Tüketici Sözleşmelerinde Yer Alan Gecikme Bedeli Koşulunun Müşteri Sorumluluğuna Etkisi

Yıl 2024, , 145 - 167, 15.06.2024

Mustafa Çakır

https://doi.org/10.52637/kiid.1451729

Öz

İnsanoğlunun gündelik hayat içerisinde ihtiyaç duyduğu gereksinimleri karşılayabilmesini mümkün kılan meşru yollardan biri de malî sözleşmelerdir. Karşılıklı rıza ve dürüstlük temeline dayalı borç sözleşmeleri yoluyla insanlar, ihtiyaç duyulan şeylere bizzat mülk yoluyla sahip olabilir veya menfaatle sınırlı süreli mülkiyet tesis edebilirler. Bunlar malî karşılığı olan veya teberru nitelikli sözleşmeler olabilir. İslâm, insanların birbirlerine ait olan mal ve hizmetlerden faydalanmasını mutlaka bedel şartına bağlamamıştır. Bilakis inanç temeline bağlı karşılıksız olarak sunulacak her türlü faydayı kendi katından ödüllendirmeyi vaat etmiştir. Bununla birlikte bireyin kazanç sağlama amaçlı sözleşme ilişkilerinde bulunması da kendisine tanınan en temel haklardan biri olarak görülmüştür. Buradaki temel ölçü, taraflar arası karşılıklı rıza ve sözleşmelerin haksız kazanç sağlamaya sebep olabilecek unsurlardan arındırılmış olmasıdır. Nitekim İslâm’da dokunulmaz kabul edilen malın muhafazası ve zaruret ya da ihtiyaç düzeyindeki gereksinimlerin meşru bir zeminde elde edilmesi, İslâmî ölçülere uygun iktisadî ilişkilerin tesis edilmesi ve yasaklanan yollardan uzak kalınması ile mümkündür. Genel hukuk düzeni ve temel ahlak sınırları çerçevesinde bireylerin dilediği taraflarla dilediği koşullarda sözleşme yapması, kendilerine tanınan en temel haklardan biridir. Bu kapsamda insanlar arası borç ilişkilerini düzenleyen sözleşmelerde tarafları yükümlülük altına sokan her bir hükmün serbestçe belirlenmesi esastır. Ancak günümüzde sosyal ve ekonomik alanda meydana gelen gelişmeler, hüküm ve koşulların standart olarak belirlendiği yeni tip sözleşmeler ortaya çıkarmıştır. Yaygın olarak tek taraflı genel işlem koşullarının belirlenmesi esasına dayalı düzenlenen bu tür sözleşmelerde hukukî açıdan gözetilmesi gereken bir takım genel ölçü ve sınırlar olmakla birlikte mer’î hukuka uygun kabul edilen bazı koşullar İslâm hukuku açısından problem olarak görülebilmektedir. Sözleşmelerde borçların ifasına yönelik ileri sürülen ceza koşulu uygulaması bunlardan biridir. Tarafların anlaşmasına bağlı olarak geçerlilik kazanan ve borç sözleşmelerinde alacağın gereği gibi ya da hiç ifa edilmemesi durumunda borçluya karşı ileri sürülebilen ceza koşulu, asıl borç ve zarardan bağımsız bir edimdir. İslâm’ın faiz konusundaki ilkesel duruşu, sözleşmelerde yer alan ceza koşulunun meşruiyeti noktasında zihinlerde şüphe bırakabilmektedir. Bu çalışmada, gündelik hayatın olağan akışı içerisinde birey veya kurumların ihtiyaç duyduğu mal, hizmet ya da finansmanın temininde, taraflar arası akdedilen sözleşmelerde standart olarak ileri sürülen gecikme bedeli koşulunun müşteri sorumluluğuna etkisi İslâm hukuku açısından ele alınmaktadır. Çalışmada öncelikle standart sözleşmeler ve gecikme bedeli uygulamasının hukukî zeminine İslâm borçlar hukuku ile mukayeseli olarak yer verilmiştir. Daha sonra sözleşmelerde gecikme bedeli ileri sürülmesinin hükmüne dair öne çıkan yaklaşımlara ve gerekçelerine genel olarak değinilmiştir. Son olarak günümüz şartlarında borç sözleşmelerinin ayrılmaz bir parçası olarak uygulanan ceza koşulunun bu konuda seçim hakkına sahip olamayan müşterinin sorumluluğuna etkisi, sözleşmenin sıhhati ve toplumun içerisinde bulunduğu genel ihtiyaç ve zorunluluk hali açısından tartışılmıştır. Çalışmada sonuç olarak; sözleşme ilişkisine dayalı ve zimmette para olarak tayin edilen borçların ifasında kasıtlı geciktirme ve istismarın önlenmesi amacıyla da olsa sözleşmeye eklenen gecikme bedeli uygulamalarının faiz gibi bir sakınca içermesi bakımından problemsiz görülemeyeceği düşünülmektedir. Bununla birlikte bu tür şartlar, doğrudan akdin konusunu oluşturmadığı gibi, günümüz şartlarında pek çok temel ihtiyacın giderilmesinde taraflara bu koşullarda sözleşme yapmak dışında başka bir imkân da sunulmamaktadır. İslâm hukukunun toplumun ihtiyaçlarını gözeten dinamik yapısı ve metodolojisinin sunduğu imkânlar incelendiğinde, bu tür koşullarda mal/hizmet alan tarafın umûmu’l-belvâ, genel ihtiyaç ve zaruret kapsamında fıkhen muaf kabul edilmesinin mümkün olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Borç, Ceza Koşulu, Gecikme Cezası, Faiz

