İhsân Mahvî’nin Mahfil Mecmuasındaki Makaleleri Bağlamında Bâbîlik ve Bahâîlik

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 346 - 361, 30.12.2021

Süleyman Çam

https://doi.org/10.52637/kiid.1001180

Cited By: 2

Öz

Bâbîlik, Mirza Ali Muhammed Şîrâzî (ö. 1266/1850) tarafından 19. Yüzyılda İran’da kurulan, Şiîliğin temel esaslarından olan velâyet, müceddid ve mehdî gibi birçok kavramla şekillenen ve daha sonra Bahâîlik adıyla devam eden, dinî görünümlü çağdaş itikadî bir mezheptir. Bu mezhep, beklenen mehdî söyleminin yüksek sesle dile getirildiği bir dönemde ortaya çıkmış ve Şiî İslâm anlayışı doğrultusunda gelişmiştir. Bu akımın temeli, İslâm’a dayanmakla birlikte Yahudilik ve Hıristiyanlıktan da etkilenmiştir. Babîlik, ilk önce Şiîliğin ıslah edilmiş bir şekli olarak görülmüş ve belli bir güce kavuştuktan sonra da yapılan ilavelerle değişikliğe uğramıştır. Bâbîlik ve Bahâîlik ile ilgili çalışmaları olan İhsan Mahvî (ö. 1355/1936), vatan ve millet uğruna cephede savaşan, İstiklal Mahkemelerinde sıkıntılı günler yaşayan ve Yenikapı Mevlevîhânesi’nden yetişen son devrin en iyi semâzenlerinden biridir. İhsan Mahvî’nin Mahfil, Beyânü’l-Hak, Mektebli ve Muhibbân dergilerinde yazıları ve şiirleri bulunmaktadır. Çalışmaları daha çok dinî, ilmî ve edebî özellikte olan Mahfil dergisinde yer almaktadır. İhsan Mahvî’nin söz konusu dergideki Bâbîlik ile ilgili çalışmaları dikkat çekicidir. Bu çalışmalar, “Bâbîlik” başlığı altında Mahfil dergisinde yedi ayrı sayıda yayımlanmıştır. İhsan Mahvî’nin Fars edebiyatını öğrenmek amacıyla gittiği İran’ın Hemedan eyaletinde kaldığı yıllarda bir Bâbî’nin evinde yapılan âyine katılması ve orada gözlemler yaparak Bâbîlik hakkında bilgiler vermesi konusu açısından kayda değer önem arz etmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada, İhsan Mahvî’nin hayatı, eserleri, Şiîlik ve Sünnîliğe dair görüşlerine yer verilmiş ayrıca Temmuz 1920-Mart 1926 tarihleri arasında yayımlanan Mahfil dergisindeki “Bâbîlik” adlı araştırmaları ele alınmıştır. Çalışmalarında Şiîlik ve Sünnîlik hakkında bilgiler aktaran İhsan Mahvî, bu iki mezhebi kıyaslamış, Şîa’nın İslâm dünyasına verdiği zararlara dikkat çekmiştir. Özellikle Şîa’nın doğduğu ve yayıldığı İran hakkında önemli bilgiler vermiştir. Onun araştırmalarına göre Bâbîlik ve Bahâîlik üzerinden Kur’an-ı Kerîm, İncil ve Tevrat gibi üç kutsal kitabın ve sûfîliğin karışımından yeni kurallar ortaya konarak kadın ve erkeğin hukuken