Hz. Peygamber’in (s.a.s) Mescidinin Edirne Selimiye Camiine Kısmî Bir Mukayesesi

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 149 - 186, 25.06.2021

Osman Yektar

Öz

Bu çalışma, Hz. Peygamber (s.a.s.)’in Medine’ye hicret ettiğinde inşa ettiği mescidin yapımı, kullanımındaki hususların, Edirne Selimiye Camiindeki mukayesesini konu edinir. Bu çalışma değişen şartlar ve sahip olunan imkânlar açısından, Sünneti kavrayamama probleminin önüne geçmeyi amaçlar. Cami mimarisinin salt inşaat malzemesinden ötede bir anlama sahip olduğu imajını ortaya koyar. Hz. Peygamber’in mescidinde simgesel olan hususların Selimiye’deki etkilerini kıyas yoluyla ortaya koymayı hedefler. Hz. Peygamber (s.a.s.) dönemi ile Rönesans Dönemi Cami mimarisi arasında özde ilgi kurmayı sağlayan bir çalışmadır. Bu esere kadar yatay mimari planını benimseyen Sinan, Bu eserde Piramit mimari yapıya geçmiştir. Bunu yaparken caminin iç ve dış perspektiflerini ince bir zekâyla hesaba katmıştır. Kullandığı malzemeyi şahesere dönüştürmeyi bilmiştir. Bu durum, Batılı mimarların da takdirini kazanmıştır. Onları kıskandırmıştır. Sinan’ın, sanatsal zekâya sahip birisi olmasının yanı sıra, Kur’an ve Sünnetten yoğrulan bir zekâ fonksiyonuna sahip olduğu bu çalışmada ortaya konmuştur. Bu çalışma, sünnetin sanat dallarında etkisini ortaya koyması açısından klasik çalışmalardan farklı olarak kaleme alınmıştır. Sünnetin mimari gibi reel bir alandaki tezahürünü ortaya koyan, salt betimlemeden ötede bir bakış açısıyla hazırlanmıştır. Hz. Peygamber (s.a.s.) Medine’ye geldiğinde inşa ettiği mescit Müslümanlar için bir simge halini almışsa, on altıncı Y.Y.’da Selimiye Camii, Avrupa Kıtası’nda İslâm’ın simgesi olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hz. Peygamber (s.a.s.), Sinan, Mescit, Selimiye, Camii.

Teşekkür

Teşekkürler. İnşaAllah c.c. hayırlı olur.

