Evaluation of the Service Needs Financing of Participation Banking from an Islamic Jurisprudence Perspective

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 87 - 105

Cemil Liv

Öz

Throughout history, people have engaged in debt relationships to fulfill their financial needs. Over time, banks emerged to meet people's borrowing needs. However, these banks' reliance on interest-bearing loans for capital led Muslims to search for interest-free institutions. In our country, these institutions are known as participation banks. These institutions, which are called participation banks in our country by developing interest-free methods, they have established a significant capital source model for the interest-free economy. The rapid change in people's consumption culture with the development of technological means has led to a diversification in the need for money. There has been a considerable increase in applications for investment and need-based loans from banks. Participation banks have attempted to develop methods to provide financial support for those seeking funds in education, health, travel, tourism, Hajj, and Umrah. In this context, the purpose of the research is to determine the jurisprudential nature of the financing provided by participation banks to meet the needs of various service sectors, ranging from education to healthcare, and from haj and umrah to tourism. This study focuses on how participation banks offer financial support in the service sector, determining whether it falls under murâbaha or lease-to-own models, and the Islamic jurisprudential issues that arise during implementation. The study concludes that evaluating the financial support of participation banks under the lease-to-own model is more appropriate. However, for this to be feasible, banks must directly lease the service from the provider and sublease it to the customer. The customer must not have acquired the service directly from the provider before contracting with the bank. The bank should pay the provider, not the customer, and the service duration, characteristics, features, fees, and payment plan must be clearly defined. When these conditions are met, participation banks can provide financial support to meet people's service sector needs.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Participation Bank, Murabaha, Rental on Liability, Interest.

Katılım Bankacılığı Hizmet İhtiyaç Finansmanının Fıkhi Açıdan Değerlendirilmesi

Öz

İnsanlar tarih borunca ihtiyaçlarını gidermek için gerekli olan parayı bulmak adına borç ilişkisi içerisine girmişlerdir. Zamanla insanların borç ihtiyaçlarını giderecek bankalar kurulmaya başlanmıştır. Ancak bankaların sermaye ihtiyaçlarını faizli kredi ile karşılamaları, Müslümanları faizsiz alternatif kurumlar ihdas etme arayışlarına yönlendirmiştir. Ülkemizde katılım bankaları olarak isimlendirilen bu kurumlar geliştirdikleri faizsiz yöntemler sayesinde faizsiz ekonomi için önemli bir sermaye kaynağı modeli oluşturmuştur. Teknolojik imkânların gelişimi ile birlikte insanların tüketim kültüründe yaşanan hızlı değişim, paraya olan ihtiyaç kalemlerinde de çeşitlenmelere neden olmuştur. Bankalara yatırım amaçlı sermaye talebiyle müracaat edenlerin yanı sıra ihtiyaç kredisi talebiyle müracaatlarda da ciddi artışlar söz konusu olmuştur. Katılım bankaları da eğitim, sağlık, seyahat, turizm, hac ve umre gibi alanlarda finans desteği arayanlara alternatif bir kaynak sunmak için yöntemler geliştirmeye çalışmıştır. Bu bağlamda, araştırmanın amacını, katılım bankalarının eğitimden sağlığa, hac ve umreden turizme kadar pek çok kalemde sundukları hizmet sektörüne yönelik ihtiyaç finansmanın fıkhî niteliğini belirlemek oluşturmaktadır. Çalışmada katılım bankalarının hizmet sektörüne yönelik sundukları bu finans desteğinin nasıl uygulandığı, murâbaha mı yoksa zimmette kiralama kapsamında mı değerlendirileceği, yöntemin işleyişinde ortaya çıkan fıkhî problemlerin neler olduğu üzerinde durulmuştur. Çalışma sonucunda katılım bankalarının sundukları ihtiyaç finansının zimmette kiralama modeli kapsamında değerlendirilmesinin daha isabetli olacağı kanaatine ulaşılmıştır. Ancak ihtiyaç finansının zimmette kira modeli aracılığıyla sağlanabilmesi için bankaların uygulama esnasında ilgili hizmeti bizzat hizmet sunucu firmadan kiralayarak alt kiralama modeli ile müşterisine kiralaması, müşterinin banka ile yapacağı sözleşme öncesinde doğrudan hizmet sağlayıcı firmadan hizmeti almamış olması, bankanın hizmete yönelik ücreti müşteriye değil ilgili firmaya vermesi ve verilecek hizmetin süresi, vasıfları, özellikleri, ödenecek ücret ve ödeme planının açıkça belirlenmiş olması gerekir. Bu şartlar yerine geldiğinde, katılım bankalarının insanların hizmet sektörüne yönelik ihtiyaçlarını gidermek adına finans desteği sunmasının mümkün olacağı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm hukuku, Katılım Bankası, Zimmete Kiralama, Murabaha, Faiz