eşitliğiyle birlikte birçok önemli konuları kapsayan yeni bir din oluşturulmaya çalışılmıştır. Kısa bir sürede Mirza Ali Muhammed ve taraftarları, büyük zorluklar içinde mezheplerini yeni bir din şeklinde İran ve Irak’ta yaymışlar, Avrupa ve Amerika’da ise itibar gören Bâbiyye akîdesini tesis etmişlerdir. Özellikle de Yahudi ve Hıristiyanlardan pek çok taraftar bulmuşlardır. Başta Amerika olmak üzere birçok ülkede yayılmışlar, ekonomik olarak güçlü bir sermayeye sahip olmuşlar, ibadethaneler ve üniversiteler açmışlardır. Bahâîlerin kutsal kitabı, Bâb Ali Muhammed tarafından yazıldığı ileri sürülen Kitâbü’l-Beyân’dır. Ancak içeriği tamamen Arapça lafızlardan ibaret olan bu kitap, İhsan Mahvî’ye göre yeterli derecede Arapçaya vâkıf olmayan Bâb tarafından değil de Bâbîlik’ten dönen ve istiğfar eden Seyyid Hasan ve Seyyid Hüseyin kardeşler tarafından Bâb adına yazılmış ve tasnif edilmiştir. Yine İhsan Mahvî’nin belirttiğine göre Bâbîler, gizli bir şekilde teşkilatlanarak büyük şehirlerde okullar, kütüphaneler, ilmî dernekler ve dershâneleri açmışlar hatta bunları köylere kadar yaymışlardır. Çocuklarını okullara göndermişler, Avrupa’da yetişen hocalar bu okulları yönetmişlerdir. O dönemde İran’da bulunan Amerikan okullarından çokça yardım almışlardır. İran’daki okullar mollaların idaresinde ilkel bir yapıda iken Bâbîlerin köy okullarında, modern yapılar, Fransızca ve İngilizcenin öğretildiği muntazam ders programları mevcuttur. Bâbîler, sarhoşluk veren şeyleri içmezler ve sigara kullanmazlar ayrıca israfı da hoş görmezler. Bâbîliğin tarihçesi, teşekkülü, sosyal ve dinî yapısıyla ilgili aktardığı bilgilerden hareketle İhsan Mahvî’nin onların yaşadığı bölgelere gittiği ayinlerine katıldığı, daileriyle görüştüğü, hakkında araştırmalar yaptığı, gözlemlerde bulunduğu ve elde ettiği verileri objektif bir şekilde ortaya koymaya çalıştığı anlaşılmaktadır. Diğer taraftan İhsan Mahvî’nin, Bâbîlik ile ilgili etraflı bir araştırma yaptığı ve bu konuda kayda değer bir donanımı olduğu görülmektedir. Aynı zamanda onun Bâbîlik ve Bahâîliği tetkik ederken onlarla tanışma, anlaşma, birlikte yaşama ve fikrî bağlar oluşturma amacına yönelik münasebet kurma gibi bir metot takip ettiğini söyleyebiliriz. Buradan hareketle İhsan Mahvî’nin, Bâbîlik ve Bahâîlik ile ilgili çalışmalarının Mezhepler Tarihi alanına katkı sağlayacağını söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Mezhepler Tarihi, Şîa, Bâbîlik, Bahâîlik, Sünnî, Şeyhîlik

