Türk Din Mûsikîsi Örnekleriyle Ses Egzersizleri ve Nüanslarına Dair Bir Deneme

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 257 - 277, 15.06.2024

Mustafa Asım Akkuş

https://doi.org/10.52637/kiid.1448897

Öz

Mûsikî nağmelerin iletilmesinde sesi araç olarak kullanır. Hatta mûsikî varlığını ses sayesinde idame ettirir. Sese nağmeyi ve melodiyi mûsikî ilave eder. Bu bağlamda mûsikî melodilerle bir ahenk sağlamayı amaçlar. Mûsikîde icra edilen sesin eğitimli olması gerekir. Bu vesileyle sesin eğitiminde egzersizlerin ve nüansların ders materyali olarak nasıl olabileceği ile ilgili bir deneme mahiyeti taşıyan bu araştırma, Türk Din Mûsikîsi ile sınırlandırılmıştır. Araştırmada Türk Din Mûsikîsi özelinde çeşitli tespitler, örnekler ve egzersizler içermektedir. İlk olarak giriş bölümünde tarihsel açıdan meşk ve konservatuvar eğitim sistemlerinin tarihçesine değinilmiş, Dârü’l-Elhân’ın kuruluşundan bahsedilmiş ve ilk nota çalışmaları hakkında bilgi verilmiştir. Devamında Cumhuriyet döneminde İstanbul Devlet Konservatuvarının kuruluşuna ve eğitim sistemindeki değişimine vurgu yapılmıştır. Akabinde birinci bölümde ses unsurlarına yer verilmiş diyafram egzersizleri ve ses egzersizleri örneklendirilerek açıklanmıştır. İkinci bölümde ise icra unsurları olarak belirlediğimiz nüans çeşitleri, icra teknikleri, makam egzersizleri ve meşk başlıklarına yer verilmiştir. Eserleri okurken doğru sesin ve icranın perdeler ve baskı hakimiyetiyle de alakalı olduğu düşünülerek Türk Din Mûsikîsi’nde sıklıkla kullanılan makamlardan bazıları olan Rast, Nikriz, Hicazkâr, Mâhur, Nevâ, Uşşak, Bayatî, Nihâvend, Sabâ, Çârgâh, Hüseynî, Muhayyer, Karcığar, Bûselik, Hicaz, Şehnaz, Acem-aşiran, Segâh, Hüzzam, Bestenigâr ve Evc olmak üzere yirmi makamda egzersizler notaya alınmış ve çalışmada yer bulmuştur. Yapılan seyirlerin “ah” hecesi ile okunması sağlanmış ve notada belirtilmiştir. Bununla birlikte nüans terimlerinden çarpmalar, crescendo, decrescendo, glissando gibi kavramların icra esnasında kullanımı hakkında bilgi verilmiş ve Türk Din Mûsikîsi eserlerinde simgelerle nota üzerinde gösterilmiştir. Akabinde eser okurken dikkat edilmesi gereken icra tekniklerinden bahsedilmiş ve bunlar Türk Din Mûsikîsi eserlerinde nota üzerinde sembollerle gösterilmiştir. Bununla birlikte güfte-beste ve nağme uyumunun da ayrı bir önem ifade ettiği ve güftenin anlamına göre icradaki teknik hususlara dikkat edilmesi gerekliliği üzerinde de durulmuştur. Devamında ses eğitiminde sesin gelişimi kadar telaffuzun da ayrı bir öneminin olduğu vurgulanmış ve bilhassa icra esnasında kelimelerin daha net bir şekilde anlaşılması için artikülasyonun önemine vurgu yapılmıştır. Araştırmanın devamında Türk Din Mûsikîsinin ses eğitiminde çokça istifade ettiği meşk sistemine değinilmiş, hoca-öğrenci ilişkisinin ses eğitimindeki pozitif etkisi üzerinde durulmuştur. Türk Din Mûsikîsi repertuvarından sesin gelişimine katkı sağlayacak eserlerin içerisinde dikkat edilmesi gereken nüanslara da vurgu yapılmıştır. Türk Din Mûsikîsi repertuvarından örnek olarak; rast makamında Taceddin Efendi’nin güftesi, Sebilci Hüseyin Efendi’nin bestesi: “Ey Güzellerden Güzel“, hicaz makamında Yunus Emre’nin güftesi, bestesi meçhul: “Ah Nice Bir Uyursun Uyanmaz mısın?”, ve Aziz Mahmud Hüdâyî’nin güftesi, Şehabettin Efendi’nin bestesi: “Buyruğun Tut Rahmanın”, nikriz makamında Yunus Emre’nin güftesi, Ahmed Hatiboğlu’nun bestesi: “Hak Bir Gönül Verdi Bana”, hicazkâr makamında Kenan Rifâî’nin güftesi, İzzettin Hümayi Elçioğlu’nun bestesi: “Bir Nokta İdim Kıldı Beni”, uşşak makamında Yunus Emre’nin güftesi, Kemal Gürses’in bestesi: “Yâ Rabbenâ Yardım Eyle Kıyamette”, nihâvend makamında Seyyid Nizamoğlu’nun güftesi, bestesi meçhul: “Bu Aşk Bir Bahr-i Ummandır”, sabâ makamında Mehmet Oruç’un güftesi Tahir Karagöz’ün bestesi “Gel Seninle Gidelim”, şehnâz makamında Ebubekir Kâni Efendi’nin güftesi, İzzettin Hümayi Elçioğlu’nun bestesi: “Gubar-ı Payine Almam”, segâh makamında Niyazi Mısrî’nin güftesi, bestesi meçhul: “Tende Canım” eserleri bulunmaktadır. Bu eserlerde notanın üzerinde gösterilen nüansların uygulanması amacıyla okunan icrâ kayıtlarının linkleri dipnotlarda verilmiştir. Ayrıca Türk Din Mûsikîsi icrâkârlarının okumuş olduğu kayıtların linkleri de dipnotta verilmiştir. Bu linklerin, eğitsel açıdan nüansların uygulanabilmesi için bir referans olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Din Mûsikîsi, Ses Eğitimi, Nüans, Meşk, Repertuvar