The Effect of the Delay Fee Condition in Consumer Contracts on Customer Liability

Öz

One of the legitimate ways that enable human beings to fulfill the needs they need in daily life is financial contracts. Through debt agreements based on mutual consent and honesty, people can own the things they need through property themselves or establish limited-term ownership through interest. These may be contracts with financial equivalents or donations. Islam does not make people's use of goods and services belonging to each other conditional on payment on the contrary, it has promised to reward from itself all kinds of benefits that will be offered free of charge based on faith. In addition, it has been seen as one of the most fundamental rights granted to the individual to enter into contractual relations for the purpose of earning profit. The basic criterion here is mutual consent between the parties and that the contracts are free of elements that may lead to unfair gain. As a matter of fact, preserving the property that is considered untouchable in Islam and obtaining the necessities at the level of necessity on a legitimate basis is possible by establishing economic relations in accordance with Islamic standards and staying away from prohibited ways. It is one of the most fundamental rights granted to individuals to make contracts with any party they wish, under any conditions they wish, within the framework of the general legal order and basic morality. In this context, it is essential that each provision that puts the parties under obligation in contracts regulating debt relations between people is determined freely. However, today's developments in the social and economic fields have created new types of contracts in which terms and conditions are determined as standard. Although there are some general criteria and limits that must be observed from a legal perspective in such contracts, which are commonly prepared on the basis of unilateral determination of general transaction conditions, some conditions that are considered to be in accordance with the valid law may be seen as problems in terms of Islamic law. The application of penalty clauses for the performance of debts in contracts is one of them. The penalty clause, which is effective depending on the agreement of the parties and which can be claimed against the debtor in case the receivable is not fulfilled properly or at all in debt contracts, represents an action independent of the actual debt and damage. Islam's principled stance on interest may leave doubts about the legitimacy of the penalty clause in contracts. In this study, the effect of the delay fee condition, which is put forward as a standard in contracts concluded between the parties in the supply of goods, services or financing needed by individuals or institutions in the ordinary course of daily life, on customer liability is discussed from the perspective of Islamic Jurisprudence. In this study, first of all, the legal basis of standard contracts and delay fee application are included in comparison with Islamic law of obligations. Then, the prominent approaches and justifications regarding the provision of late payment fees in contracts are generally included. Finally, the effect of the penalty clause, which is applied as an integral part of debt contracts in today's conditions, on the responsibility of the customer who does not have the right to choose in this regard, is discussed in terms of the soundness of the contract and the general state of need and obligation in the society. As a result, in this study, it is evaluated that the application of delay fees added to the contract, even for the purpose of preventing intentional delay and abuse in the performance of debts based on contractual relationship and assigned as money in embezzlement cannot be seen as problem-free, as it contains a drawback such as interest risk. However, it is also a clear reality that such conditions do not directly constitute the subject of the contract and that in today's conditions, the parties are not offered any other opportunity other than making a contract under these conditions in order to meet many basic needs. When the opportunities offered by the dynamic structure and methodology of Islamic law, which takes into account the needs of the society, are examined, it is thought that in such conditions, it may be possible for the party receiving goods/services to be considered exempt from the law within the scope of umum al-belwa, general need and necessity.