Teşekkür

HAYIRLI ÇALIŞMALAR DİLERİM.

Babism and Bahaism in the Context of Ihsan Mahvi's Articles in the Journal of Mahfil

Öz

Babism is a religious-looking modern theological sect founded by Mirza Ali Muhammed Şirazi (d. 1266/1850) in Iran in the 19th century, shaped by many concepts such as walayah, mujaddid and mahdi, which are the basic principles of Shiism, and then continuing under the name of Bahaism. This sect emerged at a time when the expected mahdi discourse was being voiced loudly and developed in line with the Shiite understanding of Islam. Although the foundation of this movement is based on Islam, it was also influenced by Judaism and Christianity. Babism was first seen as a reformed form of Shiism, and after it gained a certain power, it was changed with additions. Ihsan Mahvi (d. 1355/1936) who has studies on Babism and Bahaism, is one of the best whirling dervishes of the last period, who fought for the sake of the homeland and nation, had troubled times in the Independence Courts, and grew up in Yenikapı Mawlawi Lodge. Ihsan Mahvi has articles and poems in the journals Mahfil, Beyânu'l-Hak, Mektebli and Muhibbân. His works are mostly published in the journal Mahfil, which has a religious, scientific and literary character. Ihsan Mahvi's studies on Babism in the aforementioned journal are remarkable. These studies were published in seven different issues in the journal Mahfil under the title of “Bâbîlik”. It is significant in terms of the fact that Ihsan Mahvi went to learn Persian literature during his stay in the province of Hamadan in Iran, and participated in a ritual held in the house of a Babi and gave information about Babism by making observations there. Therefore, in this study, Ihsan Mahvi's life, works, views on Shiism and Sunnism are included, and his researches called “Bâbîlik” in the journal of Mahfil published between July 1920 and March 1926 are discussed. Ihsan Mahvi, who conveyed information about Shiism and Sunnism in his works, compared these two sects and drew attention to the damage that Shia caused to the Islamic world. In particular, he gave important information about Iran, where Shia was born and spread. According to his researches, new rules were introduced from the mixture of three holy books such as the Qur'an, the Bible and the Torah and Sufism through Babism and Bahaism, and it was tried to create a new religion that covers many important issues together with the legal equality of men and women. In a short time, Mirza Ali Muhammad and his followers spread their sects in the form of a new religion in Iran and Iraq, with great difficulties, and established the Babiyya creed, which was respected in Europe and America. They found many supporters, especially among Jews and Christians. They spread in many countries, especially in America, had a strong economic capital, opened places of worship and universities. The holy book of Baha'ís is Kitab al-Bayân, which is claimed to have been written by Bab Ali Muhammad. However, this book, whose content consists entirely of Arabic words, was written and classified in the name of Bâb by the brothers Sayyid Hasan and Sayyid Hussain, was an apostate of Babism and repented not by the Bab who did not have sufficient knowledge of Arabic according to Ihsan Mahvi. Again, for him the Babis secretly organized and founded schools, libraries, scientific associations and private teaching institutions in the metropolitans, and even spread them to the villages. They sent their children to these schools, teachers who grew up in Europe managed these schools. At that time, they received lots of help from American schools in Iran. While the schools in Iran were primitive under the rule of the mullahs, the village schools of the Babis had modern structures and regular curriculum in which French and English were taught. The Babis do not drink intoxicants, do not smoke, and do not tolerate waste. Based on the information he conveyed about the history, formation, social and religious structure of the Babism, it is understood that Ihsan Mahvi went to the regions where they lived attended their rituals met the followers, made researches about them, made observations and tried to present the data he obtained in an objective way. On the other hand, it is seen that Ihsan Mahvi made an in-depth research on Babism and had a remarkable knowledge on this subject. At the same time, we can say that he followed a method such as establishing relations with them for the purpose of meeting, agreeing, living together and forming intellectual ties while studying Babism and Bahaism. From this point of view, it is possible to say that Ihsan Mahvi's studies on Babism and Bahaism will contribute to the field of the History of Sects.

