RELATIONSHIP BETWEEN SOCIETY AND LAW WITH THE PERSPECTIVE OF ISLAMIC LAW

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 7 - 46, 25.12.2020

Kasif Okur

Öz

Law is a system of rules that regulate the relationships within society. Therefore, it is a necessity for the law to take into consideration the needs of society. The religious character of Islamic law has led many Western scholars, who have researched in this field, to interpret that Islamic law does not aim to observe the needs of the society and the only purpose of this law is to resort to divine orders. These academicians, most of whom were cultural researchers, were influenced by the theoretical framework of the Usul al-fiqh discipline. The attitude of Islamic law towards the needs of society can be ascertained by examining the furû and fatwa literature and the court decisions in the sharia registers, which include examples of the application of the provisions in this literature to concrete events.
As a criterion that distinguishes legal rules from other rules regulating social life, we can say that socio-ethical norms that supported by judgment and sanction by a central government in a society are the rule of law. This criterion allows us to suggest that the rules of law did not yet exist in the pre-Islamic Arab society and that the legal structuring took place after the Prophet's migration to Medina. During this period, it is possible to see that the structure and needs of the society were taken into consideration in the reasons of the verses and the practices of the Prophet. Afterward were formed İslamic legal instruments such as ijtihad, istihsan, maslahah and custom have been the most effective legal instruments to provide the needs of the society. Today, the religious part of fiqh, which determines the rules at every stage of a Muslim's life, is most often applied rather than the judicial part of Fiqh corresponding to Islamic law. İn this context, to increase the effectiveness of Fiqh depends on considering both Ibadah and Muamalah issues with methods that appropriate to their nature. Thus, to realize all these are possible by practicing ijtihad applications effectively.

Anahtar Kelimeler

Law, İslamic Law, Society, Fıqh, Usul al-Fiqh, Change

İslam Hukuku Açısından Toplum Hukuk İlişkisi

Öz

Hukuk toplum içerisindeki ilişkileri düzenleyen kurallardan oluşan bir sistemdir. Dolayısıyla hukukun toplumun ihtiyaçlarını göz önünde bulundurması bir zorunluluktur. İslam hukukunun dinî karakteri, bu alanda araştırma yapan pek çok Batılı ilim adamını İslam hukukunun toplumun ihtiyaçlarını gözetmek gibi bir gaye gütmediği, bu hukukun önem verdiği tek hedefin ilahî emirleri uygulamak olduğu yorumuna götürmüştür. Çoğu kültür araştırmacısı olan bu akademisyenler, fıkıh usûlü disiplininin teorik çerçevesinin tesiri altında kalmışlardır. İslam hukukunun toplumun ihtiyaçlarına yönelik tavrı, furû ve fetva literatürünün, bu literatürde yer alan hükümlerin somut olaylara uygulanmasının örneklerini içeren şeriyye sicillerinde yer alan mahkeme kararlarının incelenmesiyle açığa çıkabilir.
Hukuk kurallarını toplumsal yaşamı düzenleyen diğer kurallardan ayıran bir ölçüt olarak, bir toplumda merkezî bir iktidar tarafından yargı ve yaptırımla desteklenen sosyo-etik normların hukuk kuralı olduğunu söyleyebiliriz. Bu ölçüt bize İslam öncesi Arap toplumunda hukuk kurallarının henüz oluşmadığını, hukukî yapılanmanın Hz. Peygamber’in Medineye hicretinden sonra gerçekleştiğini ileri sürme imkânı vermektedir. Bu dönemdeki yapılanmada toplumun yapısı ve ihtiyaçlarının dikkate alındığını ayetlerin nüzûl sebeplerinde ve Hz. Peygamberin uygulamalarında görmek mümkündür. Bilahare teşekkül eden İslam Hukuk biliminde içtihat, istihsan, maslahat ve örf gibi hukukî enstrümanlar toplumun ihtiyacını karşılamaya yönelik en etkili hukukî enstrümanlar olmuştur. Günümüzde fıkhın İslam hukukuna karşılık gelen kazâî kısmından ziyade, bir Müslümanın hayatının her safhasında kurallar belirleyen diyânî kısmı yaygın bir biçimde uygulanmaktadır. Fıkhın etkinliğinin artırılması bu bağlamda gerek muamelât gerekse ibadet konularının, kendi mahiyetlerine uygun yöntemlerle ele alınmalarına bağlıdır. Tüm bunların gerçekleşmesi ise içtihat uygulamasının etkin bir şekilde çalıştırılmasıyla mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Hukuk, Toplum, İslam Hukuku, Fıkıh, Fıkıh Usulü, Değişim

