Hanefî Mezhebinde Fıkhî İstidlâller Bağlamında Ziyâdetü’s-Sika (Tahâvî Örneği)

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 605 - 644, 25.12.2021

Nurullah Kağıt

Öz

Bu çalışmada Hanefî fıkhındaki tercih ve istidlâllerdeki etkisi ve rolü bakımından hadislerdeki ziyadeler, bir kavram olarak ziyâdetü’s-sika’nın hükmü ve örnekleri çerçevesinde incelenecektir. Hanefî mezhebinin görüşlerinin delillendirilmesi konusunda önemli bir yeri bulunan Tahâvî’nin (ö. 321/933) hadisle ilgili eserleri çalışmanın merkezinde yer almıştır. Çalışmanın amacı, rey ehli olarak anılan ve aklı ön plana çıkararak nakli ikinci plana atmakla ithâm edilen Hanefî mezhebinin hadis rivayetine verdiği önemi ortaya koymaktır. Bu bağlamda Hanefî haber teorisi ve tercih anlayışına dair genel kabul görmüş bazı prensiplerin ziyadeli rivâyetlerin kabulü ya da reddindeki yansımaları Tahâvî örnekliğinde ele alınıp incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hanefî Mezhebi, Fıkıh, İstidlâl, Ziyâdetü’s-sika, Tahâvî

The Role of Additions to Hadiths By Recillable Transmitters in Legal Reasoning (Tahavi Example) in Hanafi

Öz

In this study, the multiples in the hadiths will be examined in terms of its effect and role in the choices and inferences in Hanafi jurisprudence, within the framework of the ruling and examples of ziyâdetü's-sika (Ziyādāt al thiqāt) as a concept. The works of Tahavi (d. 321/933), who have an important place in proving the views of the Hanafi sect, were at the center of the study. The aim of the study is to reveal the importance given to the hadith narration by the Hanafi sect, which is known as the people of rai and accused of putting the narration in the foreground by bringing the mind to the forefront. In this context, the reflections of some generally accepted principles on Hanafi news theory and preference understanding in the acceptance or rejection of multiple narrations are handled and examined in the example of Tahavi.

Anahtar Kelimeler

Hanafî School of Law, Fiqh, Inference (İstidlal), Addition of Reliable Transmitter, Tahawi, Hanafî School of Law, Fiqh, Inference (İstidlal), Addition of Reliable Transmitter, Tahawi