Kaynakça

• AAOIFI, Türkiye Katılım Bankaları Birliği Yayınları. Faizsiz Finans Standartları. İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği Yayınları, 2015.
• Albarakatürk. Bireysel Finansmanlar. Erişim 30 Haziran 2024. https://www.albaraka.com.tr/tr/bireysel/finansmanlar
• Albarakatürk. Eğitim ve Öğretim Bireysel Kredi Sözleşmesi. Erişim 15 Mayıs 2024. https://www.albaraka.com.tr/documents/hakkimizda/sozlesme-ve-formlar/sozlesmeler/BFS/egitim-ogretim-ve-yurt-finansmani-sozlesmesi-1.pdf
• Alkış, Alpaslan. “İslam Hukukunda Katılım Bankacılığı Fon Toplama ve Kullandırma Yöntemleri”. Al-Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 2/3 (2018), 120-133.
• Ayaydın, Hasan - Barut, Abdülkadir. “Faizsiz Bankacılık: Temel İlkeleri, Yöntemleri ve Müşteri Tarafından Tercih Edilme Nedenleri Üzerine”. Banka ve Finansal Sistem. ed. Hasan Ayaydın - Savaş Durmuş. 199-236. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2016.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1401/1981.
• Bayındır, Servet. “Çağdaş Murâbahaya Etkisi Bakımından Fıkıhta Va’din Bağlayıcılığı Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2005), 107-120.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâʿ an metni’l-İknâʿ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Cebeci, İsmail. Modern İslam İktisadı Literatüründe Murabaha Tartışmaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2010.
• Çakır, Mustafa. “Hizmet Finansmanında Zimmette Kiralama Modeli ve Fıkhî Temelleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 34 (2019), 289-320.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed. Hâşiyetü DesûkÎ ale’ş-Şerḥi’l-kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Es’as es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• el-Meclisü’l-Europa li’i-iftâi ve’l-buhûs. Ahkâmü’l-icâre. Erişim 23 Nisan 2024. https://www.e-cfr.org/blog/2017/05/12/%d8%ad%d9%88%d9%84-%d8%a3%d8%ad%d9%83%d8%a7%d9%85-%d8%a7%d9%84%d8%a5%d8%ac%d8%a7%d8%b1%d8%a9/
• Hacak, Hasan. “Mal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/461-465. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Hammad, Nezih. fî Fıkhi’l-muamelâti’l-maliyyeti ve’l-masrıfiyyeti’l-muâsırati. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1428/2007.
• Hattâbî, Ebû Süleymân. Meʿâlimü’s-Sünen. 4 Cilt. Halep: Matbaatü’l-İlmiyye, 1351/1932.
• Iqbal, Zahid - Quibtia, Maria. “Theoretical Differences between Islamic Banking and Conventional Banking”. International Journal of Business and Social Science 8/1 (2017).
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hazm, Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi’l-âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn. el-Kâfi. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1414/1994.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn. el-Mugnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Alî b. Ahmed. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1414/1994.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhim. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmi, ts.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-Tahsîl. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmi, 1408/1988.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1425/2004.
• Kâdîhân, Ebü’l-Mehâsin Hasen b. Mansûr. Fetâvâ Kâdîhân. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1391/1971.
• Kadri Paşa, Muhammed. Mürşidü’l-hayrân. Bulak: el-Matbaatü’l-kübrâ’l-emîriyye, ts.
• Kapıcı, Nazan. “Katılım Bankalarının Murabaha İşlemlerinde Malın Kabzı Meselesinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi 4/2 (2018), 43-61.
• Karakuş, Mustafa. Katılım Bankalarının Fon Kullandırma Yöntemleri ve Ticari Finansman Desteğine Yönelik Bir Uygulama. İstanbul: Beykoz Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2022.