Kaynakça

• Abdürrazık, Ali. İslamiyet ve Hükümet. çev. Ömer Rıza. İstanbul, 1927.
• Ahmed Emîn. Fecrü’l-İslâm. Beyrut, 1975.
• A.J. Wensinck. “Mekke”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, ts.
• Aksu, Zahit. İslam’ın Doğuşunda Toplumsal Realite Hukuki Ayetler ve İçtihadi Kaynaklar. Erzurum, Doçentlik Tezi, 1977.
• Ali, Cevad. , el-Mufassal fi Tarihi’l-Arap kable’l-İslam, 1993.
• Ali Hasen, Abdülkadir. Nazra Âmme fi Tarihi’l-Fıkhi’l-İslami. Mısır: Dârü’l-Kütübi’l-Hadise, 1965.
• Ali Haydar. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. İstanbul: Matbaa-i tevsi-i tıbaat, 1330.
• Alusî, Mahmud Şükrü el-. Buluğü’l-Ereb fi Marifeti Ahvali’l-Arab. haz. Muhammed Behcet el-Eseri. Beyrut, ts.
• Aral, Vecdi. Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine. İstanbul: Filiz Kitapevi, ts.
• Atar, Fahrettin. İslam Adliye Teşkilatı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Atay, Hüseyin. İslam Hukuk Felsefesi (giriş kısmı). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1985.
• Aydın, M. Akif. “Anayasa”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Aydın, M. Akif. “Osmanlı’da Hukuk”. Osmanlı Devleti Tarihi. ed. E. İhsanoğlu. İstanbul, 1999.
• Aydın, Mustafa. İlk Dönem İslam Toplumunun Şekillenişi. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991.
• Ayengin, Tevhit. Hukukta Köken Problemi Açısından Sosyal Realite Nass İlişkisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Bardakoğlu, Ali. “Toplum Hukuk İlişkileri Açısından Cahiliyye Hukuku Örneği”. Bursa: Ensar Vakfı Marmara Bölgesi Başkanlığı Yayını, 1990.
• Başgi̇l, Ali Fuat. “Devlet Nizamı ve Hukuk: Devletle Hukuk Arasındaki Münasebet”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 16/1-2 (25 Ağustos 2011), 27-52.
• Bihârî, Muhibbullāh b. Abdişşekûr. Müsellemü’s-Sübût. Dârü’l-Fikr, ts.
• Bilge, Necip. Hukuk Başlangıcı. Ankara: Turhan Kitabevi, 1994.
• Bostancı, Ahmet. Kamu Hukuku Açısından Hz. Peygamber’in Gayrimüslimlerle İlişkileri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2001.
• Bozkurt, Mahmut Esat. “Türk Medeni Kanunu Nasıl Hazırlandı”. Medeni Kanunun XV. Yıl Dönümü İçin. İstanbul, 1944.
• Brockelmann, Carl. İslam Ulusları ve Devletleri Tarihi. çev. Neşet Çağatay. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992.
• Cabirî, Muhammed Abid. İslam’da Siyasal Akıl. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1997.
• Can, Cahit. Hukuk Sosyolojisinin Gelişim Yönü. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1996.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-Usûl, ts.
• Chehata, Chafik. “Hukuk Mantığı ve İslam Hukuku”. İslam Tetkikleri Dergisi 8/ (22 Mart 2012).
• Çağatay, Neşet. İslam Dönemine Dek Arap Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
• Çağıl, Orhan Münir. Hukuk Başlangıcı Dersleri. İstanbul: Nazir Akbasan Matbaası, 1961.
• Çağıl, Orhan Münir. Hukuk Metodolojisi Dersleri. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1962.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah b. Abdürrahim ed-. Huccetullahi’l-Baliğa. Beyrut: Dâru İhyai’l-Ulum, 1990.
• Devalibî, Maruf. İslamda Devlet ve İktidar. çev. Mehmet S. Hatiboğlu. İstanbul, 1985.
• Dönmezer, Sulhi. Sosyoloji. İstanbul: Beta Yayınları, 1990.
• Dreirer, Ralf. “Hukuk Kavramı”. çev. Altan Heper. Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi 2. haz. Hayrettin Ökçesiz. İstanbul: AFA yayınları, 1995.
• Duri, A.Aziz - Yücesoy, Hayrettin. İlk Dönem İslam Tarihi. İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