Some Determinations and Evaluations on Turkish Music Voice Training with Examples of Turkish Religious Music

Öz

Music uses sound as a tool to convey melodies. In fact, music maintains its existence thanks to sound. Music adds tune and melody to the voice. In this context, music aims to provide harmony with melodies. The voice performed in music must be trained. On this occasion, this research, which is an experiment on how exercises and nuances in voice education can be used as course material, is limited to Turkish Religious Music. In the research, various findings, examples and exercises are included in Turkish Religious Music. First of all, in the introduction, the history of meshk and conservatory education systems is mentioned in historical terms, the establishment of Dârü'l-Elhân is mentioned and information is given about the first musical notes works. Subsequently, the establishment of the Istanbul State Conservatory in the Republican period and the changes in the education system are emphasized. Then, in the first chapter, sound elements are included, diaphragm exercises and voice exercises are explained with examples. In the second part, the titles of the nuance types, performance techniques, makam exercises and meşk titles that we have determined as performance elements are included. Considering that the correct voice and performance while reading the works is also related to the control of pitches and pressure, some of the makams frequently used in Turkish Religious Music are Rast, Nikriz, Hicazkâr, Mâhur, Nevâ, Uşşak, Bayâti, Nihâvend, Sabâ, Çargâh, Hüseynî, Muhayyer, Karcığar, exercises in twenty makams, including Bûselik, Hicaz, Şehnaz, Acemaşîran, Segâh, Hüzzam, Bestenigâr and Evc, were notated and included in the study. The performances were made to be read with the syllable "ah" and were stated in the notes. In addition, concepts such as collisions, crescendo, decrescendo, glissando, which are nuance terms, are included, information is given about their use during performance, and they are shown on the notes with symbols in Turkish Religious Music works. Subsequently, the performance techniques that should be taken into consideration while reading the work were mentioned and the sections mentioned in Turkish Religious Music works were shown with symbols on the notes. In addition, it was also emphasized that the harmony of lyrics, composition and tune is of particular importance and that technical issues in performance should be taken into consideration according to the meaning of the lyrics. It was further emphasized that pronunciation has a special importance in voice training as well as the development of the voice, and it was stated that articulation is important for a clearer understanding of the words, especially during performance. In the continuation of the research, the meshk system, which Turkish Religious Music makes use of in voice training, was mentioned and the positive effect of the teacher-student relationship in voice training was emphasized. The nuances that need to be taken into consideration in the works that will contribute to the development of the voice from the Turkish Religious Music repertoire are also emphasized. Examples from the Turkish Religious Music repertoire: Taceddin Efendi's lyrics in the rast mode, Sebilci Hüseyin Efendi's composition "O Beautiful among the Beauties", Yunus Emre's lyrics in the hicaz mode, the unknown composition "Ah Nice Bir Uyursun Uyanmazsın?", and Aziz Mahmud. Lyrics by Hüdâyî, composition by Şehabettin Efendi, "Buyruğun Tut Rahman", lyrics by Yunus Emre in the nikriz mode, composition by Ahmed Hatiboğlu, "Hak Bir Gönül Verdi Bana", lyrics by Kenan Rifâî in the mode of hicazkâr, composition by İzzettin Hümayi Elçioğlu “Bir Nokta Idim Kuldu Beni”, lyrics by Yunus Emre in uşşak tone, composition by Kemal Gürses, “Yâ Rabbenâ Yardım Eyle Kıyamette”, in nihâvend makam, lyrics by Seyyid Nizamoğlu, composition unknown, “This Love is a Bahr-i Ummandır”, in saba tune Mehmet Oruç's lyrics, Tahir Karagöz's composition "Let's Go With You", Ebubekir Kâni Efendi's lyrics in the shehnâz maqam, İzzettin Hümayi Elçioğlu's composition "Gubar-ı Payine Almam", Niyazi Mısrî's lyrics in the segâh maqam, "Tende Canım", the composition of which is unknown ” works are available. In these works, the links to the performance recordings that were read in order to apply the nuances shown on the notes are given in the footnotes. Additionally, links to the recordings read by Turkish Religious Music performers are given in the footnote. These links can serve as a reference for the application of nuances from an educational point of view.