Anahtar Kelimeler

History of Sects, Shia, Babism, Bahaism, Sheikhism

Kaynakça

• Abdülhamid, Muhsin. İslâm’a Yönelen Yıkıcı Hareketler (Bâbîlik ve Bahâîliğin İç Yüzü). çev. Mustafa Saim Yeprem-Hasan Güleç. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1984.
• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed b. Abdilhâdî el-Cerrâhî. Keşfu’l-Hafâ. 2 cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1351/1933.
• Albayrak, Ali-Teber, Ömer Faruk-Gökalp, Yusuf. “Anadolu’da Bahâî Faaliyetlerinin Tarihsel Bir Yansıması: Emin Ali’nin “Bahâî Hareketi Hakkında İlmî Bir Tetebbu” Adlı Makalesi”. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi 5/4 (2020), 560-573.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kārî el-Herevî. Esrâru’l-Merfû’a fi’l-Ahbâri’l-Mavdû’a. thk. Muhammed Lutfî es-Sabbâğ. Beyrut: Mektebu’l-İslâmî, 1986.
• Ali, Emin. “Bahâî Hareketi Hakkında İlmi Bir Tetebbu”. İctihad 17/140, (İstanbul: 31 Kânunuevvel 1921), 2952-2955.
• Altunmeral, Mehmet. “İhsân Mahvî ve Manzûmeleri”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 42 (2019), 75-87.
• Ataş, Haci. “Hz. Ömer Suikastında Hürmüzân’ın Rolü”. Toplum Bilimleri Dergisi 15/30 (Haziran 2021), 35-50.
• Bozkuş, Metin. “Bahâîliğin Arka Planı ve Söylemi Üzerine Bir Değerlendirme (Sivas Örneği)”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (Sivas 2002), 139-156.
• Edip, Eşref. “Bahâîliğin İç Yüzü: Bahâîlik Kominizm Prensipleri Üzerine Kurulmuştur”, Sebîlürreşâd 12/283 (Aralık 1958), 118-122.
• Ergin, Osman. “Bahâîlerin İç Yüzü”. Sebîlürreşâd 9/203 (Ağustos 1955), 40-42.
• Ergin, Osman. “Sapık Fırkalar I: Bahâîliğin İç Yüzü”. Sebîlürreşâd 9/204 (Eylül 1955), 52-54.
• Ergin, Osman. “Sapık Fırkalar II: Bahâîliğin İç Yüzü”. Sebîlürreşâd 9/205 (Eylül 1955), 75-78.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Bahâîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/464-468, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Bâbîlik ve Bahâîlik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Filibeli Ahmed Hilmi, İslâm Tarihi. 2 cilt. sad. Ziya Nur Aksun. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.
• Gözüdenli, Osman Gazi. “Muhammd Şah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/571-572 İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Hizmetli, Sabri. “İtikadî İslâm Mezheplerinin Ortaya Çıkış Sebepleri ve Bâbîlik-Bahâîlik”. İslâm’da İnsan Modeli ve Hz. Peygamber Örneği (Kutlu Doğum Haftası:1993), (Ankara 1995), 215-222.
• Hizmetli, Sabri. İslâm Tarihi (Başlangıçtan İlk Dört Halife Devri Sonuna Kadar). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1991.
• İnal, İbn’ül-Emîn Mahmut Kemâl. Son Asır Türk Şairleri. 4 cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969.
• İsmail Hakkı, Bereketzade. “Terâcim-i Ahvâl Yâd-ı Mâzî XVII”, Sırâtımüstakîm 2/48, (23 Temmuz 1324), 348-350.
• Mahvi, İhsan. “Bâbîlik”. Mahfil 2/21 (İstanbul, 1340/1922), 154-155.
• Mahvi, İhsan. “Bâbîlik”. Mahfil 2/22 (İstanbul, 1340/1922), 180-182.
• Mahvi, İhsan. “Bâbîlik”. Mahfil 2/23 (İstanbul, 1340/1922), 205-206.
• Mahvi, İhsan. “Bâbîlik”. Mahfil 2/24 (İstanbul, 1340/1922), 232-234.
• Mahvi, İhsan. “Bâbîlik”. Mahfil 3/25 (İstanbul, 1340/1922), 17-18.
• Mahvi, İhsan. “Bâbîlik”. Mahfil 3/26 (İstanbul, 1340/1922), 44.
• Mahvi, İhsan. “Bâbîlik”. Mahfil 3/27 (İstanbul, 1340/1922), 63-64.
• Nedim, Ahmet. Ankara İstiklâl Mahkemesi Zabıtları-1926. İstanbul: İşaret Yayınları, 1993.
• Nejad, Edhem. “Amerika’da Müslümanlar-I” Sırâtımüstkîm 4/82 (17Mart 1326), 64-66.
• Öz. Mustafa. “Şeyhiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 39/84-86 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Saray, Mehmed. “Türk-İran İlişkileri”. Atatürk Araştırmaları Merkezi. Ankara: Dünya Kitapevi, 1999.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. İslâm Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
• Şehbenderzâde, Filibeli Ahmed Hilmi. Tarih-i İslâm. 2 cilt. nşr: Hüseyin Hüsnü. İstanbul: Daruşşafaka Kütüphanesi Hikmet Matbaası, 1327/1911.
• Şeybânî, Ebü’l-Hasan İzzüddîn Ali b. Muhammed b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-Târih. 11 cilt. çev. Ahmet Ağırakça. İstanbul: Bahar Yayınları, 1991.
• Tâhiru’l-Mevlevî. “Benî Kureyza Meselesi”. Mahfil 2/22, (1340/1922), 167-172.
• Topaloğlu, Fatih. “Bâbîlik-Bahâîlik”, İslâm Mezhepleri Tarihi. (313-327). ed. Mehmet Saffet Sarıkaya-Mehmet Ümit. Ankara: Nobel Yayınları, 2020.
• Uludağ, Süleyman. İran’a ve Turan’a Seyahat. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2002.
• Yurdagür, Metin. “Hatm-i Nübüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/479-484 İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yurdaydın, Hüseyin Gazi. İslâm Tarihi Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman et-Türkmânî el-Fârkî ed-Dımaşkî. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. 6 cilt. trc. Muzaffer Can. İstanbul: Cantaş Yayınları, 1999.