• Ebu Muhammed Abdülmelik b. Hişam. Siretü’n-Nebî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Ebu Zehra. Tarihu’l-Mezahibi’l-İslamiyye, ts.
• Edis, Seyfullah. Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1997.
• Emir Padişâh, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî el-Buhârî el-Mekkî. Teysîrü’t-Tahrir. Beyrut, ts.
• Fahrüddin er-Razi. el-Mahsul fi Usuli’l-Fıkh. Beyrut, 1988.
• Fazlur Rahman. “Buhran Dönemi Düşünürü: Şah Veliyyullah”. çev. Adil Çiftçi. İslami Yenilenme (Makaleler II). Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999.
• Ferruh, Ömer. İslam Aile Hukuku. çev. Yusuf Ziya Kavakçı. İstanbul: Sebil Yayınları, 1978.
• Filibeli Ahmed Hilmi, Şehbenderzade. İslam Tarihi. haz. Ziya Nur. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1982.
• FR. Buhl. “Medine”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, ts.
• Garçon, Maurice. “Ceza Hukuku”. çev. Sulhi Dönmezer - Naci Şensoy. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 10/3-4 (06 Eylül 2011), 649-678.
• Giorgio Del Vecchio. Hukuk Felsefesi Dersleri. çev. Suut Kemal Yetkin. İstanbul: Maarif Matbaası, 1940.
• Goi̇tei̇n, S. “İslam Hukukunun Doğum Anı”. İslam Tetkikleri Dergisi 1 (12 Mart 2012).
• Göğer, Erdoğan. Hukuk Başlangıcı Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1976.
• Gökalp, Ziya. Makaleler VIII. haz. Ferit Ragıp Tuncor. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
• Günaltay, Şemsettin. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri. haz. M. Mahfuz Söylemez-Mustafa Hizmetli. Ankara: Ankaraokulu Yayınları, 1997.
• Günaltay, Şemsettin. “İslamdan Önce Araplarda Kadının Durumu, Aile ve Türlü Nikah Şekilleri”. Belleten 20/60 (1951).
• Güngör, Erol. İslam’ın Bugünkü Meseleleri. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1998.
• Gürbüz, Ahmet. Hukuk ve Meşruluk. İstanbul: Beta Yayınları, 1998.
• Güriz, Adnan. Hukuk Başlangıcı. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1992.
• Gürkan, Ülker. Hukuk Sosyolojisine Giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1989.
• Hallaq, Wael B. “Dini ve Dini olmayan Kültürlerde Hukuki Akıl Yürütmenin Mantığı: İslam Hukuku ve İngiliz Hukuku (Common Law) Örneği”, çev. Muharrem Kılıç, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/5 (15 Haziran 2002).
• Hamevî, Ahmed b. Muhammed. Gamzü ʿuyûni’l-besâʾir ʿalâ mehâsini’l-Eşbâh ve’n-nezâʾir. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1290.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Müesseselerine Giriş, ts.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1990.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Tarihine Giriş. çev. Ruhi Özcan. İstanbul: Beyan Yayınları, ts.
• Hamidullah, Muhammed. İslama Giriş. çev. Cemal Aydın. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Hamidullah, Muhammed. “İslam’da İspat Hukuku’nun Doğuşu”. çev. M. Salih Yavuzer. İslam Anayasa Hukuku. haz. Vecdi Akyüz. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• Hamidullah, Muhammed. Mecmuatü’l-Vesaiki’s-Siyasiyye. Beyrut: Dârü’n-Nefais, 1987.
• Hamidullah, Muhammed. “Medine’de Kurulan İlk İslam Devletinin Teşkilat Yapısı ve Hz. Peygamberin Koyduğu yeryüzündeki İlk Yazılı Anayasa”. İslam Hukuku Etüdleri. haz. Salih Tuğ. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1984.
• Hamidullah, Muhammed. Rasulullah Muhammed. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1972.
• Hami̇dullah, Muhammed - Canan (çev.), İbrahim. “İslam Hukukunun Kaynakları Açısından Kitab-ı Mukaddes”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (30 Haziran 1979). https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniilah/36612