• Kâsânî, Ebû Bekr Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
• Kazancı, Fatih. “Katılım Bankacılığı İhracat Finansmanında Murabaha Yöntemi Uygulamaları”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi 7/1 (2021), 175-199.
• Komisyon. Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvaları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Kuveyttürk. İhtiyaç Finansı. Erişim 30 Haziran 2024. https://www.kuveytturk.com.tr/kendim-icin/finansmanlar/ihtiyac-finansmani
• Liv, Cemil. “Stoksuz E-Satış (Dropshipping) Modelinin İslâm Hukuku Açısından Tahlili”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/2 (2023), 569-588.
• Liv, Cemil. “Ticari İlişkilerde Kusur Sorumluluğu Bağlamında Özkentli Fakih Kâdihân’ın Fetva Usulü”. II. Uluslararası Türkiyat Kongresi. 103-112. Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi, 2023.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Mecmaü’l-Fıkhi’l-İslâmî. Karâru bi şe’ni istikmâli mevdûi’s-sukûk. Erişim 23 Nisan 2024. https://iifa-aifi.org/2348.html
• Mecmaü’l-Fıkhi’l-İslâmî ed-düveli. Karârât ve Tavsıyyât Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî. Cidde: Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî ed-düveli, 1442/2020.
• Merginânî, Ebû’l-Hasan. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabi, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1416/1996.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Nassâr, Ahmed Muhammed Mahmud. “Fıkhü’l-İcâreti’l-mevsûfeti fi’z-zimmeti ve tatbigâtühâ fi’l-müntecâti’l-mâliyyeti’l-İslâmiyyeti li temvîli’l-hademât”. Muhâdarât fi’l-İktisâd ve’t-Temvîli’l-İslâmî Kadâya Tatbikiyye 16/2 (ts.), 1-29.
• Necib el-Muti’î, Muhammed. Tekmiletü’l-Mecmû’ (el-Mecmû’ içerisinde). Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman b. Şuayb. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Nevevî, Muhyiddin b. Seref. el-Mecmû’ şerhu’l-Mühezzeb. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Nevrâvî, Ahmed. b. Guneym. el-Fevâkihü’d-devvânî ’alâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Kayrevânî. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• Orhan, Zeynep Hafsa. “Türkiye’de Katılım Bankacılığının Temel Problemleri ve Bunlara Yönelik Çözüm Önerileri: Bir Literatür Taraması ve Mülakat Çalışması”. Tevilat: Selçuk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 4/1 (2023), 125-147.
• Râzî, Ebû Bekir er-. Muhtâru’s-Sıhâh. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1420/1999.
• Resmi Gazete. Bankacılık Kanunu. Erişim 01 Temmuz 2024. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/11/20051101M1-1.htm
• Serahsî, Ebû Bekr. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1402/1982.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1403/1983.
• Şâviş, Velîd Mustafa Ahmed. “Eseru’l-icâre fî temvîli menâfii’t-ta’lîm fi’l-fıkhi’l-İslâmî”. Mecelletü’ş-şerîa ve’l-Kânûn 18/58 (2014), 163-204.
• Şirâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf. el-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Temîmî, Abdullah b. Abdi’rrahmân el-Gadeyân et-. “el-İcâretü’l-mevsûfetü fi’z-zimmeti ve tabigâtühâ’l-muâsıratü”. Mecelletü Külliyeti’ş-Şerîati ve’l-Kânûn 34/2 (2022), 1293-1339.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi’u’s-sahîh. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• TKBB, Türkiye Katılım Bankaları Birliği. Banka ve Sektör Bilgileri Genel Görünüm. Erişim 30 Haziran 2024. https://tkbb.org.tr/veripetegi-detay/5
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi. Katılım Finansı Strateji Belgesi. Erişim 15 Haziran 2024. https://www.cbfo.gov.tr/sites/default/files/2022-10/cumhurbaskanligi-finans-ofisi-katilim-finans-strateji-belgesi.pdf.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. 40 Cilt. İskenderiye: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahâdir. el-Mensûr fi’l-Kavâid. 2 Cilt. Kuveyt: Vizaratü’l-Evkâf, ts.