Şiblî Nu‘mânî’nin Seyahatnâmesinde İstanbul’da İlmî Hayat

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 106 - 122, 25.06.2023

Halime Zehra İnal , Bahattin Turgut

https://doi.org/10.5281/zenodo.8033800

Öz

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Hindistan’ın saygın, Müslüman âlim ve tarihçilerinden olan Şiblî Nu‘mânî (ö.1914), aynı zamanda “Sefernâme-i Rûm u Şâm u Mısır” adlı seyahatnâmesiyle modern dönem seyyâhlığına iyi bir örneklik teşkil etmektedir. Söz konusu eser, Şiblî’nin İslâm coğrafyasının çeşitli ülkelerine gerçekleştirdiği gezileri ve buralarda elde ettiği gözlem ve birikimleri kapsamaktadır. Bu noktada Şiblî Nu‘mânî’nin çıkmış olduğu yolculukta rotasına hem dünyanın hem de İslâm coğrafyasının önemli ilim, kültür ve medeniyet merkezlerinden biri olan İstanbul’u dâhil etmesinde İslâm âleminin hâmîsi konumundaki Osmanlı Devletine karşı beslediği muhabbetin derin tesirleri bulunmaktadır. Zira XIX. yüzyılda gerek Osmanlı Devleti’nin başkenti gerekse müslim-gayrimüslim pek çok insanın rağbet ettiği ilim ve irfan merkezi olması İstanbul’u dünyanın en saygın şehirlerinden biri konumuna getirmektedir. Nu‘mânî’nin mezkûr eserinde İstanbul’un dünya çapında şöhret bulmuş medreselerinden, kütüphanelerinden aynı zamanda dönemin eğitim sisteminden, basın yayın kuruluşlarından ve değerli ilim adamlarından hulâsa ilmî ve kültürel hayatı kapsayan her türlü husustan detaylı bir biçimde bahsetmesi bu gerçeği ortaya koymaktadır. Seyahatnâmeler, edebî metin olarak ele alınabilirken önemli bir misyonu daha bulunmaktadır ki o da yazıldığı döneme kapı aralayan tarihî kaynaklardan olmasıdır. Yazarın bakış açısı ve değer yargılarını barındırıyor olsa da tarihî, siyasî, edebî, sosyokültürel pek çok alanda okuyucuya dönemin kültür kodlarını sunması bakımından önem arz etmektedir. Biz de bu çalışmamızda seyahatnâmesi ışığında Şiblî Nu‘mânî’nin XIX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren İstanbul’daki ilmî hayatı nasıl gözlemlediğini ve hangi tespitlerde bulunduğunu inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, İstanbul, ilmî hayat, seyahatnâme, seyyâh, Şiblî Nu‘mânî.

Scientific Life in Istanbul in the Travelbook of Shiblî Nu'mani

Öz

Shibli Nomani (d.1914), one of the respected Muslim scholars and historians of India in the second half of the 19th century, is also a good example of modern period travel with his travel book called “Safarnama-e-Rome-o-Misr-o-Shaam”. The work in question covers the travels of Shibli to various countries of the Islamic geography and the observations and knowledge he gained there. At this point, Shibli Nomani’s inclusion of Istanbul in his journey, one of the most important science, culture and civilization centers of both the world and the Islamic geography, has a profound effect on the love he had for the Ottoman Empire, which was the patron of the Islamic world. Because in the 19th century, being the capital of the Ottoman Empire and the center of science and wisdom that many Muslims and non-Muslims were in demand, Istanbul became one of the most respected cities in the world. In his aformentioned piece, Nomani’s detailed mention of the world-renowned madrasahs and libraries of Istanbul, as well as the education system of the period, the media outlets and valuable scholars, about all aspects of scientific and cultural life, reveals this fact. While travelogues are handled as literary texts, there is another important mission, which is the historical course that opens the door to the turning point in which it was written. Although it contains the author's point of view and value judgments, it is important in terms of presenting the cultural codes of the period to the reader in many historical, political, literary and socio-cultural fields. In this study, we will examine the how he observed the scientific life in Istanbul since the last quarter of the 19th century and what determinations he made.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Istanbul, science life, travelbook, traveller, Shibli Nomani.

Kaynakça

• Avcı, Nilay. “Osmanli-Türk Toplumunda Çevi̇ri̇ Etki̇nli̇ği̇ Üzeri̇ne Tari̇hsel Bi̇r İnceleme” 4, sy 1 (2020): 9.
• Birinci, Züleyha. “Şiblî Nu’mânî’nin Kelâm Tarihine Bakışı” 4, sy 2 (2020): 1-23.
• Çi̇ftsüren, Arzu. “Şi̇bli̇ Numani̇’ni̇n Seyahatnamesi̇nde Ii. Abdülhami̇d Ve Gazi̇ Osman Paşa”. Doğu araştırmaları Dergisi, sy 18 (2018): 5-16.
• Demi̇r, Kenan. “Osmanlı’da Dergiciliğin Doğuşu ve Gelişimi (1849- 1923)”. Sosyal Bilimler Dergisi, 2016.
• Demi̇r, Şeri̇f. “Xix. Yüzyil Osmanli Eği̇ti̇m Si̇stemi̇nde Yaşanan Deği̇şi̇m”. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 0, sy 13 (2015): 435-47. http://search/yayin/detay/206194.
• Demi̇rel, Fatmagül. “Osmanlı Devleti’nde Kitap Basımının Denetimi”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, sy 5 (06 Aralık 2012). https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuydta/issue/951/10719.
• Erünsal, İsmail E. “Kütüphane”. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Eylül 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kutuphane.
• Göçer, Ali. “Dil-Kültür İlişkisi ve Etkileşimi Üzerine”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 2012, 50-57.
• Gündüz, Mustafa. “Ii. Abdülhamid Dönemi Eğitimi Ve İdeolojisi Üzerine Araştırmalar” 6, sy 12 (2008): 243-86.
• İpşirli, Mehmet. “Enderun”. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 09 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/enderun.
• İpşirli, mehmet. “Medrese”. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 06 Eylül 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/medrese.
• Kalın, İbrahim. Açık Ufuk. 1. İstanbul: İnsan, 2021.
• Kanat, Sedat. “19. Yüzyilda Osmanli İmparatorluğu’nun Eği̇ti̇m Poli̇ti̇kalari Ve Toplumsal Zi̇hni̇yet”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8, sy 15 (23 Nisan 2018). https://doi.org/10.29029/busbed.342853.
• Kodaman, Bayram. “Aşiret Mekteb-i Hümayûnu”. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 31 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/asiret-mekteb-i-humayunu.
• Nu‘mânî, Mevlânâ Şiblî. Anadolu Suriye Ve Mısır Seyahatnamesi. Çeviren Yusuf Karaca. İstanbul: Ravza Yayınları, 2016. http://ktp.isam.org.tr/?url=makaleosm/findrecords.php.
• Özcan, Azmi. “Nedvetü’l-Ulemâ”. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 06 Eylül 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/nedvetul-ulema.
• Özkan, Selim Hilmi. “Osmanlı Devleti’nde Eğitim Dili Ve Yabancı Dil Meselesi”, sy 39 (2017). https://www.academia.edu/34147235/Osmanl%C4%B1_Devletinde_E%C4%9Fitim_Dili_ve_Yabanc%C4%B1_Dil_Meselesi.
• Parmaksız, Esma. “II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909) eğitim sistemi, eğitim yapıları ve askeri rüşdiyeler”. Yıldız Teknik Üniversitesi, 2008. http://dspace.yildiz.edu.tr/xmlui/handle/1/1965.