A Proposal for A Solution to the Problems Arising from the Exigency of Dual Legitimacy in the Context of Family Law

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 511 - 527, 15.12.2024

Ahmet Yaman

Öz

As a social being, human behaviour is considered legitimate or illegitimate in terms of its conformity with the common beliefs, values and laws of the society in which they live. In societies where different beliefs and values coexist, either the preferences of the dominant side are imposed or, depending on the development in democracy and human rights awareness, the search for different legitimacy is approached positively. The historical experience in Muslim societies has shown that this positive approach has prevailed for centuries from the beginning. The current practice in many Western countries, especially in the field of personal law, family law and inheritance law is to allow the pursuit of dual legitimacy. This research will focus on whether such a possibility exists in Turkey and on family-centred issues, and will propose some solutions. In the context of these solution proposals, firstly the following issue will be discussed at the stage of the establishment of the marriage: Is it possible to make a second marriage with the help of social or personal obligations while the registered marriage continues? It has been concluded that this question can be answered in the affirmative, considering both the realities on the ground and the regulations of Turkish positive law that recognize the consequences of such marriages. But this second marriage must necessarily be based on "social legitimacy", in the original conceptualization of the article. "Social legitimacy", on the other hand, means the publicity that will be achieved by making the family, relatives and close circles of the people who will marry obedient to this marriage. Indeed, in many Western countries, some basic principles of the prevailing legal system, such as monogamous marriage, are stretched to protect the interests of the second spouse and their children in a polygamous union, depending on the tendency to legally recognize the realities on the ground. In the second step of the article, solutions are offered to eliminate the dual legitimacy anxiety at the stage of dissolution of marriage. The legal dilemmas that may arise at this point are discussed with different possibilities depending on whether people care about Islamic law or not, and then whether the problem is experienced inside or outside the Islamic society.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Turkish positive law, family law, dual legitimacy, arbitration

Aile Hukuku Bağlamında Çifte Meşruiyet Zorunluluğundan Kaynaklanan Sorunlara Bir Çözüm Önerisi

Öz

Toplumsal bir varlık olan insanın davranışları, yaşadığı toplumun ortak inanç, değer ve hukukuna uygunluğu açısından meşru ya da gayrimeşru olarak nitelenir. Farklı inanç ve değerlerin birlikte yaşadığı toplumlarda ya hâkim olan tarafın tercihleri dayatılır ya da demokrasi ve insan hakları bilincindeki gelişmeye bağlı olarak farklı meşruiyet arayışlarına olumlu bir tavırla yaklaşılır. Müslüman toplumlardaki tarihî tecrübe, başlangıçtan itibaren bu olumlu yaklaşımın yüzyıllar boyunca hâkim olduğunu göstermiştir. Günümüzdeki birçok Batı ülkesindeki uygulama da özellikle şahıs, aile ve miras hukuku alanlarında çifte meşruiyet arayışlarına imkân tanıma yönündedir. Bu araştırma bugün Türkiye özelinde ve aile merkezli konularda böyle bir imkânın bulunup bulunmadığına odaklanacak ve bazı çözüm önerilerinde bulunacaktır. Söz konusu çözüm önerileri bağlamında ilk olarak evliliğin kuruluş aşamasında şu konu tartışmaya açılacaktır: Tescil edilmiş evlilik devam ederken toplumsal ya da kişisel zorunlulukların sevk etmesiyle ikinci bir evlilik yapabilmek mümkün olabilir mi? Bu soruya, hem sahadaki gerçeklikler hem de Türk pozitif hukukunun böyle evliliklerin sonuçlarını tanıyan düzenlemeleri göz önüne alındığında olumlu cevap verilebileceği sonucuna ulaşılmıştır. Fakat bu ikinci evlilik mutlaka, makalenin özgün kavramsallaştırmasıyla “toplumsal meşruiyet”e dayanmalıdır. “Toplumsal meşruiyet” ise evlenecek olan kişilerin aile, akraba ve yakın çevrelerinin bu evliliğe muttali kılınmasıyla sağlanacak aleniyet anlamına gelmektedir. Nitekim birçok Batı ülkesinde hâkim hukuk sisteminin tek eşli evlilik gibi bazı temel ilkeleri, sahadaki gerçekleri yasal olarak tanıma eğilimine bağlı olarak, çok eşli bir birliktelikte ikinci eşin ve çocuklarının çıkarlarını korumak için esnetilmektedir. Makalenin ikinci adımında ise evliliğin sonlandırılması aşamasındaki çifte meşruiyet kaygısını gidermeye yönelik çözüm önerileri sunulmuştur. Bu noktada yaşanabilecek hukuk ikilemleri, önce kişilerin İslâm hukukunu önemseyip önemsememelerine, ardından da sorunun İslâm toplumu içinde veya dışında yaşanmış olmasına göre değişik ihtimallerle ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, Türk pozitif hukuku, aile hukuku, çifte meşruiyet, tahkim

