İslami Bankacılıkta Selem Finansmanının Uygulanabilirliğine Dair Çiftçi Algısı

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: Özel Sayı, 181 - 201, 15.10.2023

Uğur Çoban , Salih Ülev

https://doi.org/10.52637/kiid.1315729

Öz

Son yıllarda Covid-19 salgını ve Rusya-Ukrayna savaşı gibi nedenlerle tarım sektöründe yaşanan sorunlar sektörün önemini bir kez daha ortaya çıkarmıştır. Çünkü salgının neden olduğu tam kapanma politikaları ve savaş nedeniyle oluşan güvenlik gerekçeleri tedarik sorunlarını ve buna paralel olarak enflasyonist baskıları beraberinde getirmiştir. Tarım sektöründe ortaya çıkan bu sorunların çözümünde uluslararası iş birliğine ulusal önlemlerin eşlik etmesi gerekmektedir. Gerekli ulusal ve uluslararası önlemler alınmazsa tahıl ürünlerinin üretiminde veya tedarikinde yaşanacak sorunlar gıda krizlerine dönüşebilir. Tarım sektörünü destekleme amacıyla Dünya Bankası (DB) ve Birleşmiş Milletler (BM) bünyesinde bulunan Gıda ve Tarım Örgütü (GTÖ) gibi uluslararası kuruluşlar aracılığıyla uluslararası politikalar geliştirilmektedir. Bunun yanı sıra her ülke kendi politikalarını çeşitli desteklerle uygulamaktadır. Tarım sektörünün geliştirilmesi ve güçlendirilmesi için ülkelerce çeşitli ekonomik ve teknik destekler sunulmaktadır. Bu destekleri doğrudan ve dolaylı gelir desteği, fiyat desteği ve diğer destekler şeklinde gruplandırmak mümkündür. Ülkelerce sektöre yönelik sunulan çeşitli desteklere rağmen finansmana erişim sorunlarının bulunduğunu söylemek mümkündür. Finansmana erişim sorununun farklı nedenleri olmakla birlikte temel nedenlerinden biri kredilerin yüksek faiz içermesidir. Bu nedenle sektörün finansmana erişimini kolaylaştıracak alternatif finansman araçlarının geliştirilmesi gerekmektedir. Tarımı finanse edecek alternatif araçlardan biri de selem finansmanıdır. Genel hatlarıyla malın vadeli, ödemenin peşin yapılması esasına dayanan selem finansmanı faizsizlik özelliğiyle tarımsal destek yelpazesini genişletebilecek finansman araçlarından biri olabilir. Hâlihazırda dünya genelinde selem finansmanı İslami bankalar eliyle sunulmaktadır. Ancak İslami bankalar tarafından çiftçilere sunulan selem finansmanı düşük düzeylerdedir. Diğer taraftan selem finansmanın İslam bankaların yanı sıra tarımsal kurum ve kuruluşlarca sunulması da mümkündür. Bu bağlamda İslami bankalarca veya tarımsal kurum ve kuruluşlarca selem finansmanının bir finansman aracı olarak sunulması hususunda bu aracı talep edecek çiftçilerin uygulama esaslarına dair düşüncelerinin keşfedilmesi uygulamanın başarılı olması için elzem görülmektedir. Bu amaçla çalışmada İslami finansman araçlarından olan selemin İslami bankacılıkta veya tarımsal kurum ve kuruluşlarca uygulanabilirliği konusunda çiftçi algısını keşfetmeye odaklanılmıştır. Söz konusu çiftçi algısını keşfetmek için nitel araştırma yöntemi benimsenerek yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak 17 çiftçiyle yüz yüze görüşme yapılmıştır. Görüşmelerden elde edilen veriler tasnif edilerek sekiz tema belirlenmiştir. Her bir tema ayrıntılı bir şekilde analiz edilerek mevcut literatürle karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Araştırma sonuçları, selem finansmanının faizsiz olması ve çiftçilere sermaye sağlaması nedeniyle, hem katılım bankacılığı hem de tarımsal faaliyet yürüten kuruluşlar tarafından uygulanabileceğine dair olumlu bir algı olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak, uzmanlık ve güven gibi nedenlerle tarımsal kuruluşlar tarafından uygulanmasına odaklanmak, bu aracın yaygınlaşmasını en azından kısa vadede kolaylaştırabilir. Selem uygulamasının başarılı olması ve yaygın hale gelmesi için, tespit edilen risklerin azaltmak önemli bir husus olarak değerlendirilmektedir. Özellikle tarım sigortası ve çiftçilerin üretim potansiyelinin altındaki miktarlar için selem sözleşmesi yapılması, riskleri azaltabilir. Uygulanması durumunda selem finansmanını tercih edeceğini ifade eden katılımcıların oranı, faizsizlik ilkesi nedeniyle selem finansmanını tercih edeceğini ifade eden katılımcılardan daha yüksektir. Bu durum selem finansmanının sadece faiz hassasiyetine sahip olan çiftçilere değil, tüm çiftçilere sunulabilecek bir araç olduğunu göstermektedir. Sonuç olarak tarım sektörünü geliştirmek ve bu sektörde yaşanacak finansman sorunlarının neden olacağı olumsuz sonuçları azaltmak için selem finansmanı alternatif bir araç olarak değerlendirilip geliştirilmelidir. Bu kapsamda özellikle kamu katılım bankalarında ve tarımsal kurum ve kuruluşlarda selemi yaygınlaştıracak politikaların geliştirilmesine odaklanmak ve gerekli yasal düzenlemeleri yapmak gereklidir.

