Müştehir Hadis Edebiyatındaki İlk Eserler

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 79 - 104, 25.06.2021

İbrahim Sağlam

Öz

Halk dilinde dolaşan hadisler ya da hadis diye bilinen sözler şeklinde tarif edilen müştehir hadis, bir olgu şeklinde kökleri Hz. Peygamber zamanına götürülebilecek kadar eskidir. Bunun yanında müştehir hadislere dair ilk değerlendirmelerin tedvin sonrası muhaddisler tarafından yapıldığına dair bazı görüşler bulunmaktadır. Fakat müştehir hadisin müstakil bir edebiyat dalı haline dönüşmesi ise epey zaman almıştır. Geçmişten günümüze araştırmacılar bu edebiyatın öncülleri hakkında farklı isimler/eserler zikretmişlerdir. Bu sahadaki ilk yapıtın tespiti; ilgili edebiyatın kapsam, sınır ve metodolojisini tanımaya yardım edeceği için ayrı bir öneme sahiptir. Diğer yandan el-Leʾâli’l-mens̱ûre fi’l-eḥâdîs̱i’l-meşhûre bu türde kaleme alınmış önemli bir çalışmadır. İlgili eserin hem Bedrüddîn ez-Zerkeşî (ö. 794/1392) hem de İbn Hacer el-ʿAskalânî (ö. 851/1449) ile ilişkilendirildiği görülmektedir. Bu durum ilim erbabı arasında ikileme sebep olmaktadır. Müştehir hadis edebiyatına dair ilk çalışmaların ortaya konması ve Leʾâli’nin müellifinin tespiti, çalışmamızın ana eksenini oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hadis Edebiyatı, Müştehir, Zerkeşî, İbn Hacer

