İslamcı Bir Grup Olarak Özgür-Der Çevresi: Kimliği, Teşkilat Yapısı ve Toplumsal Meselelere Dair Görüşleri

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 446 - 464, 15.12.2024

Mehmet Ozan Ahnas

https://doi.org/10.52637/kiid.1512584

Öz

Kişilerin gündelik ve sosyal hayatlarında toplumsal bir gerçeklik olarak varlık bulan dinî gruplar, postmodern dönemde de varlığını ve etkinliğini sürdüren önemli sosyolojik bir olgular olarak karşımıza çıkmaktadır. Dinî grupların tercih edilmelerinde, bireysel ve toplumsal açıdan sahip oldukları fonksiyonların büyük önem taşıdığı ifade edilebilir. Yanı sıra dinî grupların tarihsel süreçte bu işlevlerinin yalnızca dinsel alanla sınırlı kalmadığı, sosyal yardımlaşmadan eğitime kadar birçok farklı faaliyet yürüttükleri görülmektedir. Türkiye’deki dinî grupların çoğunluğu, dinî hizmetlere aracılık yaptığı gerekçesiyle, dergi, gazete, TV kanalı, internet sitesi gibi yayın organlarını kullanmaktadırlar. Dinî grupların sosyolojik olarak araştırılmasının, toplumsal yapının anlaşılmasında bir barometre işlevi gördüğü düşünülmektedir. Diğer bir ifadeyle din ve toplum ilişkilerine analitik olarak bakabilmenin bir yolu da dinî grupların araştırılmasıdır. Dinî gruplara ilişkin literatürde, araştırılan grupların yapılarıyla ilgili genel bilgilerin verildiği, geniş bir çerçeve sunan ve spesifik yönlere odaklanan çalışmaların yetersiz olduğu görülmektedir. Bu araştırma, Haksöz Dergisi çevresinin bütüncül bir perspektif ile ve üyelerin sistematik yaklaşımlarıyla, grubun yapısal mekanizması, işleyiş mantığı, grupsal kimliği, inanç ve eylemlerinin neler olduğunu ele almaktadır. Araştırmanın bu yönüyle diğer çalışmalardan farklılaştığı söylenebilir. Özgür-der’i konu edinen bu çalışma, nitel yöntemin teknikleriyle ulaşılan verileri, bütüncül bir yaklaşımla sunmaktadır. Bu yöntemle bahsi edilen grup üyelerinin “dinî kimlik, sosyal meselelere yaklaşımları ve teşkilat yapısı” hakkındaki görüşleri betimsel bir şekilde yorumlanmaya çalışılmaktadır. Araştırmada Özgür-der çevresinin muhalif siyasi görüşleri, kitlesel eylemlere öncelik vermesi, lider merkezli olmaktan öte istişareye dayalı bir yapılanma olması onu Türkiye’deki diğer dinî grup ve cemaatlerden farklılaştırmaktadır. Nitekim diğer bazı cemaat yapılarında görülebilen özel zikir/tesbihat biçimleri, belli formlardaki kılık- kıyafet seçimleri ve saç sakal kesimleri gibi şekilsel vurguların olmayışı, Özgür-der çevresini diğer dinî gruplardan ayıran unsurlar arasında gösterilebilir. Sonuç olarak Özgür-der, Türkiye’nin yaygın cemaat yapısındaki biçimsel ve düşünsel nitelikleri taşımaması açısından diğer dinî gruplardan ayrışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din sosyolojisi, dini gruplar sosyolojisi, Grup kimliği, İslamcılık, Sosyo-Kültürel Tutumlar

Özgür-Der Circle as an Islamist Group: Identity, Organisational Structure and Views on Social Issues

Öz

Religious groups, which exist as a social reality in the daily and social lives of individuals, appear as an important sociological phenomenon that continues its existence and effectiveness in the post-modern period. It can be stated that the individual and social functions of religious groups are of great importance in their preference. In the historical process, it is seen that these functions of religious groups are not limited to the religious field, but they carry out activities in many different fields. In Turkey, the majority of religious groups have broadcasting organs such as magazines, newspapers, TV channels and websites on the grounds that they will mediate religious services. The sociological study of religious groups is thought to serve function as a barometer for understanding the social structure. One of the ways of analysing the relations between religion and society is the research of groups. In the literature on religious groups, it is seen that there are insufficient studies that give general information about the structures of the religious groups being researched and focus on specific aspects in a wide scope. This study addresses the structural mechanism of the group, the logic of its functioning, its group identity, its beliefs and actions with a holistic perspective and systematic approaches of the members of Haksöz magazine. It can be said that the research differs from other studies in this respect. This study, which focuses on Özgür-der, presents the data obtained through the techniques of qualitative method with a descriptive approach. With this method, the views of the group members on religious identity, their approaches to social issues and their organisational structure are tried to be interpreted in a descriptive way. In the research, it is concluded that Özgür-der differs from other religious groups and congregations in Turkey in terms of its oppositional political views, prioritising mass actions, having a structure based on consultation rather than being leader-centred. As a matter of fact, the fact that the members of the group express that they do not have special dhikrs, certain forms of clothing and hair and beard cuts seen in other congregational structures, it can be said that the Haksöz magazine environment has a modern appearance compared to other groups. As a result, since this group is not a congregation or sect in the classical sense, it is determined that it does not have such a form of organisation.