Anahtar Kelimeler

Islamic Jurisprudence, Debt, Penalty Clause, Delay Penalty, Interest

Kaynakça

• Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIFI). el-Meâyîru’ş-şer‘iyye. Riyad: Dâru’l-Meymân, 1437/2015.
• Acem, Nâcî Şefîk. “eş-Şartu’l-cezâî fi’l-fıkhi’l-İslâmî”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/2 (1421/2000), 185-225.
• Adevî, Ali b. Ahmed b. Mükerrem es-Saîdî. Hâşiyetü’l-Adevî (Şerhu Muhtasarı Halîl içerisinde). 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Akyiğit, Ercan. Borçlar Hukuku–Genel Hükümler. Sakarya: Sakarya Yayıncılık, 4. Basım, 2015.
• Araz, Yunus. “Katılım Bankalarında Geri Ödenmeyen Borç İşlemlerinde Cezâî Şart mı, Yoksa Muhtemel Kârın (Menfaatin) Tazmini mi?”. Tevilat 4/1 (Haziran 2023), 243-276. https://doi.org/10.53352/tevilat.1307576
• Avde, Abdülkadir. et-Teşrîu’l-cinâi’l-İslâmî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî, ts.
• Aydoğdu, Murat. “6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununda Düzenlenen Genel İşlem Koşullarının Konu Bakımından Uygulama Alanı”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 13/2 (2011), 1-50.
• Bardakoğlu, Ali. “İslâm Hukukunda Akit Hürriyeti ve Akdî Şartlar Açısından Bu Hürriyetin Sınırı”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983), 9-30.
• Başar, Didem. “İfaya Eklenen Cezai Şart”. Dicle Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dicle Adalet Dergisi 2/4 (Aralık 2018), 49-77.
• BHS, Bankacılık Hizmetleri Sözleşmesi. Türkiye: Kuveyttürk, 2023. Erişim 18 Aralık 2023. https://www.kuveytturk.com.tr/sozlesmeler
• Bilgili, Fatih – Demirkapı, Ertan. Borçlar Hukuku–Genel Hükümler. Bursa: Bora Basım Yayın Dağıtım, 17. Basım, 2022.
• BKM, Bankalararası Kart Merkezi. “Kart Sayıları”. Erişim 19 Aralık 2023. https://bkm.com.tr/kart-sayilari/
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. Kahire: Dâru İbni’l-Cevzî, 2010.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. 20 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1428/2007.
• Çalış, Halit. “İslâm Borçlar Hukukunda Akit Serbestisi ve Genel Olarak Sınırlamaları”. Dinî Araştırmalar 7/19 (2004), 269-295.
• Çatalcalı Ali Efendi. Fetâva-yı Ali Efendi (Şeyhülislam Feyzullah Efendi’nin Fetâvâ’sı ile birlikte). 2 Cilt. Dersaadet: Şirket-i Sahafiyye-i Osmâniye Matbaası, 1224/1809.
• Çeker, Orhan. Fetvalarım – 1. Konya: Damla Ofset, 2. Basım, 2014.
• Çolak, Abdullah. İslam Ceza Hukuku. Çorum: Kitap Dünyası, 2018.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dinî Konular. Samsun: Etüt Yayınları, 2010.
• Darîr, Sıddık Muahmmed el-Emîn. “el-İttifâk alâ ilzâmi’l-medîni’l-mûsir bi-ta’vîdi zarari’l-mumâtele”. Mecelletü Ebhâsi’l-İktisâdi’l-İslâmî 3/1 (1405/1985), 117-119.
• Darîr, Sıddık Muhammed el-Emîn. “eş-Şartu’l-cezâî”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/2 (1421/2000), 47-90.
• Dûserî, Müslim b. Muhammed b. Mâcid. Umûmul-belvâ – Dirâse nazariyye tatbîkiyye. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1420/2000.
• Ebhâsu Hey’eti kibâri’l-ulemâ. 7 Cilt. Riyad: er-Riâsetü’l-Âmme li’l-Buhûsi’l-İlmiyye, 5. Basım, 1434/2013.
• Ebû Gudde, Abdüssettâr. “Bitâkatü’l-i’timân ve tekyîfuha’ş-şer‘î”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 7/1 (1412/1993), 357-371.
• Erbay, Metin. İslam Hukukunda Kaparo ve Cezai Şart. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku-Genel Hükümler. 3 Cilt. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 4. Basım, 1994.
• Esen, Hüseyin. “İslam Hukuku Açısından Borcun Geciktirilmesi Halinde Uygulanabilecek İşlemler”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/36 (2012), 9-46.
• “Fesâd”. el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyye. 32/117-126. Küveyt: Vizâratü'l-Evkâf ve’ş-Şuûni'l-İslâmiyye, 1415/1995.
• Fetâvâ Hey’eti’r-rekâbeti’ş-şer’iyye li-Benki’l-Bahreyn el-İslâmî. Manama: Benk el-Bahreyn el-İslâmî, 2. Basım, 1437/2016.