Kaynakça

• ʿAclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ʿamma’ştehera mine’l-ehâdîsi ʿalâ elsineti’n-nâs. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ilmiyye, 2001.
• Beşîr, Muhammed Zafer el-Ezherî. Tahzîru’l-müslimîn mine’l-ehâdîsi’l-Mevdûaʿ ʿalâ Seyyidi’l-Mürselîn. Beyrut: Daru İbn Kesîr, 1985.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmaîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Ḳurretü’l-ʿayneyn bi-refʿi’l-yedeyn fi’ṣ-ṣalât. Kuveyt: Dâru’l-Erkâm, 1983.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. İstanbul: İFAV yayınları, 1996.
• Enîs, Abdulhakim. el-İmam ez-Zerkeşî ve kitabuhu el-Leʾâli’l-mens̱ûre fi’l-eḥâdîs̱i’l-meşhûre. Dubai: Dairatü Şuuni’l-İslamiyye, 2015. https://ia601309.us.archive.org/34/items/M-MNOAH01/1404-.pdf
• Fesevî, Ya‘kūb b. Süfyân b. Cüvvân. el-Maʿrife ve’t-târîḫ. Bağdat: y.y., 1974.
• Fezârî, Tâcüddîn Abdurrahmân b. İbrâhîm b. Sibâ‘ el-Firkâh. ed-Derekât Şerhu’l-Varaḳāt li İmâmi’l-Harameyni’l-Cüveynî. thk. Sara Şâfî Saîd el-Hâciri. Kuveyt: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, ts.
• Gazzî, Necmüddîn Muhammed b. Muhammed. İtḳānü mâ yaḥsünü mine’l-aḫbâri’l-vârideti ʿale’l-elsün. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 2004.
• Gözübenli, Beşir. “Firkâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/135. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Gürkan, Menderes. “Zerkeşî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/289-293. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Hâkim, Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Maʿrifetü ʿulûmi’l-ḥadîs̱. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2003.
• el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübu’l-İlmiyye, 1990.
• Halilî, Muhammed b. Ahmed. Teshîlu’s-sebîl ila keşfi’l-iltibâs ani’l-ehâdîs’i-lletî tedûru beyne’n-nâs. Mısır: Daru’l-Kütübi’l-Kavmiyye Kütüphanesi, 257, 1a-237b. https://www.alukah.net/manu/files/manuscript_7652/tshyl-alsabil-2.pdf.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî b. Sâbit. Taḳyîdü’l-ʿilm. Halep: Dâru ihyai’s-sünneti’n-nebeviyye, 1988.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Câmîʿ li-aḫlâḳı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. Riyâd: Mektebetu’l-Mearif, 1982.
• Hût, Muhammed b. Dervîş b. Muhammed. Esne’l-meṭâlib fî eḥâdîs̱ muḫtelifeti’l-merâtib. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1997.
• Karadavî, Yusuf Abdullah. Kefye neteʿâmilu meʿa’s-sünneti’n-nebeviyye. Beyrut: Dâru’ş-Şark, 2000.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-ʻAskalânî. İnbâʾüʾl-ğumr bi-enbâʾi’l-ʿumr. Beyrut: Dâru’-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-ʻAskalânî. et-Telhîsu’l-habîr fi tahrici ehâdîsi’r-râfiî’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989.
• Fethu’l-Bârî, bi şerhi Sahihi’l-buhârî. Kahire: el-Mektebetü’s-Selefiyye,1407.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Saîd. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1404.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Teʾvîlü muḫtelifi’l-ḥadîs̱. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1972.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Menî‘. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübu’l-İlmiyye, 1991.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Eḥâdîs̱ü’l-ḳuṣṣâṣ. thk. Mustafa es-Sabbağ. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamiyye, 1985.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemaleddîn Abdurrahman. el-Mevżûʿât mine’l-eḥâdîs̱i’l-merfûʿât. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1966.
• Kitâbü’l-Ḳuṣṣâṣ ve’l-müẕekkirîn. Lübnan: el-Mektebetü’l-İslam, 1988.
• İslam Medeniyeti Araştırmalar Kraliyet Merkezi, el-Fihris eş-Şâmil li’t-türasi’l-arabiyyi’l-islamiyyi’l-mahtûtta, (Amman: Müessesetü Ali Beyt, 1992), 3: 1329, 1330.
• Kandemir, M. Yaşar. Mevzû Hadisler Menşe’i Tanıma Yolları ve Tenkidi. Ankara: Diyanet işleri Başkanlığı Yayınları, 1984.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbn Hacer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/514-531. Ankara: TDV Yayınları, 1999, 19: 530.
• Kâtib Çelebî. Keşfü’ẓ-ẓunûn (Beyrut; Dâru Sâdr, 1992), 1: 386.
• Kāsimî, Cemâlüddin. Ḳavâʿidü’t-taḥdîs̱ min fünûni muṣṭalaḥi’l-ḥadîs̱. Beyrut: Dâru’n-nefâis, 1407.
• Kettânî, Muhammed b. Caʿfer. er-Risâletü’l-müsteṭrafe li-beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrefe. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 1986.
• Koca, Ferhat. “İbn Teymiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/391-405. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Koca, Ferhat. İslam Hukuk Tarihinde Selefî Söylem (Hanbeli Mezhebi). Ankara: Ankara Okulu Yayyınları, 2002.
• Kütübî, Muhammed b. Şâkir b. Ahmed. Fevâtü’l-Vefeyât. Beyrut: Dâru Sadr, Beyrut, 1974.
• Melik Faysal Araştırma Merkezi, Khazânetü’t-Türâs (Riyad: 2010), 41: 196 (39956); 58: 271 (58371).
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf. Feyżü’l-ḳadîr şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyâtının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu yayınları, 2003.
• Sağlam, İbrahim. “Hadis Usulü Açısından Meşhûr ve Müştehir Hadis”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 6/1 (2020), 451-479.
• Sağlam, İbrahim. Müştehir Hadislerin Doğuşu Gelişimi ve Değerlendirmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2017.
• San‘ânî, Muhammed. Ahmed b. Carullah. Nevâfihu’l-ʿatira fi’l- eḥâdîs̱i’l-müştehire. Beyrut: el-Kütübü’s-sekāfiyye, 1992.
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed. el-Maḳāṣıdü’l-ḥasene fî beyâni kes̱îrin mine’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire ʿale’l-elsine. Beyrut: Dâru’l-Kütübu’l-İlmiyye, 2002.
• el-Cevâhir ve’d-dürer fî tercemeti Şeyḫi’l-İslâm İbn Hacer. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
• Suiçmez, Yusuf. Hadiste Ref Problemi Mevkûf ve Maktuʿ Hadislerin Resulullah’a İzafesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. Kâhire, Dâru İhyâ’il-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî. Beyrut: Mektebetu’l-kevser, 1994.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. ed-Dürerü’l-müntes̱ire fi’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire. Riyad: ‘İmadetü Şuuni’l-Mektebe, 1979.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ bi-meḥâsini men baʿde’l-ḳarni’s-sâbiʿ. Kahire: b.y., 1348.
• Tahhân, Mahmud. Usûlu’t-tahrîc ve dirasetü’l-esânîd. Beyrut: Dâru’l-Kur’ani’l-Kerim, 1401.
• Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyâtı. Ankara: TDV yay., 1996.
• Ünal, Yavuz. “Hadis Tespit Sisteminin Doğuşu ve Gelişim Seyri Üzerine”, Hadis Tetkikleri Dergisi, 1/2 (2003), 7-42.
• Yavuz, Adil. “el-Makāsıdü’l-hasene”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/ 422-423. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Bahâdır. el-Leʾâli’l-mens̱ûre fi’l-eḥâdîs̱i’l-meşhûre el-maʿrûf bi’t-Teẕkire fi’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire. thk. Mustafa Abdülkādir ʿAta. Beyrut: Dâru’l-Kütübu’l-İlmiyye, 1986.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Bahâdır. el-Leʾâli’l-mens̱ûre fi’l-eḥâdîs̱i’l-meşhûre evi’t-Teẕkire fi’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire. thk. Muhammed b. Lütfî es-Sabbağ. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1996.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Bahâdır. el-İcâbe li îrâdi me’s-tedrakethu ʿAişetü ʿale’s-sahâbe. tah. Bünyamin Erul. Beyrut: Müessestü’r-Risale, 2004.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Bahâdır. el-İcâbe li î’râdi me’s-tedrakethu ʿAişe ʿale’s-sahâbe. thk. Saîd el-Afgânî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamî, 1980.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Bahâdır. Zehru’l-ʿarîş fî tahrîmi’l-haşîş. thk. Ahmed Ferec. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1990.
• Zürkānî, Muhammed b. Abdilbâkī b. Yûsuf. Muḫtaṣarü’l-Maḳāṣıdi’l-ḥasene fî beyâni kes̱îrin mine’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire ʿale’l-elsine. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslam, 1989.