• Hamphreys, R. Stephen. “İslam Hukuku ve İslam Toplumu”, çev. Murteza Bedir, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/4 (15 Aralık 2001).
• Gibb, H.A.R. . Mohammedanism An Historical Survey. Oxford Univrsity Press, 1969.
• Hasan, Hasan İbrahim. Tarihu’l-İslam es-Siyasi ve’d-Dini ve’s-Sakafi ve’l-İçtimai. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1991.
• Hasan, İbrahim - Hasan, Ali İbrahim. en-Nuzumu’l-İslamiyye. Mısır: Mektebetü’n-Nazrati’l-Mısriyye, 1939.
• Henrı Levy-Bruhl. Hukuk Sosyolojisi. çev. Hüsnü Dilli. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Hirş, Ernest. Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi Dersleri. haz. Selçuk (Baran) Veziroğlu. Ankara: Adalet Matbaacılık, 1996.
• Hitti, Philip K. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
• Hudarî, Muhammed. Tarihu’l-Ümemi’l-İslamiyye. Dâru’l-Fikr, ts.
• Işıktaç, Yasemin. Hukukun Kaynağı Olarak Örf ve Adet Hukuku. Alkım Yayınevi, ts.
• İbn Abdürrabih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih b. Habîb el-Kurtubî el-Endelüsî. el-İkdü’l-Ferîd. Kahire: el-Matbaatü’z-Zahire, 1302.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşki. “Neşru’l-Arf”. Mecmuatü Resaili İbn Abidin. Beyrut, ts.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî. et-Takrir ve’t-tahbir. Beyrut, 1983. Basım, ts.
• İbn Habib, Ebu Cafer Muhammed. Kitabü’l-Muhabber. Beyrut: Dâru’l-Afaki’l-Cedid, ts.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1996.
• İbn Hazm. Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî el-İhkam. Beyrut, 1985.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Muhallâ. Beyrut, 1988.
• İbn Kayyim. et-Turuku’l-Hükmiyye. Beyrut, ts.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. ez-Zarûrî fî usûli’l-fıkh. Beyrut, 1994.
• İbn Seyyidinnas. Uyunü’l-Eser. Medine, 1992.
• İkbal, Muhammed. İslamda Dini Düşüncenin Yeniden Doğuşu. çev. Mahmud Asrar. İstanbul, ts.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Kitabü’l-İfta ve’l-Kaza. Evkaf Matbaası, 1336.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dini ve Ahlaki Kavramlar. çev. Selehattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, ts.
• İzzeddin, İbn Abdisselâm. Kavâʿidü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. Beyrut, 1990.
• Jean-Paul Charney. İslam Kültürü ve Toplumsal Ekonomik Değişim. çev. A. Bülent Baloğlu- - Osman Bilen. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Julius Wellhausen. Arap Devleti ve Sukutu. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
• Kapani, Münci. Politika Bilimine Giriş. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1989.
• Karaman, Hayrettin. İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: Nesil Yayınları, ts.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul, 2001.
• Kâsım b. Sellâm, Ebu Ubeyd. Kitabü’l-Emval. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kemalüddin İbnü’l-Hümam. Fethü’l-Kadir. Beyrut, 1986.
• Keyman, Selahattin. Hukuka Giriş. Ankara: Yetkin Yayınları, 2002.
• Keyman, Selahattin. “Hukukta Bir Tanım Denemesi”. Prof.Dr.Akif Erginay’a 65inci Yaş Armağanı. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1981.
• Kılıçer, M. Esat. İslam Fıkhında Rey Taraftarları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1994.
• Kıyıcı, Selahattin. İslam Hukukunda Örf ve Adet. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Leon Ceatani. İslam Tarihi. çev. Hüseyin Cahid. İstanbul: Tanin Matbaası, 1924.
• Leslie Lipson. Politika Biliminin Temel Sorunları. çev. Tuncer Karamustafaoğlu. Ankara: Birlik Yayınları, 1989.