Anahtar Kelimeler

İslami Finans, İslami Bankacılık, Tarım Finansmanı, Selem, Çiftçi Algısı

Farmer Perception of the Applicability of Salam Financing in Islamic Banking

Öz

The significance of the agricultural sector has been reemphasized in recent years due to various challenges, including the Covid-19 pandemic and the Russia-Ukraine war, which have resulted in supply disruptions and concurrent inflationary pressures caused by the implemented containment measures and security concerns. If the necessary national and international measures are not taken, problems in the production or supply of grain products may turn into food crises. In order to support the agricultural sector, international policies are developed through international organizations such as the World Bank (WB) and the Food and Agriculture Organization (GTO) under the United Nations (UN). In addition, each country implements its own policies with various supports. Various economic and technical supports are provided by the countries for the development and strengthening of the agricultural sector. It is possible to group these supports as direct and indirect income support, price support and other supports. It is possible to say that there are problems in accessing finance despite the various supports offered to the sector by the countries. High interest rates on loans are a major obstacle to accessing finance, necessitating the development of alternative financing instruments. Salam financing, based on deferred payment and upfront settlement, is one such tool that can enhance agricultural support without interest. Currently, Islamic banks offer Salam financing globally, but its availability to farmers remains limited. Agricultural institutions and organizations, along with Islamic banks, have the potential to provide Salam financing. Therefore, it is crucial to explore farmers' perspectives on the implementation of Salam financing by Islamic banks or agricultural entities. For this purpose, the study focused on exploring the perception of farmers about the applicability of salam, which is one of the Islamic financing instruments, in Islamic banking or by agricultural institutions and organizations. In order to explore the perception of the farmer in question, face-to-face interviews were conducted with 17 farmers using the semi-structured interview technique by adopting the qualitative research method. The data obtained from the interviews were classified and eight themes were determined. Each theme was analyzed in detail and compared with the existing literature. The results of the research reveal that there is a positive perception that Salam financing can be applied by both participation banking and agricultural organizations, since it is interest-free and provides capital to farmers. However, focusing on its implementation by agricultural organizations for reasons of expertise and trust may facilitate the dissemination of this tool, at least in the short term. In order for the Salam practice to be successful and widespread, it is considered an important issue to reduce the identified risks. In particular, agricultural insurance and making salam contracts for the amounts below the farmers' production potential can reduce the risks. The rate of the participants who stated that they would prefer Salam financing if it was implemented is higher than the participants who stated that they would prefer Salam financing because of the interest-free principle. This shows that Salam financing is a tool that can be offered to all farmers, not just those who have interest rate sensitivity. As a result, Salam financing should be evaluated and developed as an alternative tool in order to develop the agricultural sector and to reduce the negative consequences of financial problems in this sector. In this context, it is necessary to focus on the development of policies and make the necessary legal arrangements that will spread the salam, especially in public participation banks and agricultural institutions and organizations.