Anahtar Kelimeler

Sociology of religion, sociology of religious groups, Group identity, Islamism, Socio-Cultural Attitudes

Kaynakça

• Akçura, Yusuf. Üç Tarzı Siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1976.
• Akyüz, Niyazi- Çapçıoğlu, İhsan. “Dini Gruplar Sosyolojisi ve Yeni Dini Hareketler”. Din Sosyolojisi El Kitabı. 507-530. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Aytepe, Mahsum. “Doğuşundan Günümüze İslamcılığın Türkiye Seyri: Bir Sınıflandırma Denemesi”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4/1 (2016), 170-200. https://doi.org/10.18506/anemon.36700
• Bayhan, Veybi. “Postmodern Cemaat Örüntülüleri”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi 1/3 (1992), 197-212.
• Burns, Robert B. İntroduction to Reserach Methods. London: New Delhi Publications, 2000.
• Creswell, John W. Qualitative İnquiry & Research Design: Choosing Among Five Approaches. New York:Sage Publications, 2006.
• Çaha, Ömer- Şahin, Bican. Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İdeolojiler. Ankara: Orion Kitapevi, 2013.
• Düzdağ, Ertuğrul. Said Halim Paşa, Buhranlarımız ve Son Eserleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Efe, Adem. Dini Gruplar Sosyolojisi. İstanbul: Dönem Yayıncılık, 2013.
• Flick, Uwe. An Introduction To Qualitative Research. New York: Sage Publications, 2014.
• Freyer, Hans. Din Sosyolojisi. çev. Turgut Kalpsüz. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1964.
• Giddens, Anthony-Sutton, Phılıp W. Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2008.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• HB, “Özgür-Der Kuruluş Bildirgesi”. 8 Haziran 2024. https://www.haksozhaber.net/okul/ozgur-der-kurulus-bildirgesi-2301yy.htm
• İDP, İslamcı Dergiler Projesi. “Haksöz”. 8 Haziran 2024. https://katalog.idp.org.tr/dergiler/447/haksoz
• Kara, İsmail. İslâmcıların Siyasi Görüşleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001.
• Kara, İsmail. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1997.
• Keddie, Nikki. Cemâleddin Efgânî. çev. Alâeddin Yalçınkaya. İstanbul: Bedir Yayınları, 1997.
• Kurt, Mehmet. Din, Şiddet ve Aidiyet: Türkiye’de Hizbullah Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Macıons, John. Socıology. New Jersey: Prentice Hall, 2001.
• Mardin, Şerif. Türkiye, İslam ve Sekülarizm. İstanbul: İletişim, 2011.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay-Derya Kömürcü. Ankara: Bilim Sanat, 1999. Okumuş, Ejder. Dinin Gölgesinde. Ankara: Maarif Mektepleri, 2017.
• Ökten, Mehmet Salih. Cemaat Modernliği: Nurcularda Uyum, Direnç ve Değişim Dinamikleri. Eskişehir: Eskişehir Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Özgür-der, “Özgür-der nedir?”. 8 Haziran 2024. https://www.ozgurder.org/genel-merkez/ozgur-der-nedir-542h
• Patton, Michael Quinn. Qualitative Research. New York: Sage Publications, 2005.
• Roy, Olivier. Globalized Islam: The search for a New Ummah. New York: Columbia University Press, 2004.
• Roy, Olivier. Siyasal İslam’ın İflası. çev. Cüneyt Akalın. İstanbul: Metis, 2003.
• Şimşek, Hasan- Yıldırım, Ali. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin, 2016.
• Tönnies, Ferdinand. Cemaat ve Cemiyet. çev. Emre Güler. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2019.
• Weber, Max. Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı. çev. Özer Ozankaya. Ankara: İmge Kitapevi Yayınları, 1995.
• Yelken, Ramazan. Cemaatin Dönüşümü Genç Modern Dönemde Cemaat Sosyolojisi. İstanbul: Vadi Yayınları, 2000.