• Lewis, Bernard. İslamın Siyasal Dili. çev. Yaşar Fatih. Kayseri: Rey Yayıncılık, 1992.
• Mahmesânî, Subhî. el-Evdâü’t-Teşriiyye fi’d-Düveli’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-’İlm li’l-Melayin, 1981.
• Mahmesânî, Subhî. Felsefetü’t-Teşri fi’l-İslam. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1961.
• Mahmesânî, Subhî. “Hükümlerin Değişmesi İlkesi”. çev. Kaşif Hamdi Okur. Kur’an’ın Tarihsel ve Evrensel Okunuşu. ed. Mevlüt Uyanık. Ankara: Fecr Yayınları, 1997.
• Maurıce Duverger. Siyaset Sosyolojisi. çev. Şirin Tekeli. İstanbul: Varlık Yayınları, 1995.
• Maurıce Duverger. Siyasi Rejimler. çev. Yaşar Gürbüz. İstanbul: Remzi kitabevi, 1966.
• Maverdi, Ebü’l-Hasen Ali İbn Muhammed el-. el-Ahkamü’s-Sultaniyye ve’l-Velayatü’d-Diniyye. Beyrut: Darü’l-Kitabi’l-Arabi, 1990.
• Mesud Efendi. Mirat-ı Mecelle. Dersaâdet: Matbaa-i Osmaniye, 1302.
• Mesudi. Mürucü’z-Zeheb. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• M.G.S. Hodgson. İslam’ın Serüveni. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
• Miras, Kamil. Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. Ankara: Emel Matbaacılık, 1982.
• M.J. De Goeje. “Arabistan (Etnoğrafya)”. İslam Ansiklopedisi. Milli Eğitim Basımevi, ts.
• M.J.L. Hardy. Blood Feuds and The Payment of Blood Money in The Middle East. Leiden: E.J. Brill, 1963.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramuz. Miratü’l-Usul fi şerhi Mirkati’l-Vusul. İstanbul: Kırımlı Abdullah Efendi Matbaası, 1310.
• Muhammed Yusuf, Musa. el-Fıkhü’l-İslami Medhal li Dirasti Nizami’l-Muamelat fih. Mısır, 1958.
• Nallion, Carlo A. “İslâm Hukuku”. çev. Akif Ergi̇nay. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11/1 (01 Mart 1954), 543-562.
• Necmüddin et-Tufî. “Nass ve Maslahat (Risale fi’l-Masalihi’l-Mürsele)”. çev. Kaşif Hamdi Okur. Makasıd ve İçtihad. haz. Ahmet Yaman. Konya, 2002.
• Nizamüddin el-Ensarî. Fevatihu’r-Rahamut. Dârü’l-Fikr, ts.
• N.J. Coulson. A History of Islamic Law. Edinburg University Press, 1964.
• Okur, Kaşif Hamdi. “II.Meşrutiyet Dönemi İslam Hukuku Tartışmalarından Bir Kesit, Mansurizade Said ve Seyid Bey Örneği”. Dini Araştırmalar 2/5 (01 Haziran 1999), 255-284.
• Okur, Kaşif Hamdi. İslam Hukuk Metodolojisinde Münasebet Kavramı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 1997.
• Okur, Kaşif Hamdi. İslam Hukukunda Âkıle Kurumu ve Sosyal Güvenlik Açısından Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
• Öktem, Niyazi. Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi. İstanbul: Beta Yayınları, 1988.
• Öz, Mustafa. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. İstanbul, 1981.
• Özcan, Mehmet Tevfik. İlkel Toplumlarda Toplumsal Kontrol: Hukuk Dışı Mekanizmalar ve İlkel Hukuk. İstanbul: Özne Yayınları, 1998.
• Özçeli̇k, A. Selçuk. “İslamda Devlet Müessesesinin İnkişafı”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 20/1-4 (19 Temmuz 2011), 3-11.
• Özsunay, Ergun. Medeni Hukuka Giriş. İstanbul: Güryay Matbaası, 1981.
• Rafiî, Mustafa - Batur, Ahsen. İslamda Sosyal Düzen. İstanbul: Fikir Yayınları, 1986.
• Sâlih, Subhî es-. en-Nuzumu’l-İslamiyye. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1990.
• Sarıçam, İbrahim. Emevi-Haşimi İlişkileri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Sava Paşa. İslam Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüd. çev. Baha Arıkan. Ankara, 1955.
• Sayis, Muhammed Ali. Neşetü’l-fıkhi’l-içtihadi ve etvaruh, 1970.
• Schacht, Joseph. An Introduction To Islamic Law. Oxford, 1964.