Kaynakça

• Aksekili, Ahmed Hamdi. “İslâmiyet ve Taʿaddüd-i Zevcât -I”. Sebîlü'r-Reşâd 9/275 (1379), 226-228.
• Ali, Kevser Kâmil - Öğüt, Salim. “Çok Evlilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/365-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Aydın, Mehmet Akif. Osmanlı Hukukuna Giriş (Klasik Dönem). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2023.
• Aydoğmuş, Ayşe Yasemin. “Aile Hukuku Hakemleri Enstitüsü Kuralları Uyarınca Aile Hukuku Tahkimi”. Public and Private International Law Bulletin 40/2 (2020), 1261-1291. https://doi.org/10.26650/ppil.2020.40.2.823277
• Babanzâde, Ahmed Naim. “Taʿaddüd-i Zevcât İslâmiyet’te Menʿ Olunabilir mi imiş?”. Sebîlü’r-Reşâd 11 [12]/298 (1330 1329), 216-221.
• Balcı, Muharrem. İhtilafların Çözüm Yolları ve Tahkim. İstanbul: Danışman Yayınları, 1999.
• Çetinel, Merve Ürem - Güneş, Biset Sena. “Mahkeme Dışı Boşanma Kurumu ve Türk Hukukunun Bu Kuruma Yaklaşımı”. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi 5/1 (2020), 309-340. https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.633547
• Çiğdem, Recep. “Çok Hukukluluk ve Aracılık/Tahkim Bağlamında Osmanlı ve Türk Hukuk Sistemlerinin Karşılaştırılması”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 30 (2017), 239-255.
• Dadaş, Mustafa Bülent. “Hudûdü salâhiyyeti’l-kâdî fi’t-tefrîk beyne’z-zevceyn”. Diyanet İlmî Dergi 59/2 (2023), 655-684.
• Derdîr, Muhammed b. Ahmed. eş-Şerhu’l-kebîr alâ Muhtasarı Sîdî Halîl (Hâşiyetü’d-Desûkî ale’ş-Şerhi’l-kebîr ile birlikte). Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvalar. İzmir: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Ekşi, Nuray. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda Tahkim. İstanbul: Beta Yayınları, 2019.
• Ekşi, Nuray. Milletlerarası Özel Hukukta Medenî Olmayan Evliliklerin ve Adlî Olmayan Boşanmaların Tanınması. İstanbul: Beta Yayınları, 2012.
• Erol, Burak Gani. “Memlûklerde Dört Mezhep Başkadılıklarının Kuruluşu ve İşleyişi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 87 (2018), 73-87. https://doi.org/10.31624/tkhbvd.2018.13
• Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri. “Aile Hukukumuzun Tedvini Meselesi”. Tedris Hayatının Otuzuncu Yıldönümü Hatırası Olmak Üzere Medenî Hukuk Ordinaryüs Profesörü Ebül’ula Mardin’e Armağan. 687-738. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1944.
• Foblets, Marie-Claire. “Accommodating Islamic Family Law(s) A Critical Analysis of Some Recent Developments and Experiments in Europe”. Applying Sharia in the West. ed. Berger Maria. 207-227. Leiden: Leiden University Press, 2013. https://doi.org/10.1515/9789400601055-012
• Fredriksen, Katja Jansen. “The Recognition of Transnational Muslim Marriages And Divorces by Norwegian Courts And Other Competent Authorities: Dynamics Between Legislation And Legal Practice”. Muslim Family Law in Western Courts. ed. Elisa Giunchi. 87-112. New York: Routledge Press, 2014. https://doi.org/10.4324/9781315796369-5
• Giunchi, Elisa. “Muslim Family Law and Legal Practice in the West”. Muslim Family Law in Western Courts. sayfa aralığı? ed. Elisa Giunchi. New York: Routledge Press, 2014. https://doi.org/10.4324/9781315796369
• Güngör, Erol, İslamın Bugünkü Meseleleri. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1981.
• Haraşî, Muhammed b. Abdullah. Şerhu Muhtasarı Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hukûk-ı Âile Kararnâmesi. (1336/1917).
• Hussain, Syed Adnan. “Anglo-Muhammadan Law”. The Oxford Handbook of Islamic Law. ed. Anver Emon - Rumee Ahmed. 537-550. Oxford: Oxford University Press, 2015.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Eşbâh ve’n-nezâʾir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Rüşd Hafîd, Ebü’l-Velîd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣid. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2004.
• İz b. Abdisselâm, Ebû Muhammed. Kavâ'idü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyyâti’l-Ezheriyye, 1991.
• İzmirli, İsmail Hakkı. “Cevâzın Ahkâm-ı Şerîʿattan Olup Olmaması Hakkındaki Nizâʿ Nizâʿ-i Lafzîdir”. Sebîlü'r-Reşâd 12/303 (1330), 296-301.