Anahtar Kelimeler

Turkish Religious Music, Voice Training, Nuance, Meshk, Repertoire

Kaynakça

• Acar, Nuran. Türkiye’de ses eğitiminin (Şan) gelişimi ve uzman görüşleri ile değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Behar, Cem. Aşk Olmayınca Meşk Olmaz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Behar, Cem. Osmanlı/Türk Mûsikîsinin Kısa Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Bişak Özdemir, Göknil. Sözlü Türk Müziği’nde Yorum. İstanbul: Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanatta Yeterlilik Tezi, 2013.
• Darbaz, Feridun. Türk ve Batı Müziği. İstanbul: Musiki Kültür Derneği Yayınları, 1973.
• Doğan, Can. “Ses Eğitimi”. Türk Din Mûsikîsi El Kitabı. ed. Ahmet Hakkı Turabi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Dural, Sami. Türk Musikisi Meşk Geleneğinde Bir İcra; Hafız Sami. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Kaya, Levent. Ses Eğitimi Uygulamalarının Cami Görevlilerinin Ses Kullanma Becerilerine Etkileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Kolukırık, Kubilay. Türk Müzik Tarihinde Dârü’l-Elhan ve Dârü’l-Elhan Mecmuası. Kırşehir: Barış Kitap, 2015.
• Küçüktürk, Neslihan Yerli. Meşk Sistemi ve Konservatuvar Eğitiminin Usta-Çırak İlişkisi Özelinde Üslup ve Tavır Açısından Karşılaştırmalı Analizi. İstanbul: İstanbul Okan Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Nuran Ayaz vd. “Türk Makam Müziğinde Süsleme Elemanlarının Kullanımının Ses Eğitiminde Uygulanabilirliği”. Ulakbilge 6/31 (2005),
• Özbilen, Nesibe Özgül. Fasıl Şarkıcılığı Açısından Türk Makam Müziğinde Süslemeler. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanatta Yeterlilik Tezi, 2007.
• Özcan, Nuri. “Dârülelhan”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Öztürk, Lokman. Ney’deki Perde Baskı Karakterlerinin Tespiti ve Yorumlanması -Meşk Silslesi Özelinde-. Ankara: Eğitim Kitabevi, 2022.
• Poyraz, Hasan Hüseyin. Türk Müziği Nazariyatı ve Solfej Dersinin Geleneksel Meşk Sistemi İle Uygulanabilirliğine Yönelik Eğitimci Görüşlerinin İncelenmesi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Say, Ahmet. Müzik Sözlüğü. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları, 2002.
• Sevinç, Hatice Doğan. Meşk Sistemi Bağlamında Taksim Formunda Üslûb Üzerine Bir Çalışma. İstanbul: Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanatta Yeterlilik Tezi, 2012.
• Tanrıkorur, Cinuçen. Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
• Töreyin, Ayşe Meral. Ses Eğitiminde Metot ve Uygulama. Ankara: Akademisyen Yayıncılık, 2021. https://doi.org/10.37609/akya.400
• Tura, Yalçın. Türk Musikisinin Meseleleri. İstanbul: Pan Yayıncılık, 1998.