Anahtar Kelimeler

Islamic Banking, Islamic Finance, Agricultural Finance, Salam, Farmer Perception

Kaynakça

• AAOIFI. Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions. Shari’ah Standarts. Bahrain, Acceptance 2015, 10.
• Ahmed, Naeem vd. “Issues in Existing Agricultural Credit and Scope of Bay’Salam as an Alternative”. Journal of Islamic Business and Management 9/1 (2019), 98-111. https://doi.org/10.26501/jibm/2019.0901-007
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1. Basım, 2018.
• Altundere Doğan, Merve Büşra. “İslami Finans Okuryazarlığı ve Finansal Tercihlere Etkisi”. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi 14/1 (2020), 69–98. https://doi.org/10.46520/bddkdergisi.789957
• Anggi Kusuma Putri vd. “The potential of bai salam in islamic social finance to achieve united nations’ sustainable development goals”. International Journal of Management and Applied Research 6/3 (2019), 142–153.
• Arzova, Şahin Burak – Bertaç, Şakir Şahin. “Tarımın Finansmanında Selem Yöntemi Ve Muhasebe Kayıtları”. Bankacılık ve Sermaye Piyasası Araştırmaları Dergisi 3/7 (2019), 32–47.
• BBC News Türkçe. “Rusya'nın Ukrayna'yı İşgali: Dünya Bankası'ndan 'Gıda Krizi Yüz Milyonlarca Kişiyi Yoksulluğa İtiyor' Uyarısı”. Erişim 10 Ocak 2023. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-61173168
• Bello, Hashim Sabo vd. “Appraisal of The Salam Islamic Mode of Financing Agribusiness and Agriculture Among Rural Farmers in Bauchi State Of Nigeria”. SocioEconomic Challenges 2/1 (2018), 56–62. https://doi.org/10.21272/sec.2(1).56-62.2018
• Bharti, Nisha. “Evolution of Agriculture Finance in India: A Historical Perspective”. Agricultural Finance Review 78/3 (2018), 376–392. https://doi.org/10.1108/AFR-05-2017-0035
• Bükey, Mehmet – Türkan, Yavuz. “İslami Finans Yöntemleri”. Para ve Sermaye Piyasalarından Teorik ve Amprik Çalışmalar. ed. Ethem Kılıç. 217–248. Ankara: Özgür Yayınları, 2023.
• Cezîrî, Abdrurrahman. Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı. çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1. Basım, 1992.
• Çömlekçi, İstemi. “İslami Finansal Okuryazarlık Düzeyinin Belirlenmesi: Katılım Bankaları Müşterileri Üzerine Araştırma”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 16/63 (2017), 1423–1439. https://doi.org/10.17755/esosder.304175
• Durmuş, Muhammed Emin – Yardımcıoğlu, Fatih. “İlahiyat Öğrencileri Ne Kadar İslami Finans Okuryazarı?”. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi 6/1 (2018), 167–183.
• Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl, Buhârî. Sahîhu’l-Buharî. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1. Basım, 1463/2002.
• El-Fetâvâ-i Hindiyye. çev. Mustafa Efe. Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Basım, 1985.
• Er, Bünyamin vd. “Daha Bilgili, Daha Doğru: İslami Finans Okuryazarlığı Üzerine Bir Araştırma”. International Congress on Islamic Economics and Finance (ICISEF) 2 (2015), 1–22.
• Erkan Aktaş vd. “Farklı Ülkelerdeki Tarımsal Destekleme Politikalarının Tarımsal Üretim Üzerine Etkisinin Karşılaştırmalı Analizi”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12/2 (2015), 55–74. https://doi.org/10.18037/ausbd.08912
• Ersoy, Mehmet – Özsoy, M. Şerafettin. “Tarım Finansmanının Kalkınmadaki Rolü Ve Önemi: Bir Model Önerisi”. Öneri Dergisi 12/47 (2017), 1–14. https://doi.org/10.14783/maruoneri.v12i27581.290460