Kaynakça

• A‘zamî, M. Mustafa. Menhecü’n-nakd ‘inde’l-muhaddisîn. Riyâd: Mektebetü’l-kevser, 1410/1990.
• Acar, Yusuf. Abdulkâdir Kuraşî (775/1373)'nin Hadis İlmindeki Yeri ve el-İnâye bi Ma'rifeti ehâdîsi'l-Hidâye adlı eseri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Ali Cum‘a, el-Mekâyîl ve’l-mevâzîn eş-şer‘iyye. Kahire: el-Kuds, 1421/2001.
• Ali el-Kârî, Ebu’l-Hasen Nureddîn. Şerhu muhtasari’l-menâr. thk. İlyas Kaplan. İstanbul: Mektebetü İrşâd, 1427/2006.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdurrazzâk Afîfî. 4 cilt. Riyâd: Dâru’s-Samî‘î, 1424/2003.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü's-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Nuhabu’l-efkâr fî tankîhi mebâni’l-ahbâr fî şerhi ma‘âni’l-âsâr. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. 19 cilt. Katar: Vizâretü’l-evkâf, ts.
• Bekrî, Muhammed Şata. İ‘ânetü’t-tâlibîn ‘alâ halli elfâzi fethi’l-mübîn. 4 cilt. ys., Dâru İhyâi’l-kütübi’l-‘arabiyye, ts.
• Beyhakî, Ebûbekir Ahmed b. Hüseyin. Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. nşr. Abdülmu‘tî Emin Kal‘âcî. 30 cilt. Kâhire: Dâru’l-va‘y, 1412/1991.
• Buhârî, Alâuddîn Abdulazîz b. Ahmed. Keşfu’l-esrâr `an usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. nşr. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. ‘Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-evkâf, 1414/1994.
• Cessâs, Şerhu Muhtasari’t-tahâvî. thk. Sâid Bekdaş v.dğr. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-islâmiyye, 1431/2010.
• Cessâs, Muhtasaru İhtilâfi’l-ulemâ. thk. Abdullah Nezîr Ahmed), I-V, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-islâmiyye, 1435/2014.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülazîm ed-Dîb. Katar: Câmia‘tü Katar, Külliyyetü’ş-şerî‘a, 1399.
• Çakan, İ. Lütfü. Hadislerde Görülen İhtilâflar ve Çözüm Yolları. İstanbul: İFAV, 2012.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer, Sünen. thk. Şuayb Arnavut. 6 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1424/2004.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddîn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2001.
• Dihlevî, Mahmud b. Muhammed. İfâdatü’l-envâr fî idâeti usûli’l-menâr. thk. Hâlid Muhammed Abdülvâhid. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 1426/2005.
• Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed. Esne’l-metâlib fî şerhi ravzi’t-tâlib, 4 cilt, ys., ts.
• Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza. Fusûlü’l-bedâyi‘ fî usûli’ş-şerâi‘. thk. M. Hasan M. Hasan İsmail. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1426/2006.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. el-İstizkâr. nşr. Abdülmu‘tî Emin Kal‘âcî. 30 cilt. Kahire: Dâru’l-va‘y, 1414/1993.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. Musannef (el-Kitâbu’l-Musannef fi’l-ahâdîs ve’l-âsâr). Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1409/1989.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî. et-Takrîru ve’t-tahbîr. tsh. Abdullah Mahbud Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1999.
• İbn Hacer el-Heysemî, Ahmed b. Muhammed. Tuhfetü’l-muhtâc bi şerhi’l-minhâc. 10 cilt. ys., el-Mektebetü’t-ticâriyye el-Kübrâ, 1357/1938.
• İbn Mâze, Burhânu’d-dîn Ebu’l-Me‘âlî Mahmud b. Ahmed. el-Muhîtu’l-burhânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. 9 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2004.
• İbn Melek, Abdüllatîf. Şerhu’l-menâr. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, ts.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed. Şerhu ileli’t-Tirmizî. thk. Nureddin Itr. 2 cilt. Dımaşk: Dâru’l-minhâc el-Kavîm, 1440/2019.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktasıd. thk. Muhammed Subhî Hasan Hallâk. 4 cilt. Kâhire: Mektebe İbn Teymiyye, 1415.
• İbnü’l-Hanbelî, Radiyyüddîn Muhammed b. İbrâhim. Kafvu’l-eser fî safvi ulûmi’l-eser. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-islâmiyye, 1430.
• İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî. Nihâyetü’l-vusûl ilâ ilmi’l-usûl. thk. Sa‘d b. Garîr b. Mehdî. 2 cilt. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-kurâ, 1418.
• Kâkî, Kıvâmüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Hucendî. Câmiu’l-esrâr fî şerhi’l-menâr. thk. Fazlurrahman Abdulgafûr el-Afgânî. 5 cilt. Suûd: Mektebe Nizâr Mustafa el-Bâz, 1426/2005.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿus-sanâʾiʿ. thk. Ali Muhammed Muavvad, Âdil Ahmed Abdülmevcud. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 2010.
• Kevserî, M. Zâhid. Fıkhu ehli’l-İrâki ve hadîsuhum. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1425/2004. (el-Fıkh ve usûlü’l-fıkh içerisinde)
• Kevserî, Makâlât’. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, 1414/1994.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. Te’nîbu’l-Hatîb. ys., 1410/1990.
• Kîlânî, Muhammed Halîfe. Menhecü’l-hanefiyye fî nakdi’l-hadîs beyne’n-nazariyyeti ve’t-tatbîk. Kahire: Dâru’s-selâm, 1437/2016.
• Kudûrî, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Muhammed. et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirâc, Ali Cum‘a Muhammed. 12 cilt. Kahire: Dâru’s-selâm, 1425/2004.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-muhtâr. thk. Şuayb Arnavut. 4 cilt. Dımaşk: er-Risâle, 1431/2010.
• Molla Ali el-Kârî, Nûreddîn Ebu’l-Hasen Ali b. Sultân. Fethu bâbi’l-inâye bi şerhi’n-nukâye. thk. M. Nizâr Temîm, Heysem Nizâr Temîm. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1418/1997.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref. el-Mecmû’ şerhu’l-Mühezzeb. thk. M. Necîb el-Mutî‘î. Cidde: Mektebetü’l-irşâd, ts.
• Özçelik, Fikret, “Cerh-Ta’dîlde Rivayetlerin Muârazası: Hammâd b. Seleme’nin Kays b. Sa’d Rivayeti Özelinde”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1, (2020), 138-158.
• Özşenel, Mehmet. Arz Yöntemi Özelinde Hanefî Hadis Anlayışının Teşekkülü. İstanbul: İFAV, 2018.
• Özşenel, İlk Dönem Hadis-Rey Tartışmaları, Şeybânî Örneği, İstanbul: İFAV, 2015
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn. Ma‘rifetü’l-hüceci’ş-şer‘iyye. thk. Abdulkadir b. Yâsin. Beyrut: Müessesetü’r-risâle Nâşirûn, 1420/2000.
• Pezdevî, Fahru’l-islâm Ali b. Muhammed. Usûlü’l-pezdevî. thk. Sâid Bekdaş. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-islâmiyye, 1437/2016.
• Râfiî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerîm el-Kazvînî. eş-Şerhu’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Mu‘avvad, Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1417/1997.
• Sahnûn, İbn Sa‘îd et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 16 cilt. Suûd: Matba‘atü’s-sa‘âde, 1324.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 31 cilt. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, ts.
• Serahsî, Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzi Abdülmuttalib. 11 cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1432/2011.
• Şebbir Ahmed el-Osmânî. Fethu’l-mülhim bi şerhü Sahîhi müslim. 6 cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1427/2006.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Asl. thk. M. Boynukalın. 12 cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Şeybânî, el-Hücce ‘alâ ehli’l-medîne. 4 cilt. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, ts.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayp Arnavut. 15 cilt. Dımaşk: er-Risâle, 1431/2010.
• Tahâvî, Şerhu ma‘âni’l-âsâr. thk. M. Zühri en-Neccâr, M. Seyyid Câdülhak. 5 cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-kütüb, 1432/2011.
• Tehânevî, Zafer Ahmed. Kavâid fî ulûmi’l-hadîs. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-islâmiyye, 1428/2007.
• Türkmânî, Abdülmecîd. Dirâsât fî usûli’l-hadîs ‘alâ menheci’l-hanefiyye. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1436/2015.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin hadis anlayışı ve Hanefî mezhebi’nin hadis metodu. Ankara: DİB yayınları, 2012.
• Yiğit, Metin. İlk Dönem Hanefî Kaynaklarına Göre Ebû Hanîfe’nin Usûl Anlayışında Sünnet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: İFAV 2012.
• Zeyla‘î, Cemâlüddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf. Nasbu’r-râye li ahâdîsi’l-hidâye. 2 cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1439/2018.