Kaynakça

• Arseven, Celal Esad, Türk Sanatı, Cem Yayınları, İstanbul 1973.
• Âcurrî, Ebû Bekir, Muhammed b. el-Hüseyin b. Abdullah el-Âcurrî el-Bağdâdî (ö.360/959), eş-Şerîâ, I-V, thk. Abdullah b. Ömer b. Süleyman, Dâru’l-Vatan, Riyad 1420/1990.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hambel b. Hilâl eş-Şeybânî (ö.241/855), Müsned, I-L, thk. Şuayb el-Arnavût, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1429/2008.
• Aslanapa, Oktay, Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1986.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. Hüseyin el-Gaytâbî el-Hanefî Bedruddin el-Aynî (ö.855/1451), Umdedü’l-kârî şerhu sahîhi’l-Buhârî, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. Hüseyin el-Gaytâbî el-Hanefî Bedruddin el-Aynî (ö.855/1451), Meğâni’l-ehyâr fî şerhi esâmî ricâli me’âni’l-âsâr, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.,
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. Hüseyin el-Gaytâbî el-Hanefî Bedruddin el-Aynî (ö.855/1451), el-Binâye fî şerhi’l-hidâye, IXIII, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, thk. Ebû Sâlim Şa’ban, 1420/2000.
• Baki, “Türk Kültürü Ansiklopedisi”, Ankara 1999, Cilt: 37, Sayı: 438, 609-611.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil b. İbrahim Buhârî (ö.256/869), el-Câmiu’s-Sahîh, Musahhih ve Mudekkik Takdîm Muhammed Ahmed el-Hallâf, Lübnan: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Bâcî, Ebu’l-Velid Süleyman b. Halef Sa’d b. Eyyûb b. Vâris et-Tecîbî el-Kurtubî el-Bâcî (ö.474/1081), el-Müntekâ şerhu’l-muvattâ, I-VII, thk. Ebû’l-Velid Süleyman, Matbaatu’s-Se’âde, Mısır 1332.
• Bozer, Rüstem, “Edirne Selimiye Camii'nin Ahşap Kapı ve Pencere Kanatları”, Vakıf ve Kültür Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, Kasım 1998. (31-34).
• Canan, İbrahim, Kütüb-ü sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları Ankara.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa, “Külliye”, DİA, 2002, https://islamansiklopedisi.org.tr/kulliye, 02.01.2020.
• Çolak, Ahmet vd., EDİRNE-KIRIKKALE-TEKİRDAĞ Mosques- Churches-Madrasahas-Castels-Museums-Camping-Mountaineering-Paragliding-Surfing-Local Cuisine-Local Events-Rural Area Tourism-Beaches-Lakes-Caves-Natural Beauties, Tezmat - Print 4th., İstanbul, 2017 November.
• Edirne Valiliği, 81 İlde Kültür ve Şehir, Edirne, 2013.
• Egli, Ernst, Osmanlı Altın Çağının Mimarı Sinan – Sinan der Baurncister Osmanischer Glanzzeit, Çeviren: İbrahim Ataç, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2009.
• Egli, Ernst. Mimar Sinan Dönemi Cami Cepheleri, Ankara: Odtü Mimarlık Fak. Yay., 2008.
• Erzen, Jale Nejdet, Mimar Sinan Estetik Bir Analiz, Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları, 2005.
• Gleb Şulpyakov, Sinan’ın Kitabı -Roman-, Mütercim: Kayhan Yükseler, İstanbul: Gürer Yayınevi, 2009.
• Gülendam, Nuran, “Selimiye Camii – Müezzinler Mahfeli”, Mimar Sinan ve Selimiye Camii, Editör: Ender Bilal, Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, Acar Matbaacılık ve Yayıncılık, İstanbul 1994, 29-36.
• Günay, Reha, Mimar Sinan, İstanbul: Yem Yay., 2010.
• Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi Hayatı ve Eserl, Tercüme. Mehmet Yazgan, İstanbul, Beyan Yayınları, 2009.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasan Ali b. Halef b. Abdu’l-Melik (ö.449/1056), Şerhu sahîhi’l-Buhârî, I-X, thk. Ebû Temîm Yasin b. İbrahim, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1423/2003.
• İbnu’l-Cevzî (ö.597/1201), Cemaleddin Ebû’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali b. el- Cevzî, en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs, el-Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut 1399/1979.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Ali el-Kisâî el-Askalânî (ö.852/1448), Fethu’l-Bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî, I-XIII, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
• ------, Tehzîbu’t-tehzîb, I-XII, Hindistan: Dâiratu’l-Meârif en-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdu’l-Melik (ö. 218/833), es-Sîretu’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es-Seka, İbrâhim el-Ebyârî, Abdu’l-Hafız Şelebî, Lübnan: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 2009.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî (ö.273/887), es-Sünen, thk. Şuayb el-Arnavût, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, t.y.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa’d b. Münî’ el-Haşimî el-Basrî el-Bağdâdî İbn Sa’d (ö.230/845), et-Tabakâtu’l-Kubrâ, I-VIII, nşr. Muahammed Abdulkadir el-Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İbn Şebbeh, Ömer b. Şübbeh (Zeyd) b. Abîde b. Rabtah en-Nümeyrî el-Basrî (ö.262/876), Tarîhu’l-Medine İbn Şrbbeh, thk. Fehîm Muhammed Şeltût, Riyad 1399.
• İbnu’z-Ziya, Bahaddin Ebu’l-Bikâ Muhammed b. Ahmed b. ez-Ziyâ Muhammed el-Kuraşî el-‘Ûmerî el-Mekkî el-Hanefî, Târîhu Mekketi’l-Müşerrafe ve’l-Mescidi’l-Haram ve’l-Medîneti’ş-Şerife ve’l-Kabri’ş-Şerîf, Thk. Alâ İbrahim – Eymen Nusr, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• Şâfii’î, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris el-Abbâs b. Osman b. Şâfii’ b. Abdu’l-Muttalib b. Abdu Menâf el-Muttalibî el-Kuraşî el-Mekkî (ö.204/820), Tefsîru’l-imâmi’ş-Şâfi’îyyi, thk. Ahmed b. Mustafa el-Ferrân, Suud: Dâru’t-Tedmiriyye, 1427/2006.