• Gunawan, Ade vd. “Islamic financial literacy and financial behavior: the case of muhammadiyah community in Medan city”. Journal of Accounting and Investment 22/3 (2021), 500–516. https://doi.org/10.18196/jai.v22i3.10043
• Hudaifah Ahmad vd. “The Implementation of Salam-Contract For Agriculture Financing Through Islamic-Corporate Social Responsibility (Case Study of Paddy Farmers in Tuban Regency Indonesia)”. Al-Iqtishad: Jurnal Ilmu Ekonomi Syariah 11/2 (2019), 223–246. https://doi.org/10.15408/aiq.v11i2.10933
• IFSB, Islamic Financial Service Board. “Data by Country (Islamic Banking)”. Erişim 9 Mart 2023. https://www.ifsb.org/psifi_03.php#
• İbn Âbidîn Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü'l-muhtar ale'd-Dürri'l-muhtar: şerhi Tenviri'l-ebsar. Beyrut: Darul Fikr, 1. Basım, 1966.
• İbn Kudâme el-Makdisî. Delilleriyle Hanbeli Fıkhı El Muğni Muhtasarı. çev. A. Alparslan Tunçer. İstanbul: Karınca&Polen Yayınları, 1. Basım, 2015.
• İbn Rüşd. Bidâyet'ül Müctehid ve Nihâyet'ül Muktesid. çev. Ahmed Meylani. İstanbul: Ensar Yayınları, 2. Basım, 2015.
• İbn Teymiyye. Kıyas. çev. Cemal Güzel. İstanbul: Tevhid Yayınları, 1. Basım, 1996.
• İmam Mâlik. Muvatta’. çev. Ahmet M. Büyükçınar, Vecdi Akyüz, Ahmet Arpa, Durak Pusmaz, Abdullah Yücel. İstanbul: Beyan Yayınları, 1. Basım, 1994.
• İmam Nevevî. Minhâc: Açıklamalı Şâfi İlmihali. çev. Mithat Acat. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Kaleem, Ahmad – Abdul Wajid, Rana. “Application of Islamic banking instrument (Bai Salam) for agriculture financing in Pakistan”. British Food Journal 111/3 (2009), 275–292. https://doi.org/10.1108/00070700910941471
• Kaleem, Ahmad – Ahmad, Saima. “Bankers’ perception towards Bai Salam method for agriculture financing in Pakistan”. Journal of Financial Services Marketing 15 (2010), 215–227.
• Kılıçarslan, Abdullah – Okka, Osman. “Ticaret Borsalarında Selem ve Alt Selem Sözleşmelerinin Alternatif Enstrüman Olarak Kullanılması”. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies 7/3 (2021), 186–208. https://doi.org/10.25272/ijisef.971841
• Meutia, Inten vd. “Comparative analysis of agricultural financing in some countries”. Tazkia Islamic Finance and Business Review 11/1 (2017), 15–38. https://doi.org/10.30993/tifbr.v11i1.134
• Muslim Aid. “Salam”. Erişim 7 Mart 2023. https://www.muslimaidsl.org/salam/
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. el-Câmiʻu’s-sahîh. Beyrut: Dâru’l Kitab El-İlmiyye, 1. Basım, 1412/1991.
• Saiti, Buerhan vd. “Financing agricultural activities in Afghanistan: a proposed salam-based crowdfunding structure”. ISRA International Journal of Islamic Finance 10/1 (2018), 52–61. https://doi.org/10.1108/IJIF-09-2017-0029
• Tiryaki, Muhammed – Göker Kandil, İlkut Elif. “Türkiye'de Tarım Sektörünün Finansal Yapısı ve Tarımın Finansmanı Üzerine Bir Çalışma: Alternatif Bir Finansman Yöntemi Olarak Selem Sözleşmeleri”. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi 6/14 (2021), 1–18. https://doi.org/10.25204/iktisad.834547
• Türkiye Diyanet İşler Başkanlığı Kur'an Yolu Tefsiri. “Aranan: Bakara Suresi”. Erişim 5 Mart 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Ülev, Salih – Selçuk, Mervan. “Tarımsal Üretimin Finansmanı için Seleme Dayalı Finansman Modeli: Fındık Örneği”. İslam İktisadında Selem: Fıkhi ve İktisadi Yönleriyle. ed. Salih Ülev – Mervan Selçuk. 51–90. İstanbul: İktisat Yayınları, 2022.
• Zuhaylî, Vehbe. İslam Fıkıh Ansiklopedisi. çev. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Risale Yayıncılık, 1. Basım.