Pîrîzâde İbrahim Üzerine Notlar: Ahmed el-Ûdî’nin Tercemetü’l Müellif Adlı Eserinin Tahkik, Tercüme ve Değerlendirmesi

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 105 - 148, 25.06.2021

Necmettin Azak

Öz

Müellif ve eserleri hakkında detaylı bilgi veren biyografi kaynaklarından birisi de hiç kuşkusuz terâcim eserleridir. Hal tercümesi olarak da bilinen bu eserler, geç Osmanlı döneminde müstakil olarak üretilmeye başlanmış ve geliştirilmiş olmasına rağmen, öncesinde müstensihler tarafından yazma eserlerin başında yahut sonunda bir risale veya fevâid olarak ele alındıkları görülmektedir. Bu tür çalışmaların genellikle çağdaşları tarafından kaleme alındığı ve detaylı bilgiler içerdiği bilinmektedir. Mekke’de yaşamış, orada müftîlik görevini ifa etmiş, yüzü aşkın eseriyle toplumun sorunlarına çözümler üretmiş, dönemin şeyhülislamının övgüsüne mazhar olmuş, fıkıh ilmindeki yetkinliğinden dolayı Hanefî fakihleri arasında öne çıkmış, ömrünü tedris ve telife adamış olan Pîrîzâde İbrahim hakkında matbu eserlerde yer alan bilgiler sınırlı ve birbirinin tekrarı mahiyetindedir. Ahmed el-Ûdî’nin yazmış olduğu Tercemetü’l-müellif adlı risalenin, Pîrîzâde’nin hayatına dair müşahhas bilgilere yer vermesi; hoca, talebe ve eserlerinin isimlerini zikretmesi, icazetleri hakkındaki açıklamaların detaylı olması ile öne çıktığı ve böylece büyük ölçüde onun biyografisinin eksik kısımlarını tamamladığı görülmektedir. Bu sebeple risalenin tahkik ve tercümesinin yapılarak Pîrîzâde hakkında yeni bilgilerin açığa çıkmasını sağlamak bu çalışmanın ana hedefini oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Biyografi, Pîrâzâde İbrahim, Ahmed el-Ûdi, Tercemetü’l-Müellif, Fakih.

Kaynakça

• Akyıldız, Ali. “İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi 50 (2017), 219-241.
• Avcı, Casim. “Tabakat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/299-301. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Azak, Necmettin. “Mekke’de Bir Osmanlı Fakihi: Yazma Nüshalara Göre Pîrîzâde İbrahim’in Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 36 (2020), 377-415.
• Azak, Necmettin. Pîrîzâde’nin Umdetü Zevî’l-Basâir li-Halli Mühimmâti’l-Eşbâh ve’n-Nezâir Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Darü’t-Türâsi’l-Arabiyye, İstanbul 1951-Ofset baskı-., ts.
• Boynukalın, Mehmet. Fıkıh Usulü Alimleri ve Eserleri (III-XIII. Hicri Yüzyıl). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen litterature: Vol. 2 Supplementband. 3 Cilt. Leiden: E.J. Brill, 1938.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Ebü’l-Hayr, Abdullah Mirdad. el-Muhtasar min kitâbi Neşri’n-nevr ve’z-zeher fî terâcimi efâzili Mekke mine’l-karni’l-âşir ile’l-karni’r-râbi’ aşer. Cidde: Alemü’l-Ma’rife, 2. Basım., 1986.
• Emecen, Feridun M. “Osmanlı Kronikleri ve Biyografi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 3 (1999), 83-90.
• Hîle, Muhammed el-Habîb el-. et-Târîh ve’l-Müerrihûn bi-Mekke mine’l-karni’s-sâlisi’l-hicriyyi ilê’l-karni’s-sâlisi aşer. Mekke: Müessesetü’l-Furkân li’t-Türâsi’l-İslâmiyye, 1994.
• İsâmî, Abdülmelik b. Hüseyin. Semtü’n-nücûmü’l-ʿavâli fî enbâi’l-evâil ve’t-tevâlî. Beyrut: Darül Kütübül İlmiyye, 1. bs., 1419.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemü’l-müellifin: Terâcîmu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Kırşehrî, Muhammed b. Veli b. Resûl el-. Şerhu’l-Eşbâh ve’n-nezâir. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Atıf Efendi, 844, 1a-408a.
• Muhibbî, Muhammed Emin b. Fazlillah b. Muhibbillah ed-Dımaşkî el-. Hulâsatü’l-eser fî a’yâni’l-karni’l-hâdî aşer. 4 Cilt. Beyrut: Daru Sâdır, ts.
• Özcan, Tahsin. “Pîrîzâde İbrâhim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/286-288. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Alimleri. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 5. bs., 2017.
• Özer, Hasan. Mekke’de Bir Osmanlı Kadısı Pîrîzâde. İstanbul: Çizgi Kitabevi, 2. bs., 2019.
• Özer, Hasan. “Pîrîzâde İbrahim ve Mezhebi’l-İmâmi’l-A‘zam İsimli Risalesinin Tahkik ve Tercümesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 19 (2012), 327-341.
• Özer, Hasan. “Pîrîzâde İbrâhim’in Risâletü gâyeti’t-tahkîk fî ‘ademi cevâzi’t-telfîk fi’t-taklîd Adlı Eserinin Tahkikli Neşri ve Tercümesi”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3/1 (Haziran 2020), 121-181.
• Özer, Hasan. “Pîrîzâde’nin Risâle Fî Ma‘ne’l-İstihsân Ve’l-Kıyâs Adlı Eserinin Tahlil, Tahkik ve Tercümesi”. İslam Hukuku Araştırmalar Dergisi 33 (Nisan 2019), 1-18.
• Özer, Hasan - Ateş, Mustafa. “17. Yüzyılda Nevâzil Türü Bir Mesele Olarak Tömbeki: İbrahim B. Ebî Seleme ve Pîrîzâde İbrâhim’in Tömbeki Risâleleri–Neşir Ve Tahlil–”. İslam Hukuku Araştırmalar Dergisi 35 (Nisan 2020), 599-637.
• Pîrîzâde, Burhâanüddîn İbrâhim b. Hüseyin. ’Umdetü zevî’l-basâir li-halli mühimmâti’l-Eşbâh ve’n-nezâir. Mekke: Mahtûtâtu Mektebeti’l-Harami’l-Mekkî’ş-Şerîf Ktp., Hanefi Fıkhı, 1979, 1a-322b.
• Pîrîzâde, İbrahim b. Hüseyin. Risâle fî meşru‘iyyeti’l-umreti fî eşhuri’l-hacc. Riyad: Mektebetü Câmi‘ati Riyâd, Kısmu’l-Mahtûtât, 3/403, 1b-4a.
• Turhan, Hali̇l. “Pîrîzâde İbrahim Efendi’nin Şerhu’l-Muvatta’li’ş-Şeybânî’sindeki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Literatüründeki Yeri”. Osmanlı Düşüncesi Kaynakları ve Tartışma Konuları. ed. Fuad Aydın vd. 615-629. İstanbul: Mahya Yayınları, 2019.
• Ûdî, Ahmed b. Ali b. Mustafa el-. Tercemetü’l-Müellif. Mekke: Mahtûtâtu Mektebeti’l-Harami’l-Mekkî’ş-Şerîf Ktp., Fıkhu’l-Hanefî, 1979, 320a-322b.
• Ziriklî, Hayreddin ez-. el-Aʿlâm: Kâmûsu terâcîmi li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-Arabi’l-müsta’ribîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyin, 15. bs., 2002.