• Akkuş, Asım. “Ey Güzellerden Güzel (Rast İlahi)”.YouTube. Yayın Tarihi 05 Nisan 2024. https://youtu.be/oYF5LdV9KcY?si=k2s358Vm5d5NejpB
• Rufai Fm. “ Ey Güzellerden Güzel Hu Ahmet Özhan”. YouTube. Yayın Tarihi 25 Kasım 2012. https://www.youtube.com/watch?v=7rHnztnvNhg
• Akkuş, Asım. “Ya Rabbena Yardım Eyle (Uşşak İlahi)” . YouTube. Yayın Tarihi 05 Nisan 2024. https://youtu.be/GDpZqpN8gL4?si=WdraoZUEqbkWj4Wb
• Akkuş, Asım. “Gel Seninle Gidelim (Saba İlahi)”. YouTube. Yayın Tarihi 05 Nisan 2024. https://youtu.be/ZSGRkcDTWXM?si=eQ7SooMVLRz8ycsY
• Diyanet Tv. “Gel Seninle Gidelim Yürü Mevlâya & Ağla Gözüm Ağla Gülmezem Gayrı-Doç. Dr. Fatih Koca” . YouTube. Yayın Tarihi 21 Kasım 2022. https://www.youtube.com/watch?v=FRa7IoO_7qc
• Akkuş, Asım. “Ah Nice Bir Uyursun (Hicaz İlahi)”. YouTube. Yayın Tarihi 05 Nisan 2024. https://youtu.be/7vje1uZtiPs?si=Sug4EtiX9r89Yf8h
• Günaydın,” Necip Fazıl. Bekir Sıtkı Sezgin - Göçtü Kervan Kaldık Dağlar Başında”. YouTube. Yayın Tarihi 22 Kasım 2019. https://youtu.be/E8yoJGGpRQc?si=ZPmSQmGMu9q1pV-y
• Akkuş, Asım. “Buyruğun Tut Rahmanın (Hicaz İlahi)”. YouTube. Yayın Tarihi 05 Nisan 2024. https://youtu.be/B_5SxzkKqAM?si=-UKfecHAI_WibPmC
• Uzelli, “Buyruğun Tut Rahmanı - Kani Karaca (İlahiler ve Kasideler Albümü)”.Youtube. Yayın Tarihi 20 Haziran 2019. https://www.youtube.com/watch?v=SK78vmsJR4o
• Asım Akkuş, “Bu Aşk Bir Bahri Ummandır (Nihavend İlahi)” .Youtube. Yayın Tarihi 05 Nisan 2024. https://youtube.com/shorts/7jCoiBw1Uyo?si=pCRqXMYOW9XLqNw8
• Poll Production, “Sami Özer - Bu Aşk Bir Bahri Ummandır ( Official Audio )”. Youtube. Yayın Tarihi 13 Haziran 2016.https://www.youtube.com/watch?v=0uR6f8XnwPw
• Asım Akkuş, “Tende Canım Canda Cananım (Segah İlahi)”. Youtube. Yayın Tarihi 05 Nisan 2024. https://youtube.com/shorts/DjZZC77-jUw?si=Wehtwf1yNofd4BGS
• Asım Akkuş, “Hak Bir Gönül Verdi Bana (Nikriz İlahi)”.Youtube. Yayın Tarihi 05 Nisan 2024. https://youtu.be/DQ0lGibrte4?si=2KELWvUStGntzpD9
• İlahi Sesler, “Fatih Koca - Hak Bir Gönül Verdi Bana (Nikriz) (Lâ Mekân)”. Youtube. Yayın Tarihi 23 Eylül 2018. https://www.youtube.com/watch?v=euGvpbbYmAA
• Asım Akkuş, “Gubâr-ı Payine Almam (Şehnaz İlahi)”. Youtube. Yayın Tarihi. 05 Nisan 2024. https://youtu.be/lN8Cy3YjOqI?si=fUiDyChJ-_Lcu3vI
• İlahi Sesler, “Gubar-ı Payine Almam Cihanı / Ramazan Manisi / On Kerre Demedim Mi Sana”. Youtube. Yayın Tarihi 06 Aralık 2015. https://www.youtube.com/watch?v=GtGufippQx8
• Asım Akkuş, “Bir Nokta İdim (Hicazkâr İlahi)”. Youtube. Yayın Tarihi. 05 Nisan 2024. https://youtu.be/fEMnMbOiOmw?si=XehSebCFardAADJw
• Mona Müzik, “Ahmet Özhan - Bir Nokta İdim”. Youtube. Yayın Tarihi. 25 Ekim 2017. https://www.youtube.com/watch?v=cUwh6KExoy0