• Fetvâva’l-Lecneti’d-dâime li’l-buhûsi’l-ilmiyye ve’l-iftâ. haz. Ahmed b. Abdürrezzâk ed-Dervîş. 23 Cilt. Riyad: Dâru’l-Müeyyed, 1424/2003.
• Fezî‘, Muhammed Avd. “Mevkıfu’l-müessesâti’l-mâliyyeti’l-İslâmiyye min ukûdi’l-bey‘i’l-âcil evi’l-icâre elletî yüştaratü fîhâ fevâidü te’hîr ale’l-medîn”. el-Buhûs ve evrâku’l-amel (Mu’temeru Şûra’l-Fıkhî es-Sâmin / 8-9 Aralık 2019). 143-177. Küveyt: y.y., 1441/2019.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâuʿulûmi’d-dîn. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1402/1982.
• GBS, Genel Bankacılık Sözleşmesi. Türkiye: Ziraat Katılım, 2022. Erişim 18 Aralık 2023. https://www.ziraatkatilim.com.tr/sozlesmeler-ve-formlar
• Görgeç, Başak. “Genel İşlem Koşullarının Kişilik Hakkı Kapsamında Değerlendirilmesi. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 19/1 (2013), 403-440.
• Güman, Osman – Duman, Soner (ed.). Fıkıh Konusunda Bilinmesi Gereken 88 Soru. İstanbul: Beyan Yayınları, 2019.
• Haçkalı, Abdurrahman. “İslâm Hukuku Açısından Akit Serbestisi Prensibi”. Dini Araştırmalar 5/13 (2002), 119-136.
• Hamevî, Üsâme. eş-Şartu’l-cezâî fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dâru’n-Nevâdir, 1433/2012.
• Hammâd, Nezih Kemâl. “Kâidetü umûmi’l-belvâ mefhûmuhâ ve medâ sıhhati tatbîkâtihe’l-muâsır alâ ukûdi’l-müdâyenâti’l-mütezammine li-garâmâti’t-te’hîr”. el-Buhûs ve evrâku’l-amel (Mu’temeru Şûra’l-Fıkhî es-Sâmin / 8-9 Aralık 2019). 131-140. Küveyt: y.y., 1441/2019.
• Hattâb, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed. Tahrîru’l-kelâm fî mesâili’l-iltizâm. thk. Abdüsselâm Muhammed eş-Şerîf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1404/1984.
• “Hükmü’d-duhûli bi-ukûdi’l-bey‘ evi’l-icâre elletî tüfrazu fîha garâmetü te’hîr velâ yakbelü’t-tarafu’l-meşrûtu leh hazfehâ”. el-Buhûs ve evrâku’l-amel (Mu’temeru Şûra’l-Fıkhî es-Sâmin / 8-9 Aralık 2019). Küveyt: y.y., 1441/2019.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İstizkâr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1423/2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım 1412/1992.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• İbn Ferhûn, Burhânüddîn Ebu’l-Vefâ Muhammed. Tabsıratü'l-hükkâm fî usûli'l-akdiye ve menâhici'l-ahkâm. 2 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Şemsüddîn Ebu Abdillah Muhammed b. Ebîbekr. İ’lâmu’l-muvakkıîn an-Rabbi’l-âlemîn. 4 Cilt. Beyrut Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Muhammed Hasen Muhammed İsmâil eş-Şâfiî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. 10 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968.
• İbn Kudâme, Ebu’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahmân b. Ebî Ömer Muhammed b. Ahmed. eş-Şerhu’l-kebîr alâ metni’l-Mukni‘ (Muvaffakuddîn İbn Kudâme’nin el-Muğnî’si ile birlikte). 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahim b. Muhammed. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik (Muhammed et-Tûrî’nin Tekmilesi ve İbn Âbidîn’in Hâşiyesi ile birlikte). 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Rüşd el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktasid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1425/2004.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmû‘u fetâvâ. 37 Cilt. el-Medînetü’l-Münevvere: Mücemma‘i’l-Melik Fahd li-Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1425/2004.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalîm. el-Fetâvâ’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ–Mustafa Abdülkâdir Atâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1987.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İmrânî, Ebu’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr Sâlim. el-Beyân fî mezhebi’l-İmam eş-Şâfiî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 1421/2000.
• İsbehânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Müsnedü’l-İmâm Ebî Hanîfe. thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1415/1994.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdrîs. ez-Zehîra. thk. Muhammed Huccî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Karaman, Hayreddin. Hayatımızdaki İslâm. 2 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Basım, 2006.
• Karârât ve tavsiyâtü Nedevâti’l-bereke li’l-iktisâdi’l-İslâmî. haz. Abdüssettâr Ebû Gudde–İzzüddîn Muhammed Hûce. Cidde: el-Emânetü’l-Âmme li’l-Hey’eti’ş-Şer‘iyye, 6. Basım, 1422/2001.
• Karârâtü’l-Mecmai’l-Fıkhiyyi’l-İslâmî (Râbıtatü’l-Âlemi’l-İslâmî). el-Mekketü’l-Mükerreme: Râbıtatü’l-Âlemi’l-İslâmî, 3. Basım, ts.
• “Karâr: bi-şe’ni mevdûi’ş-şarti’l-cezâî”. Mecelletü Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî 12/2 (1421/2000), 305-306.
• “Karâr: Bitâkatü’l-i’timân gayru’l-muğaddât”. Mecelletü Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî 12/3 (1421/2000), 675-676.
• “Karâr: el-Bey‘ bi’t-taksîd”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 6/1 (1410/1990), 447-448.
• “Karâr: es-Selem ve tatbîkâtühu’l-muâsıra”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 9/1 (1417/1996), 663-665.
• “Karâr: eş-Şartu’l-cezâî”, Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 12/2 (1421/2000), 305-306.
• Karî, Muhammed Ali. “Hükmü’d-duhûl bi-ukûdi’l-bey‘ evi’l-icâre elletî tüfrazu fîhâ garâmetü te’hîr, velâ yekbelü’t-tarafu’l-meşrûtu leh hazfehâ”. el-Buhûs ve evrâku’l-amel (Mu’temeru Şûra’l-Fıkhî es-Sâmin / 8-9 Aralık 2019). 103-112. Küveyt: y.y., 1441/2019.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ud. Bedâi’u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Kassâr, Abdülaziz Halîfe. “Ahkâmu’l-amel bi-ukûdi’l-bey‘ evi’l-icâre elletî tüfrazu fîhâ garâmetü te’hîr ‘inde’t-teahhur fî sedâdi’s-semen evi’l-ücre velâ yekbelü’t-tarafu’l-meşrûtu leh hazfehâ”. el-Buhûs ve evrâku’l-amel (Mu’temeru Şûra’l-Fıkhî es-Sâmin / 8-9 Aralık 2019). 115-126. Küveyt: y.y., 1441/2019.
• Kerhî, Ebu’l-Hasen Ubeydullah b. el-Hüseyn. Risâle fi’l-usûl (Ebû Zeyd ed-Debûsî’nin “Te’sîsü’n-nazar” adlı eserinin sonunda Ebû Hafs en-Nesefî’nin örneklendirdiği şekliyle birlikte). nşr. Zekeriyyâ Ali Yûsuf. Kahire: Matbaatü’l-İmâm, ts.
• Köksal, Asım Cüneyd. Fıkıh ve Siyaset. İstanbul: Klasik Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Kur’an Yolu Meâli. çev. Heyet. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2023.
• Küçükkalay, Abdullah Mesud. İktisadi Düşüncede Faiz – Antik Yunan’dan Monetarizme. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2018.
• Mansûrîzâde Saîd. “İctihad Hataları”. İslam Mecmuası 3/28 (14 Mayıs 1331/1912), 647-650.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvaz–Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1994.
• Mâzerî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Ömer et-Temîmî. Şerhu’t-Telkin. thk. Muhammed el-Muhtâr es-Selâmî. 5 Cilt. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2008.
• Menî, Abdullah b. Süleyman. Buhûs fi’l-iktisâdi’l-İslâmî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1416/1996.
• Merdâvî, Alâuddîn Ebü’l-Ḥasen Ali b. Süleyman b. Ahmed. el-İnsâf fi ma’rifeti’r-râcihi mine’l-hilâf. thk. Muhammed Hamid el-Fîkî. 12 Cilt. b.y.: y.y., 1375/1956.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-muhtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Meyyâre, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Meyyâre el-Fâsî. el-İtkân ve’l-ihkâm şerhu Tuhfeti’l-Hükkâm. tk. Muhammed Abdüsselâm Muhammed Sâlim. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1432/2011.
• Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. Kahire: Dâru İbni’l-Cevzî, 2009.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb (Takıyyüddîn es-Sübkî’nin Tekmile’si ile birlikte). 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Osmânî, Muhammed Takî. “Ahkâmu’l-bey‘ bi’t-taksîd–Vesâiluhu’l-muâsıra fî dav’i’l-fıkhi’l-İslâmî”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 7/2 (1412/1992), 29-65.