• Karâfî, Şehâbeddin. el-İhkâm fî temyizi’l-fetâvâ ʿani’l-ahkâm. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1995.
• Kâsânî, Alâeddin. Bedâiʿu’s-sanâʿi fî tertîbi'ş-şerâʿi. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kaya, Süleyman. “Osmanlı Tatbikatında Tek Mezhebe Bağlılık”. 105-120. Uluslararası Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri Sempozyumu Bildirileri, Karaman: Karaman İslami İlimler Derneği, 2017.
• Mansûrîzâde, Saîd. “Cevâzın Ahkâm-ı Şerʿiyyeden Olmadığına Dâir”. İslâm Mecmuası 1/10 (1330), 295-303.
• Mansûrîzâde, Saîd. “Taʿaddüd-i Zevcât İslâmiyyet’te Menʿ Olunabilir”. İslâm Mecmuası 1/8 (1330), 233-238.
• Mecelle-i Ahkâm-ı ʿAdliyye. (1868-1876).
• Mergīnânî, Burhâneddin. el-Hidâye şerhu Bidâyeti'l-mübtedî. İstanbul: Dârü Kahraman, 1986.
• Nomer, Ergin. Devletler Hususi Hukuku. İstanbul: Beta Yayınları, 2002.
• Nomer, Ergin. “Suudi Arabistan Hukukuna Göre Talâk ve Türkiye’de Tanınması (Talâk ve Türk Kamu Düzeni)”. İstanbul Barosu Dergisi 7-8-9 (1991), 501-508.
• Ocakoğlu, Ömer Faruk. Kodifikasyondan Resepsiyona: Aile Hukukundaki Değişmeler ve Toplumsal Etkileri. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Özel, Ahmet. İslâm Hukukunda Ülke Kavramı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1982.
• Özen, Şükrü. “Kâdılkudât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/77-82. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Prief, Yvonne. “Muslim Legal Practice in the United Kingdom: the Muslim Arbitration Tribunal”. Legal Pluralism in Muslim Contexts. ed. Oberauer Norbert vd. 12-42. Leiden: Brill, 2019. https://doi.org/10.1163/9789004398269_003
• Rohe, Mathias. “Sharia and Muslim Diaspora”. The Ashgate Research Companion to Islamic Law. ed. Rudolph Peters - Peri Bearman. 261-277. Farnham: Ashgate Publishing, 2014.
• Ruhi, Ahmet Cemal - Kaplan, Yavuz. “Yabancı Mahkeme ve Hakem Kararlarının Tenfizi Açısından Kamu Düzeni (Ordre Public)”. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 22/2 (2002), 643-664.
• Sahnûn, Ebû Saîd. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Serahsî, Şemsüleimme. el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1993.
• Sîdî Halil b. İshak. Muhtasaru Halîl. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2005.
• Süyûtî, Celâleddin. el-Eşbâh ve’n-nezâʾir. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1983.
• Tanrıbilir, Feriha Bilge. “Türk Hukukunda Yabancı Makamlarca Verilen Boşanma Kararlarının Tanınmasına İlişkin Gelişmeler”. Milletlerarası Özel Hukukta Güncel Gelişmeler Sempozyumu. 375-387. Ankara: Savaş Yayınevi, 2009.
• Ülker, İbrahim. “Tahkim ve Arabuluculukta Uyuşmazlıkların Mecelle Hükümlerine Göre Çözülmesi Mümkün mü?”. II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı. 454-467. İstanbul: Son Çağ Matbaacılık, 2018.
• Ülker, İbrahim. “Türkiye’de Tahkimde İslam Hukuku Kuralları Uygulanabilir mi?”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 28/3 (2020), 1083-1110. https://doi.org/10.15337/suhfd.728716
• Ünlü, Muhammed Fatih. İslam Hukukunda Tahkim. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet, “Türk Hukuk Hayatındaki Düalizm ve Şer’î Hukuktan Laik Hukuka Geçiş”, Yargıtay Yüzüncü Yıldönümü Armağanı. 705-724. İstanbul: İstanbul Cezaevi Matbaası, 1968.
• Venşerîsî, Ebü’l-Abbâs. el-Miʿyâru’l-muʿrib ve’l-câmiʿu’l-muġrib ʿan fetâvâ ʿulemâi İfrîkıyye ve’l-Endelüs ve’l-Maġrib, 1-13. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1981.
• Wahb, Yousef Aly. “Secular Court-Ordered Divorces: What Modern Fatāwā and Canadian Imams Say”. Canadian Journal of Law and Society 38/1 (2023), 67-88. https://doi.org/10.1017/cls.2023.8
• Wilson, Roland Knyvet. A Digest of Anglo–Muhammadan Law. Londra: W. Thacker & Co, 1895.
• Yaman, Ahmet. “Jews in the Ottoman Millet System and Their Judicial Status A Family Law Review”. Ilahiyat Studies 4/2 (2013), 209-238. https://doi.org/10.12730/13091719.2013.42.86
• Yaman, Ahmet. “Zimmî: Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/434-438. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yılmaz, İbrahim. “İslâm Hukukunda Kamu Otoritesinin Çok Eşliliği Sınırlandırması”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (2019), 5-28. https://doi.org/10.18505/cuid.511376