• Schacht, Joseph. İslam Hukukuna Giriş. çev. Mehmet Dağ - Abdülkadir Şener. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Selçuk, Sami. Özlenen Hukuk/Yaşanan Hukuk. Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Semerkandî, Semerkandî. Tuhfetü’l-Fukaha. Beyrut, 1993.
• Sevig, Vasfi Raşit. “Fıkıh ve Medenî Kanun”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 8/3 (01 Mayıs 1951), 0-0.
• Seydişehrî, Mahmud Esad İbn Emin. Tarih-i İlm-i Hukuk. İstanbul, 1331.
• Sübkî, Tacüddin Abdülvahid İbn Ali es-. el-İbhac fi Şerhi’l-Minhac. Beyrut, 1995.
• Şafak, Ali. İslam Hukuku’nun Tedvini. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi, 1978.
• Şâtıbî, İbrâhim b. Mûsâ eş-. el-İ’tisâm. Beyrut, 1987.
• Şâtıbî, İbrâhim b. Mûsâ eş-. el-Muvâfakât, ts.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn. el-Milel ve’n-nihal. Beyrut, 1992.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. el-Medhal bi’t-Tarif fi’l-Fıkhi’l-İslami. Beyrut, 1985.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Talilü’l-Ahkam. Beyrut, 1981.
• Şeltut, Mahmud. Fıkhu’l-Kur’an ve’s-Sünne: el-Kısas. Mısır, 1946.
• Şener, Abdülkadir. İslam Hukuku Dersleri I. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1992.
• Şevkanî, Muhammed İbn Ali İbn Muhammed eş-. Neylü’l-Evtar Şerhu Münteka’l-Ahbar. Kahire, 1971.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-. Camiu’l-Beyan fi tefsiri’l-Kur’an. Beyrut, 1987.
• Taftazani, Sadüddin Mesud b. Ömer et-. Şerhu’t-Telvih ale’t-Tavdih. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Taplamacıoğlu, Mehmet. Genel Sosyoloji Üzerine Bir Deneme. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1969.
• Topçuoğlu, Hamide. Hukuk sosyolojisi ( Birinci ve ikinci cilt özetleri ). Ankara, 1977.
• Tuğ, Salih. “Hicretle Gelen Devlet ve Anayasa Nizamı”. Nesil Dergisi 4/37-38 (Ekim-Kasım) (1979).
• Tuğ, Salih. İslam Ülkelerinde Anayasa Hareketleri. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1969.
• Türcan, Talip. Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Uğur, Mücteba. Hicri Birinci Asırda İslam Toplumu. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Umerî, Ekrem Ziya - Yıldız, Nureddin. Medine Toplumu. İstanbul, 1988.
• Ümit, Hassan. İbn Haldun Metodu ve Siyaset Teorisi. Ankara: Sevinç Matbaası, 1982.
• Ünsal, Artun. “Hukuk ve Toplumsal Yaşam (Hukuksal İlişkilerin Kaynakları Üzerine Bir Deneme)”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 29/02 (01 Şubat 1974). https://doi.org/10.1501/SBFder_0000000977
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet. Toplumsal Yaşam ve Hukuk. İstanbul, 1983.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet. Türk Medeni Hukuku I/1 (Umumi Esaslar). İstanbul: İstanbul Matbaacılık, 1959.
• Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Mekke’de. çev. M. Rahmi Ayas - Azmi Yüksel. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed’in Mekke’si. çev. Mehmet Akif Ersin. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1995.
• Watt, W. Montgomery. İslamda Siyasal Düşüncenin Oluşumu. çev. Ulvi Murat Kılavuz. İstanbul: Birey Yayınları, 2001.
• Weiss, Bernard. “İslam Hukuk Biliminde Zahirilik ve Nesnellik”. çev. Muharrem Kılıç, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/ (2000).
• Yakubi, Ahmed İbn Ebi Yakub el-. Tarihu’l-Yakubi. Beyrut: Dâru Sadır, 1995.
• Zerka, Mustafa Ahmed ez-. el-Medhalü’l-Fıkhiyyü’l-Amm. Dımaşk, 1967.
• Zevkliler, Aydın. Medeni Hukuk. Ankara: Savaş Yayınları, 1995.
• Zeydan, Abdülkadir. el-Medhal li Diraseti’ş-Şeriati’l-İslamiyye. Bağdat, 1969.
• Zeydan, Corci. Tarihu’t-Temeddüni’l-İslami. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, ts.