• Osmânî, Muhammed Takî. “el-Münâkaşa”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 7/1 (1412/1993), 673-676.
• Özen, Şükrü. “Velâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim: 4 Ocak 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/vela
• Pekcan, Ali. İslâm Hukukunda Gâye Problemi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Pekdemir, Şevket. Sözleşmelerde Cezai Şart. Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Sâlûs, Ali Ahmed. eş-Şartu’l-cezâî”. Mecelletü Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî 12/2 (1421/2000), 91-167.
• Samar, Mahmut. Akitlerde Şart Hürriyeti. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Siyer-i Nebi Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2020.
• Senhûrî, Abdürrezzâk Ahmed. Mesâdiru’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslâmî. 6 Cilt. Beyrut: Menşûratü’l-Halebi’l-Hukûkiyye, 2. Basım, 1998.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsa. el-Muvâfaḳât. 7 Cilt. Suûd: Dâru İbn Affân, 1417/1997.
• Şâzelî, Hasan Ali. Nazariyyetü’ş-şart fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Riyad: Dâru Künûzi İşbîlyâ, 1430/2009.
• Şeyhîzâde, Abdullah b. eş-Şeyh Muhammed b. Süleyman. Mecmau’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. 2 Cilt İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1317/1899.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc. thk. Ali Muhammed Muavvaz–Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• TBK, Türk Borçlar Kanunu (Kanun No. 6098). Resmî Gazete 27836 (4 Şubat 2011). Erişim 4 Ocak 2024. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/20110204-1.htm
• TCA, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Kanun No. 2709). Resmî Gazete 17863 (9 Kasım 1982). Erişim 4 Ocak 2024. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Tenûhî, Kâsım b. Îsâ b. Nâcî. Şerhu İbn Nâci et-Tenûhî alâ metni’r-Risâle. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
• Tunç, Hüseyin. Katılım Bankacılığı. İstanbul, Nesil Yayınları, 8. Basım, 2010.
• Yaran, Rahmi. İslam Hukukunda Borcun Gecikmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 1997.
• Yemenî, Muhamed b. Abdülaziz b. Sa’d. eş-Şartu’l-cezâî ve eseruhû fi’l-‘ukûdi’l-muâsıra. Riyad: Câmiatü el-Melik es-Suûd, Doktora Tezi, 1426/2005.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. “Hel yukbelü şer‘an el-hükmü ale’l-medîni’l-mümâtil bi’t-ta’vîdi ale’d-dâin?”. Mecelletü Ebhâsi’l-İktisâdi’l-İslâmî 2/2 (1405/1985), 103-112.
• Zerkâ, Mustafa. Fetâvâ. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 4. Basım, 1431/2010.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahadır. el-Mensûr fi’l-kavâid. 3 Cilt. thk. Teysîr Fâik Aḥmed Mahmûd. Küveyt: Vizâretü’l-Evkâf, 2. Basım, 1405/1985.
• Zerkeşî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdillâh. Şerhu’z-Zerkeşî alâ Muhtasari’l-Hırakî. thk. Abdullah b. Abdurrahmân b. Abdullah el-Cibrîn. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1413/1993.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osman b. Ali. Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik (Hâşiyetü’ş-Şilbî ile birlikte). 6 Cilt. Kahire: y.y., 1313/1895.
• Zühaylî, Muhammed. Mevsûatü kadâyâ İslâmiyye muâsıra. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Mektebî, 1430/2009.
• Zühaylî, Vehbe. “et-Ta’kîb ve’l-Münâkaşa”. Mecelletü Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî 12/2 (1421/2000), 265-266.
• Zühaylî, Vehbe. el-Muamelâtü’l-mâliyye el-muâsıra. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1427/2006.
• Zühaylî, Vehbe. Fetâvâ muâsıra. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 4. Basım, 1429/2008.