• İnalcık, Halil, The Ottoman Empire, Londra: Phoenix, 1973.
• İrteş, M. Semih, Türkiye’de Sanatın Bugünü ve Yarını, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fak. Yayınları, Ankara. Karl Teply, “die Kaiserliche Grossbotschaft An Sultan Murad IV. İm Jahre 1628-des Freihern Hans Ludwig von Kuefsteins Fahrt zur Hohen Pforte, =1628 Yılında Sultan IV. Murad'a İmparatorluk Büyük Elçisinin Gidişi - Freiher Hans Ludwig von Kuefstein'ın Bâbı âliye Seyahati”, Verlag A. Schendl, Wien (1976), 151 Sahife, Metin İçinde Resimli ve Renkli Levhalar; Ciltli] / tanıtan Semavi Eyice. -- Ankara, 1977.
• Kayseri Büyükşehir Belediyesi, Büyük Usta Mimar Sinan’ın Anısına Cami Mimarisi Üzerine Fikir Yarışması, Ankara: Aydoğdu Ofset Matbaacılık, 2010.
• Köylüoğlu, Neriman, Selimiye Camii, “Mimar Sinan ve Selimiye Camisi”, Mimar Sinan ve Selimiye Camii, Editör: Ender Bilal, Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, Acar Matbaacılık ve Yayıncılık, İstanbul 1994, 29-36.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh el-Kurtubî (ö.671/1272), el-Câmiû li-Ahkâmi’l-Kur’an-Tefsîru’l-Kurtubî, I-XX, thk. Ahmed el-Bürdünî-İbrahim Atfîş, Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Masriyye, 1384/1964.
• Mimar Sinan, Tezkiratu’l-Bünyân, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Kitapları, no: 4628, ty. 21a, 21b.
• Mülayim, Selçuk, Ters Lale Osmanlı Mimarisinde Sinan Çağı ve Süleymaniye, Arkeoloji ve Sanat yayınları, İstanbul 2001.
• ------, Ahmet Vefa Çobanoğlu, https://islamansiklopedisi.org.tr/selimiye-camii-ve-kulliyesi--edirne (29.03.2021)
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin b. El-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî (ö.261/874), el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar bi nakli’l-‘âdli ‘âni’l-âdli ilâ Rasûlillâhi sallallahı aleyhi ve sellem - Sahîhu Müslim, I-XVIII, Kahire: Mektebetü’s-Safâ, 1424/2003.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî (ö.303/915), el-Müctebâ mine’s-Sünen, Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
• Nevevî, Muhyiddin Yahyâ b. Şeref (ö. 676/1277), Sahîhu Müslim bi şerhi Nevevî (Minhâc), I-XVIII, Kahire: Mektebetü’s-Safâ, 2003/1424.
• Ortaylı, İlber, Son İmparatorluk Osmanlı, Timaş Yayınları, 2006, mmed b. İyâdî, Kahire: Mektebetü’s-Safâ, 2003/1424.
• Özcan, Tahsin, Vakıf ve Eğitim: Osmanlılarda Eğitim Hizmetlerinin Finansmanı, Mahya Yayıncılık, İstanbul 2018. Özsayıner, Zübeyde Cihan, “Sinan Camilerinde Hat Sanatı”, Editör: Oktay Belli –Kitap Bölümü) Sinan ve Genim’e Armağan, (İstanbul: Ege Yayınları, 2005. (527-535).
• Peremeri, Osman Nuri, Edirne Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yay., Edirne 1938.
• https://www.rehberim.gen.tr/gezi-rehberi/edirne-sokullu-hamami Saatçi, Suphi, Bir Osmanlı Mucizesi Mimar Sinan, Ötüken Yayıncılık, İstanbul.
• Serpil Çakır, “Feminist Tarih Yazımı: Tarihin Kadınlar İçin, Kadınlar Tarafından Yeniden İnşası”, 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar, Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’a Armağan, Ed. Serpil Sancar, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
• Sözen, Metin vd., Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 1975.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr es-Suyûtî (ö.911/1505), ed-Dîbâc alâ Sahîhi Müslim b. el- Haccâc, Dâru İbnu Affân, Su’ûd, 1416/1996.
• Şeybânî, Ebûbekir b. Ebî Asım Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî (ö.287/800), el-Âhâd ve’l-Mesânî, I-VI Neşr. Faysâl Ahmed el-Cevabira, Dâru’r-Râye, Riyad 1411/1991.
• et-Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed et-Taberânî (ö.360/970), el- Mucemu’l-Kebîr, I-XXV thk. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefî, Mektebetu İbn Teymiye, Kahire 1415/1994.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp 28.03.2021 19:38
• https://www.trakyagezi.com/edirne-saray-hamami
• Tuncay, Rauf, “Edirne Sanat Eserlerindeki Süslemeler”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, 1964, Yıl:1, Sayı: 2. (223-243).
• Ünver, A. Süheyl, Mahya ve Mahyacılık - İstanbul Risaleleri 1 -, İstanbul Kültür a.ş. 1995.
• Yerasimos, Staphane, Türk Metinlerinde Kostantiniye ve Ayasofya Efsaneleri, (İstanbul: İletişim Yayınları, 1993.
• Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Zeccâc, İbrahim b. es-Serî b. Sehl Ebû İshâk ez-Zeccâc (ö.311/921), Me’âni’l-Kur’an ve İ’râbihî, thk. Abdulcelil Abduh eş-Şelebî, (Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1408/1988.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī (ö.748/1348), Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-İslâmi ve’l-meşâhîri ve’l-e’lâm, I-XV, nşr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī (ö.748/1348). Siyeru a’alâmi’n-nubelâ, I-XVIII, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1427/2006.