitri. Yunanca Düşünce Arapça Kültür. Çev. Lütfü Şimşek. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
• Harman, Ömer Faruk. “Saîd b. Yusuf el-Feyyûmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 517-519. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1995. Harpûtî, Abdüllatîf. Tenkîhu’l-Kelâm fî Akâidi Ehli’l-İslâm. Dersaadet: Necm-i İstikbal Matbaası, 1330.
• Kâdî Abdülcebbâr. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. Çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Kâdî Abdülcebbâr. el-Muğnî. Thk. Tevfik Tavil ve Said Zayid, mrc. İbrahim Medkûr. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, 1963.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-Zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. Çev. Rüştü Balcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007.
• Meral, Yasin. “Yahudi Bilgin Saadya Gaon’un Eserlerinde İslâmî Unsurlar”. Belleten Dergisi LXXX, sayı: 287 (Nisan 2016), 23-36.
• Mes’ûdî, Ebû’l-Hasen Ali b. Hüseyn b. Ali. et-Tenbîh ve’l-İşrâf. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 1981.
• Sezgin, Fuat. Arap-İslâm Bilimleri Tarihi. İstanbul: Prof. Dr. Fuat Sezgin İslâm Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı, 2015.
• Sıddık Hasan Han, Ebû’t-Tayyib Muhammed el-Kannecvî. Ebcedü’l-Ulûm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1978.
• Taşköprülüzâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-saâde. Tahkik ve mürâcaa, Kâmil Kâmil Bekrî & Abdulvehhab Ebû’n-nûr. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadise, 1968.
• Topaloğlu, Bekir & İlyas Çelebi. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Van Ess, Josef. The Flowering of Muslim Theology. Translated by Jane Marry Todd. Cambridge: Harvard University Press, 2006.
• Van Ess, Josef. Theology and society in the second and third centuries of the Hijra: a history of religious thought in early Islam. Translated by Gwendolin Goldbloom. Leiden: Brill, 2017 (Volume 3).
• Watt, William Montgomery. İslâm Felsefesi ve Kelâmı. Çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Pınar Yayınları, 2004.
• Wolfson, H. Austryn. Kelâm Felsefeleri: Müslüman-Hristiyan-Yahudi Kelâmı. Çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Wolfson, H. Austryn. Kelâm Felsefesine Giriş. Çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1996.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kelâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 196-203. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2002.
• Zikrî, Yahya. İlmü’l-Kelâmi’l-Yehûdî: Saîd b. Yûsuf el-Feyyûmi [Saadya Gaon] Nemûzecen. Kahire: Dârü’l-Mısrıyyeti’l-Lübnâniyye, 2017.